ابن شعبه حرانی: تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) اصلاح پانویس‌ها و منابع |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
حسن بن علی بن حسین بن شُعبَه حَرّانی، مشهور به ابن شعبه حرانی، منسوب به [[خاندان شعبه|خاندان شُعبه]] است که در اصل اهل [[حلب]] بوده و محدّثان بزرگی در میان آنان ظهور کرده است.<ref>نگاه کنید به: حلبی، مقدمه جعفر سبحانی، ص۹.</ref> از تاریخ تولد و وفاتش، اطلاعی در دست نیست. در منابع کهن رجالی [[شیعه]] نیز اطلاعاتی درباره وی وجود ندارد. | حسن بن علی بن حسین بن شُعبَه حَرّانی، مشهور به ابن شعبه حرانی، منسوب به [[خاندان شعبه|خاندان شُعبه]] است که در اصل اهل [[حلب]] بوده و محدّثان بزرگی در میان آنان ظهور کرده است.<ref>نگاه کنید به: حلبی، اشارة السبق، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۱۴ق، ص۹.</ref> از تاریخ تولد و وفاتش، اطلاعی در دست نیست. در منابع کهن رجالی [[شیعه]] نیز اطلاعاتی درباره وی وجود ندارد. | ||
قدیمی‌ترین اظهارنظر درباره شخصیت علمی و دینی حرّانی، از [[ابراهیم بن سلیمان قطیفی]]، از علمای [[قرن دهم]] است. بنا به نقل [[سید نورالله حسینی شوشتری]]،<ref>شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۳۸۳.</ref> قطیفی در کتاب [[الوافیه (قطیفی)|الوافیه]] خود از حرّانی با عنوان «شیخِ عالم فاضلِ عاملِ فقیه» نام برده است. بر اساس نوشته [[حسین بن علی بن صادق بحرانی]] در رساله‌ای که درباره [[اخلاق]] و سلوک تألیف کرده، ابن شعبه از قدمای اصحاب [[امامیه]] محسوب شده و [[شیخ مفید]] از [[تحف العقول|تُحف العقولِ]] وی، مطالبی نقل کرده است.<ref>نگاه کنید به: قمی، ج۱، ص۳۲۹-۳۳۰.</ref> اظهارنظر علمای بعدی، همه از ابن صادق بحرانی و قطیفی گرفته شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به حرّ عاملی، قسم ۲، ص۷۴؛ افندی اصفهانی، ج۱، ص۲۴۴.</ref> | قدیمی‌ترین اظهارنظر درباره شخصیت علمی و دینی حرّانی، از [[ابراهیم بن سلیمان قطیفی]]، از علمای [[قرن دهم]] است. بنا به نقل [[سید نورالله حسینی شوشتری]]،<ref>شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۳۸۳.</ref> قطیفی در کتاب [[الوافیه (قطیفی)|الوافیه]] خود از حرّانی با عنوان «شیخِ عالم فاضلِ عاملِ فقیه» نام برده است. بر اساس نوشته [[حسین بن علی بن صادق بحرانی]] در رساله‌ای که درباره [[اخلاق]] و سلوک تألیف کرده، ابن شعبه از قدمای اصحاب [[امامیه]] محسوب شده و [[شیخ مفید]] از [[تحف العقول|تُحف العقولِ]] وی، مطالبی نقل کرده است.<ref>نگاه کنید به: قمی، الکنی والألقاب، ۱۳۵۷-۱۳۵۸ش، ج۱، ص۳۲۹-۳۳۰.</ref> اظهارنظر علمای بعدی، همه از ابن صادق بحرانی و قطیفی گرفته شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به: حرّ عاملی، امل الأمل، ۱۳۶۲ش، قسم ۲، ص۷۴؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۴.</ref> | ||
[[آقا بزرگ تهرانی]] | [[آقا بزرگ تهرانی]] از نوشته بحرانی استنباط کرده که حرّانی از کسانی بوده که [[شیخ مفید]]، از وی نقل روایت کرده و همچنین هم‌عصر [[شیخ صدوق]] بوده،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۴۰۰.</ref> ولی بنا بر منابع رجالی، مفید از کسی بدین نام، حدیثی نقل نکرده است.<ref>اسکافی، التمحیص، ۱۳۸۰ش، مقدمه محمدباقر موحدی ابطحی، ص۱۳-۱۴.</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
[[التمحیص]]، درباره سبب و شیوه‌های آزمایش‌های الهی مؤمنان ([[شیعه]]) و همراه روایاتی درباره صبر و زهد و رضاست. | [[التمحیص]]، درباره سبب و شیوه‌های آزمایش‌های الهی مؤمنان ([[شیعه]]) و همراه روایاتی درباره صبر و زهد و رضاست. | ||
درباره انتساب التمحیص میان صاحب‌نظران اختلاف وجود دارد: قطیفی، [[شیخ حر عاملی|حرّ عاملی]] و [[افندی اصفهانی]] آن را تألیف حرّانی دانسته<ref>رجوع کنید به: شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۳۸۳.</ref> و [[علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۷.</ref> و [[محدث نوری]]<ref>نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> در انتساب آن به حرّانی یا [[ابن همام اسکافی]] تشکیک شده است. | درباره انتساب التمحیص میان صاحب‌نظران اختلاف وجود دارد: قطیفی، [[شیخ حر عاملی|حرّ عاملی]] و [[افندی اصفهانی]] آن را تألیف حرّانی دانسته<ref>رجوع کنید به: شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۳۸۳.</ref> و [[علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۷.</ref> و [[محدث نوری]]<ref>نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> در انتساب آن به حرّانی یا [[ابن همام اسکافی]] تشکیک شده است. | ||
[[موحدی ابطحی]] در مقدمه التمحیص<ref>ص۱۰-۱۴.</ref> به نقد و بررسی ادله کسانی که کتاب را به حرّانی یا [[ابن همام اسکافی]] نسبت داده‌اند پرداخته است. موحدی ابطحی نتیجه می‌گیرد که اصل کتاب از محمد بن همام است و شک در این است که التمحیص را شخصِ دیگری از او روایت کرده، که در این صورت روایات آن با واسطه است، یا کتاب به املای ابن‌همام است که در این صورت این کتاب نظیر امالی مشایخ حدیثی چون [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] خواهد بود. | [[موحدی ابطحی]] در مقدمه التمحیص<ref>اسکافی، التمحیص، ۱۳۸۰ش، ص۱۰-۱۴.</ref> به نقد و بررسی ادله کسانی که کتاب را به حرّانی یا [[ابن همام اسکافی]] نسبت داده‌اند پرداخته است. موحدی ابطحی نتیجه می‌گیرد که اصل کتاب از محمد بن همام است و شک در این است که التمحیص را شخصِ دیگری از او روایت کرده، که در این صورت روایات آن با واسطه است، یا کتاب به املای ابن‌همام است که در این صورت این کتاب نظیر امالی مشایخ حدیثی چون [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] خواهد بود. | ||
=== تحف العقول === | === تحف العقول === | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
در پایان کتاب نیز، سخنان خدا با حضرت [[موسی(ع)]] و حضرت [[عیسی(ع)]]، اندرزهای مسیح در [[انجیل]] و جز آن و سرانجام سفارش [[مفضّل بن عمر|مفضل بن عمر]] به شیعیان آمده است. | در پایان کتاب نیز، سخنان خدا با حضرت [[موسی(ع)]] و حضرت [[عیسی(ع)]]، اندرزهای مسیح در [[انجیل]] و جز آن و سرانجام سفارش [[مفضّل بن عمر|مفضل بن عمر]] به شیعیان آمده است. | ||
''تحف العقول'' در قرون اخیر همواره مورد توجه علمای [[شیعه]] بوده تا آنجا که قطیفی آن را بی‌نظیر خوانده است.<ref>رجوع کنید به شوشتری، | ''تحف العقول'' در قرون اخیر همواره مورد توجه علمای [[شیعه]] بوده تا آنجا که قطیفی آن را بی‌نظیر خوانده است.<ref>رجوع کنید به: شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۳۸۳.</ref> در کتاب‌های حدیثی و فقهی از آن نقل قول کرده‌اند.<ref>رجوع کنید به: مجلسی، بحار الأنوار، ج۱، ص۲۹؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش، ج۲۵، ص۱۸۰؛ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۸۷.</ref> | ||
[[سیدابوالقاسم خویی|خویی]] ضمن اعتراف به فضل و [[ورع]] و | [[سیدابوالقاسم خویی|خویی]] ضمن اعتراف به فضل و [[ورع]] و ممدوح بودن حرّانی،<ref>رجوع کنید به: توحیدی، مصباح الفقاهة، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵.</ref> کتاب وی را به دلیل مُرسل بودن احادیث آن، فاقد اعتبار دانسته و در هیچ یک از احکام شرعی، استناد به روایات تحف‌العقول را جایز نشمرده است.<ref>توحیدی، مصباح الفقاهة، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۹؛ نیز رجوع کنید به: معلم، اصول علم الرجال، ۱۴۱۶ق، ص۲۷۴-۲۷۷.</ref> | ||
گفتنی است که تحف‌العقول در میان [[نصیریه|نُصَیریه]] حرمتی خاص داشته و بسیاری از پیروان این مذهب آن را از بر دارند.<ref>ضیائی، ج۱، ص۸۱.</ref> | گفتنی است که تحف‌العقول در میان [[نصیریه|نُصَیریه]] حرمتی خاص داشته و بسیاری از پیروان این مذهب آن را از بر دارند.<ref>ضیائی، فهرس مصادر الفرق الإسلامیة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۸۱.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
*بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق النّاضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش. | *بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق النّاضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش. | ||
*توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاهة، تقریرات درس آیةالله خوئی، قم، ۱۳۷۷ش. | *توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاهة، تقریرات درس آیةالله خوئی، قم، ۱۳۷۷ش. | ||
*حرّ عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تحقیق احمد حسینی، | *حرّ عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تحقیق احمد حسینی، بغداد، ۱۹۶۵م، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش. | ||
*حلبی، علی بن حسن، اشارة السبق، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، ۱۴۱۴ق. | *حلبی، علی بن حسن، اشارة السبق، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، ۱۴۱۴ق. | ||
*شوشتری، نوراللّه بن شریف الدین، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۵۴ش. | *شوشتری، نوراللّه بن شریف الدین، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۵۴ش. | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
*قمی، عباس، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا، ۱۳۵۷-۱۳۵۸، چاپ افست قم، بی‌تا. | *قمی، عباس، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا، ۱۳۵۷-۱۳۵۸، چاپ افست قم، بی‌تا. | ||
*مجلسی، بحار الانوار. | *مجلسی، بحار الانوار. | ||
*معلم، محمدعلی، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تقریرات درس | *معلم، محمدعلی، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تقریرات درس آیت الله داوری، قم، ۱۴۱۶ق. | ||
*نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق. | *نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق. | ||
نسخهٔ ۷ فوریهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۱:۳۹
اِبنِ شُعبه حَرّانی، محدث امامی و مؤلف کتاب مشهور تُحَف ُالعقول است. قطیفی در کتاب الوافیه خود، وی را «شیخِ عالم فاضلِ عاملِ فقیه» خوانده است. بر اساس نوشته حسین بن علی بن صادق بحرانی در رساله‌ای که درباره اخلاق و سلوک تألیف کرده، ابن شعبه از قدمای اصحاب امامیه محسوب شده است.
معرفی
حسن بن علی بن حسین بن شُعبَه حَرّانی، مشهور به ابن شعبه حرانی، منسوب به خاندان شُعبه است که در اصل اهل حلب بوده و محدّثان بزرگی در میان آنان ظهور کرده است.[۱] از تاریخ تولد و وفاتش، اطلاعی در دست نیست. در منابع کهن رجالی شیعه نیز اطلاعاتی درباره وی وجود ندارد.
قدیمی‌ترین اظهارنظر درباره شخصیت علمی و دینی حرّانی، از ابراهیم بن سلیمان قطیفی، از علمای قرن دهم است. بنا به نقل سید نورالله حسینی شوشتری،[۲] قطیفی در کتاب الوافیه خود از حرّانی با عنوان «شیخِ عالم فاضلِ عاملِ فقیه» نام برده است. بر اساس نوشته حسین بن علی بن صادق بحرانی در رساله‌ای که درباره اخلاق و سلوک تألیف کرده، ابن شعبه از قدمای اصحاب امامیه محسوب شده و شیخ مفید از تُحف العقولِ وی، مطالبی نقل کرده است.[۳] اظهارنظر علمای بعدی، همه از ابن صادق بحرانی و قطیفی گرفته شده است.[۴]
آقا بزرگ تهرانی از نوشته بحرانی استنباط کرده که حرّانی از کسانی بوده که شیخ مفید، از وی نقل روایت کرده و همچنین هم‌عصر شیخ صدوق بوده،[۵] ولی بنا بر منابع رجالی، مفید از کسی بدین نام، حدیثی نقل نکرده است.[۶]
آثار
به حرّانی دو کتاب منسوب است:
التمحیص و تحف العقول فیما جاء من الحِکم و المواعظ من آل‌الرسول.
التمحیص
التمحیص، درباره سبب و شیوه‌های آزمایش‌های الهی مؤمنان (شیعه) و همراه روایاتی درباره صبر و زهد و رضاست.
درباره انتساب التمحیص میان صاحب‌نظران اختلاف وجود دارد: قطیفی، حرّ عاملی و افندی اصفهانی آن را تألیف حرّانی دانسته[۷] و علامه مجلسی[۸] و محدث نوری[۹] در انتساب آن به حرّانی یا ابن همام اسکافی تشکیک شده است.
موحدی ابطحی در مقدمه التمحیص[۱۰] به نقد و بررسی ادله کسانی که کتاب را به حرّانی یا ابن همام اسکافی نسبت داده‌اند پرداخته است. موحدی ابطحی نتیجه می‌گیرد که اصل کتاب از محمد بن همام است و شک در این است که التمحیص را شخصِ دیگری از او روایت کرده، که در این صورت روایات آن با واسطه است، یا کتاب به املای ابن‌همام است که در این صورت این کتاب نظیر امالی مشایخ حدیثی چون شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی خواهد بود.
تحف العقول
کتابی که سبب شهرت حرّانی شده و در انتساب آن به او هیچ‌اختلافی وجود ندارد، تحف العقول است.
این کتاب مشتمل بر احادیثی در اصول و فروع دین و کلیات و دسته‌ای از سنّت‌ها و آداب دین و پند و اندرزهای امامان(ع) و سخنان حکیمانه آنان است.[۱۱] در این کتاب گزیده‌ای از سخنان پیامبر(ص) و امامان شیعه، به‌جز امام دوازدهم(عج) آمده است.
در پایان کتاب نیز، سخنان خدا با حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(ع)، اندرزهای مسیح در انجیل و جز آن و سرانجام سفارش مفضل بن عمر به شیعیان آمده است.
تحف العقول در قرون اخیر همواره مورد توجه علمای شیعه بوده تا آنجا که قطیفی آن را بی‌نظیر خوانده است.[۱۲] در کتاب‌های حدیثی و فقهی از آن نقل قول کرده‌اند.[۱۳]
خویی ضمن اعتراف به فضل و ورع و ممدوح بودن حرّانی،[۱۴] کتاب وی را به دلیل مُرسل بودن احادیث آن، فاقد اعتبار دانسته و در هیچ یک از احکام شرعی، استناد به روایات تحف‌العقول را جایز نشمرده است.[۱۵]
گفتنی است که تحف‌العقول در میان نُصَیریه حرمتی خاص داشته و بسیاری از پیروان این مذهب آن را از بر دارند.[۱۶]
پانویس
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه.
- ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول صلی اللّه علیهم، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۳ش.
- اسکافی، محمد بن همام، التمحیص، قم، ۱۳۸۰ش.
- افندی اصفهانی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق النّاضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش.
- توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاهة، تقریرات درس آیةالله خوئی، قم، ۱۳۷۷ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تحقیق احمد حسینی، بغداد، ۱۹۶۵م، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
- حلبی، علی بن حسن، اشارة السبق، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، ۱۴۱۴ق.
- شوشتری، نوراللّه بن شریف الدین، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۵۴ش.
- ضیائی، علی اکبر، فهرس مصادرالفرق الاسلامیة، ج۱، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- قمی، عباس، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا، ۱۳۵۷-۱۳۵۸، چاپ افست قم، بی‌تا.
- مجلسی، بحار الانوار.
- معلم، محمدعلی، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تقریرات درس آیت الله داوری، قم، ۱۴۱۶ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله:دانشنامه جهان اسلام
- ↑ نگاه کنید به: حلبی، اشارة السبق، مقدمه جعفر سبحانی، ۱۴۱۴ق، ص۹.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، الکنی والألقاب، ۱۳۵۷-۱۳۵۸ش، ج۱، ص۳۲۹-۳۳۰.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: حرّ عاملی، امل الأمل، ۱۳۶۲ش، قسم ۲، ص۷۴؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۴۰۰.
- ↑ اسکافی، التمحیص، ۱۳۸۰ش، مقدمه محمدباقر موحدی ابطحی، ص۱۳-۱۴.
- ↑ رجوع کنید به: شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۷.
- ↑ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ اسکافی، التمحیص، ۱۳۸۰ش، ص۱۰-۱۴.
- ↑ ابن‌شعبه، تحف‌العقول، ص۳.
- ↑ رجوع کنید به: شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ رجوع کنید به: مجلسی، بحار الأنوار، ج۱، ص۲۹؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش، ج۲۵، ص۱۸۰؛ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۸۷.
- ↑ رجوع کنید به: توحیدی، مصباح الفقاهة، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵.
- ↑ توحیدی، مصباح الفقاهة، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۹؛ نیز رجوع کنید به: معلم، اصول علم الرجال، ۱۴۱۶ق، ص۲۷۴-۲۷۷.
- ↑ ضیائی، فهرس مصادر الفرق الإسلامیة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۸۱.