قمه‌زنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قَمه‌زَنی''' از رسوم [[سوگواری محرم|عزاداری]] برخی از [[شیعه|شیعیان]] برای [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] است که در آن با شمشیر و قمه به سر و بدن خود ضربه می‌زنند تا خون جاری شود. این رفتار را رسمی خرافی و موجب وَهن مذهب [[شیعه|تشیع]] دانسته‌اند. قمه‌زنی از حدود [[قرن دهم قمری]] رایج شد و اکنون در برخی کشورها از جمله [[عراق]]، [[لبنان]]، [[هند]] و گاه [[ایران]] انجام می‌شود. موافقان قمه‌زنی آن را از شعائر [[واقعه کربلا|عاشورا]] و ابزار تقویت مذهب می‌دانند؛ در مقابل بسیاری از علمای شیعه آن را به دلیل ایجاد چهره‌ای نامناسب از مذهب شیعه و حرمت ضرر به بدن، نامشروع دانسته‌اند.

قمه‌زنی نوعی [[عزاداری]] برای [[امام حسین(ع)]] است که با زدن قمه (واژه ای تُرکی  سلاحی است کوتاه تر از شمشیر وپهن تر ازآ ن) و شمشیر به سر و جاری‌شدن خون انجام می‌شود.<ref>فتح الله، معجم ألفاظ الفقه الجعفری، ۱۴۱۵ق، ص۱۱۴.</ref> معمولاً قمه‌زنی در برخی دسته‌های [[عزاداری]] و هنگام عبور آنها برگزار می‌شود و در هنگام قمه‌زنی، عزاداران با صدای بلند «حیدر حیدر» می‌گویند. همچنین طبل‌ها و بوق‌ها نواخته و پرچم‌هایی با رنگ قرمز افراشته می‌شود.<ref>الفضلی، «فلسفة الشعائر الحسينية»، پایگاه شبکه الإمامین الحسنین(ع).</ref>

دربارۀ خاستگاه قمه‌زنی نظرات مختلفی مطرح شده است؛ برخی رسم قمه‌زنی را نشانی از عمل [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] دانسته‌اند که وقتی در مسیر [[کربلا]] تا [[شام]]، سر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] را روی نیزه دید از خود بی‌خود شد و سر به محمل کوبید که در اثر این عمل، از سرش خون جاری شد.<ref>تبریزی خیابانی، وقایع الأیام، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۸.</ref> بسیاری از محققان داستان مذکور را مستند نمی‌دانند. به گفتۀ [[شیخ عباس قمی]] در [[منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل (کتاب)|منتهی الآمال]] مآخذ این داستان، دو کتاب [[نور العین فی مشهد الحسین (کتاب)|نور العین]] و [[المنتخب فی جمع المراثی و الخطب (کتاب)|منتخب طریحی]] است که هر دو از نظر اعتبار در درجۀ پایینی قرار دارند و غیر از این، در هیچ‌یک از کتب معتبر و منابع و مقاتل اولیه، چنین حکایتی ذکر نشده است. افزون بر این، از نظر عقلی نیز داستان کوبیدن سر حضرت زینب(س) به تیره محمل، مخدوش است.<ref>صحتی سردرودی، تحریف‌شناسی عاشورا و تاریخ امام حسین(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۲۱۰-۲۱۲.</ref>

در سفرنامه‌های جهانگردان و دیگر خارجیانی که در این عهد به [[ایران]] آمده و شاهد [[عزاداری]] [[محرم الحرام]] بوده‌اند، گزارش‌هایی از مراسم قمه‌زنی در نوشتار اشخاصی مانند دکتر فووریه، پزشک مخصوص [[ناصرالدین شاه قاجار|ناصرالدین شاه]]،{{یاد|مؤمنین متعصب در چنین روزی (عاشورا) فرصت را برای قمه‌زدن از دست نمی‌دهند. در اردو کسانی هستند که حتی فردا هم برای معالجۀ زخم‌های ایشان کافی نیست. شاید هم این بی‌شعورها که حتی در سفر هم مرتکب این عمل زشت می‌شوند و از راه‌آمدن به این حالت در زیر آفتاب سوزان تابستان آن‌هم غالباً با پای پیاده بیمی ندارند، پوستی کلفت‌تر از مردم معمولی داشته باشند. فووریه، سه سال در دربار ایران،۱۳۸۵ش، ص۲۸۲.}} هانری رنه دالمانی{{یاد|در روز عاشورا دستۀ دیگری هم به این دسته (سینه‌زنان) اضافه می‌شود. افراد این دسته کسانی هستند که نذر کرده‌اند در این روز خون خود را در ماتم شهدای کربلا بریزند. آنها موهای سر را تراشیده، کفن سفیدی هم می‌پوشند و یاحسین‌گویان قمه به سر خود می‌زنند و خون از سر و روی آنها جاری می‌گردد و روی کفن می‌ریزد. پس از جاری‌شدن خون، هیجانی در آنها تولید می‌شود و اگر از آنان جلوگیری نشود، خود را با قمه هلاک می‌کنند. اشخاصی هستند که چوب‌هایی به‌دست دارند و آنها را جلو قمه می‌گیرند تا ضربات به سرها وارد نیایند و بدین‌ترتیب از ریختن خون زیاد جلوگیری می‌نمایند. مع‌هذا بعضی به‌واسطۀ خون‌ریزی زیاد از پا در می‌آیند و یا اقلاً مدتی مریض می‌شوند. دالمانی، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ۱۳۳۵ش، ص۱۹۲-۱۹۳.}} و بنجامن سفیر کبیر آمریکا در عهد ناصری{{یاد|سال ۱۸۸۴ میلادی من در تهران اقامت داشتم. دسته‌هایی در خیابان‌ها حرکت می‌کردند و احساسات تند و شدید و بی‌سابقه‌ای از خود نشان می‌دادند... در این میان ناگهان جمعی سفیدپوش که کاردهایی در دست داشتند، پدیدار شدند که با هیجان زیاد کاردها را بالا برده و به سر خود می‌زدند و خون از سر آنها و از کاردهایی که در دست داشتند، فواره می‌زد و سرتاپایشان را سرخ کرده بود. واقعاً که منظرۀ دل‌خراش و بسیار تأثرآوری بود که هرگز نمی‌توانم آن را از یاد ببرم. کسانی که در این دسته‌ها سینه یا قمه می‌زنند، گاهی اوقات آن‌قدر به هیجان آمده و یا خونی که از آنها می‌رود [آن‌قدر زیاد است] که بی‌حال شده و روی زمین می‌افتند و حتی ممکن است اگر فوراً مداوا نشوند، جان خود را از دست بدهند (بنجامین، ایران و ایرانیان، ۱۳۶۳ش، ص۲۸۴).}} وجود دارد.

در دورۀ [[رضاشاه]]، از [[سال ۱۳۱۴ هجری شمسی|سال ۱۳۱۴ش]] قمه‌زنی مانند دیگر رسوم [[عزاداری]] ممنوع شد.<ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ۱۳۷۸ش.</ref> این ممنوعیت تا [[سال ۱۳۲۰ شمسی|۱۳۲۰ش]] و برکناری رضاشاه ادامه داشت، اما پس از آن مانند دیگر ممنوعیت‌ها لغو شد و قمه‌زنی در برخی مناطق ایران از سر گرفته شد. در عصر [[حکومت پهلوی|پهلوی]]، قمه‌زنی حیات پر اُفت و خیزی داشت. در برخی سال‌ها (ازجمله [[سال ۱۳۴۳ هجری شمسی|سال ۱۳۴۳ش]]) با دستور شهربانی یا ساواک ممنوع اعلام می‌شد و در برخی سال‌ها به  خصوص در برخی مناطق آزادانه برگزار می‌شد.<ref> مظاهری، «رسانه شیعه»، ص۴۶.</ref>

قمه‌زنی از جمله موضوعات اختلافی بین [[فقیه|فقهای شیعه]] از عصر [[قاجار]] تا امروز بوده است. به‌گونه‌ای که می‌توان [[فقه]]ا را به دو دسته موافقان و مخالفان قمه‌زنی تقسیم کرد: فقیهانی مانند [[محمدحسین غروی نائینی|میرزای نائینی]]، [[محمدتقی بهجت]] و [[میرزا جواد تبریزی]]، قمه‌زنی را جایز دانسته‌اند، و در مقابل، [[مجتهد|مجتهدانی]] مانند [[سیدابوالحسن اصفهانی]]، [[سیدمحسن امین]]، [[سید علی خامنه‌ای]]، [[حسینعلی منتظری]] و [[ناصر مکارم شیرازی]] قمه‌زنی را وهن مذهب [[شیعه]] دانسته و آن را [[حرام]] اعلام کرده‌اند.

:::اقوی جواز بیرون‌آمدن خون از پیشانی در اثر زدن شمشیر و قمه، در صورتی ‌که از زیان آن محفوظ باشد، [است]. بیرون‌آمدن خون، بدون صدمه به استخوان پیشانی که عادتاً زیان نمی‌رساند و مانند اینها هم‌چنان‌که کسانی‌که استعمال شمشیر و قمه می‌کنند، طوری می‌زنند که صدمه به استخوان نمی‌رساند و اگر [قمه‌زن] گمان می‌کرد که زدن قمه به حسب عادت ضرر ندارد، و لکن بعد از زدن، به قدری خون بیرون آمد که مضر بود، بعید است حرمت آن؛ مانند کسی که [[وضو]] بگیرد یا به آب، [[غسل]] کند و یا در [[رمضان المبارک|ماه رمضان‌]] روزه می‌گیرد، سپس روشن شده که ضرر داشته [است]. لکن [[احتیاط واجب|احوط]] و سزاوار است کسانی ‌که عارف به استعمال شمشیر و قمه نیستند، خودداری کنند. خصوصاً جوانانی که دل‌هایشان پر از محبت [[امام حسین علیه‌السلام|حسین بن علی(ع)]] است و از محبت حسین(ع) بی‌خود هستند که در موقع استعمال [قمه] توجه ندارند که ممکن است زیان ببینند.<ref> نقل از: ربانی خلخالی، عزاداری از دیدگاه مرجعیت شیعه،  ۱۴۱۵ق، ص۵۵.</ref>

[[امام خمینی]] در [[استفتا]]ئی حرمت یا حلال‌بودن قمه‌زنی را تابع ضرر داشتن و شرایط زمانی دانست و به جهت شرایط زمانی آن را حرام اعلام کرد.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/c12_23303/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A7%D8%AA/%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1/%D8%A8%D8%A7_%D8%B9%D8%B1%D8%B6_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%88_%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%82%D9%85%D9%87_%D8%B2%D8%AF%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%B9_%D8%B1 فتوای امام خمینی در مورد قمه زدن در عزای امام حسین(ع)]، پایگاه پرتال امام خمینی.</ref> [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]، رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، در [[سال ۱۳۷۳شمسی|سال ۱۳۷۳ش]] درباره قمه‌زنی گفت: «قمه‌زنی‌ از کارهای‌ خلاف‌، جعلی‌ و نادرست‌ است‌ که‌ متأسفانه‌ طی‌ چند سال‌ اخیر برخی‌ در حال‌ ترویج‌ آن‌ هستند. قمه‌زنی‌ مربوط به‌ [[اسلام|دین‌]] و یا یک‌ حرکت‌ عزاداری‌ نیست‌ و قطعا خلاف‌ و یک‌ بدعت‌ است‌ و بدون‌ تردید خداوند به‌ انجام‌ آن‌ راضی‌ نیست‌ و اینجانب‌ نیز از کسی‌ که‌ تظاهر به‌ قمه‌زنی‌ می‌کند، قلباً راضی‌ نیستم‌.»<ref>[http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8588 بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان‌ رهبری]، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.</ref> برخی علما در تأیید گفتار رهبر جمهوری اسلامی ایران، قمه‌زنی را موجب وهن مذهب شیعه و نامشروع دانستند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۳۵۹.</ref>