پرسش:دلیل حرمت ازدواج بر پیامبر(ص) در آخر عمر ایشان چه بود؟
مفسران شیعه دلیل حرمت ازدواج در آخر عمر پیامبر(ص) را، جلوگیری از پیشنهاد‌های ازدواج با زنان جوان دانستهاند. برخی نیز بر این باوراند زمانی که پیامبر(ص) بوسیله ازدواج‌های متعدد با قبایل مختلف از گزند آنان در امان شد، خداوند ازدواج مجدد را بر او حرام کرد. بیهقی و ابن‌کثیر از مفسران اهل‌سنت این حکم را پاداش خداوند به همسران پیامبر(ص) دانستهاند که ادامه زندگی ساده با پیامبر(ص) را بر طلاق ترجیح دادند. عده‌ای نیز این آیه را حدنهایی تعداد ازدواج بر پیامبر(ص) دانستهاند.
آیه و ترجمه
لايَحِلُّ لَكَ النِّساءُ مِنْ بَعْدُ وَ لا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْواجٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ رَقِيباً (سوره احزاب، آیه۵۲)
بعد از اين ديگر زنى بر تو حلال نيست و نمى توانى همسرانت را به همسران ديگرى مبدّل كنى [بعضى را طلاق دهى و همسر ديگرى به جاى او برگزينى] هر چند جمال آنها مورد توجّه تو واقع شود، مگر آنچه كه بصورت كنيز در ملك تو درآيد! و خداوند ناظر و مراقب هر چيز است.
حرمت ازدواج بر پیامبر(ص)
آیه حرمت ازدواج(سوره احزاب، آیه۵۲) بعد از فتح خیبر[۱] و ماجرای گزینش همسران پیامبر(ص) بین طلاق و ادامه زندگی ساده با او، نازل شد.[۲] مفسران در تفسیر این آیه اختلاف دارند:[۳]
برخی مفسران شیعه مانند محمد تقی مدرسی[۴] و علامه طباطبایی[۵] حرمت ازدواج بر پیامبر(ص) را به عنوان یکی از احتمالات موجود در این آیه دانستهاند.
شیخ کلینی در الکافی از امام صادق(ع) نقل می‌کند، ازدواج با همه زنان بر پیامبر(ص) حلال بود تا اینکه این آیه نازل شد و حرمت ازدواج با برخی از آنان از جمله مادران، دختران، خاله‌ها، عمه‌ها و...(که در آیه ۲۳ از سوره نساء آمده)، نازل شد.[۶] فاضل مقداد(درگذشت ۸۲۶ق) از متکلمان شیعه، ضمن ضعیف دانستن این روایت معتقد است بنابر صحت این حکم، آیه مختص به پیامبر(ص) نبوده و شامل همه مسلمانان می‌شود.[۷] همچنین بیش از نُه زن بر پیامبر(ص) حلال می‌شوند و اجازه ازدواج با سایر زنان را نخواهد داشت.[۸]
دلیل حرمت
زمخشری(۴۶۷–۵۳۸ق) مفسر اهل‌سنت[۹] و سید محمدحسین فضلالله[۱۰] و دیگر مفسران شیعه[۱۱] بر این باوراند که خداوند بوسیله این آیه حدنهایی ازدواج بر پیامبر(ص) را نُه زن تعیین کرد. همانطور که برای سایر مردان حدنهایی ازدواج، چهار زن در قرآن تعیین شده است.[۱۲] با این تفاوت که پیامبر(ص) اجازه طلاق و تبدیل زنانش را ندارد.[۱۳]
آیت الله جوادی مفسر معاصر شیعه[۱۴] و سایر مفسران[۱۵] معتقدند آن زنان در هنگام نزول آیه در اختیار پیامبر(ص) بودند، زمانی که بین طلاق و ادامه زندگی ساده با پیامبر(ص)، مخیر شدند، زندگی بدون تجمل با پیامبر(ص) را اختیار کردند. بیهقی(درگذشت ۴۷۰ق) [۱۶] و ابن‌کثیر(درگذشت ۷۷۴ق)[۱۷] از مفسران اهل‌سنت این آیه را پاداشی برای آن زنان پیامبر(ص) دانستهاند.
صادقی تهرانی(۱۳۰۵-۱۳۹۰ش) مفسر شیعی، حرمت ازدواج بر پیامبر(ص) را یک حکم ویژه در باب احکام زناشویی و در راستای رسالت او دانسته است.[۱۸] او معتقد است خداوند نخست به منظور ارتباط با همه قبايل، ازدواج بیش از چهار زن را برای او حلال کرد. پس از آنکه این سیاست موجب اجتماع عربی و در امان ماندن پیامبر(ص) از گزند همه اقوام مدینه شد. به دنبال آن خطر دعوتش کمتر و نفوذش در منطقه سامان بیشتری یافت، خداوند ازدواج مجدد بر او حرام کرد.[۱۹]
به باور آیت الله مکارم شیرازی مفسر معاصر، پيامبر اسلام(ص) از ناحيه افراد و قبائل، تحت فشار بود و وصلت کردن با آنان از بهترین راه حل‌ها بود.[۲۰] اما با گذشت زمان هر قبيله‌اى انتظار داشت افتخار وصلت کردن با پیامبر(ص) نصیبشان شود.[۲۱] حتى برخی زنان بدون هيچگونه مهريه، حاضر شدند با او ازدواج كنند.[۲۲] در این میان برخی افراد به بهانه بیوه و مسن بودن همسران پیامبر(ص) به او پیشنهاد ازدواج با زنان جوان صاحب مال و جمال دهند. لذا، خداوند از این کار جلوگیری کرد و او را از هرگونه ازدواج مجدد و يا تبديل زنانش، نهى كرد.[۲۳]
مخالفان حرمت
طبرسی(۵۴۸ق) و برخی مفسران[۲۴] معتقدند خداوند در آیه ۵۰ سوره احزاب گروه‌هایی از زنان را بر پیامبر حلال کرده و در آیه ۵۲ غیر سایر گروهها را بر پیامبر حرام کرده است و مقصود آیه حرمت ازدواج به‌صورت کلی نیست بلکه حرام بودن برخی گروهها از زنان بوده است.[۲۵] طبری(۳۱۰ق) مفسر اهل‌سنت، بهترین تفسیر این آیه چنین دانسته که ازدواج با غیر زنانی که در دو آیه قبلی بر پیامبر حلال دانسته شده‌اند، ممنوع دانسته شده و این آیه اشاره به حرمت به‌صورت کلی ندارد.[۲۶]
شیخ طوسی(۳۸۵-۴۶۰ق) از محدثان شیعه معتقد است اکثر فقیهان بر این باورند بعد از گذشت مدتی حکم تحریم ازدواج، باطل شد و پیامبر(ص) دوباره اجازه ازدواج مجدد پیدا کرد.[۲۷] هر چند بعد از آن، ازدواج نكرد.[۲۸]
برخی محققان این نسخ را قبول نکردند.[۲۹] فخر رازی(درگذشت ۶۰۶ق) نیز با وجود روایت عایشه که دال بر باطل شدن این حکم است، معتقد به اختلاف بین عالمان در این مساله شده است.[۳۰]
پانویس
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۹۲.
- ↑ الصنعانی، المصنف، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۴۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۱؛ طبری، تفسیر طبری، ۱۴۱۲ق، ج۲۲، ص۲۱.
- ↑ من هدى القرآن، ج١٠، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ الميزان في تفسير القرآن، ج١۶، ص۳۳۶.
- ↑ شیخ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۸۹.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان في فقه القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۲۴۵.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان في فقه القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۲۴۵.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۵۵۳.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۲۰ق، ج۱۸، ص۳۳۵.
- ↑ مغنیه، تفسير الكاشف، ج۶، ص۲۳۳.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان في فقه القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۲۴۵.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان في فقه القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۲۴۵.
- ↑ درس آیت الله عبدالله جوادی آملی با موضوع تفسیر آیات ۵۱ تا ۵۳ سوره احزاب، پایگاه سخنرانی مذهبی
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۲؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۵۵۳.
- ↑ بیهقی، السنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۵.
- ↑ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۳۹۶.
- ↑ صادقی تهرانی، ترجمان فرقان، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۲۷۱.
- ↑ صادقی تهرانی، ترجمان فرقان، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۲۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۲.
- ↑ تبيين القرآن، ص۴٣٧.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۸، ۵۷۵.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۲، ص۲۲.
- ↑ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربی، ج۸، ص۳۵۶.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۰۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۳.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۵، ص۱۷۸.
منابع
- «درس آیت الله عبدالله جوادی آملی با موضوع تفسیر آیات ۵۱ تا ۵۳ سوره احزاب»، سایت پایگاه سخنرانی مذهبی، تاریخ درج مطلب:۲۹ دی ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۸ بهمن ۱۴۰۰ش.
- آلوسی، روح المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمية، ۱۴۱۹ق.
- بیهقی، السنن الكبرى، به‌تحقیق محمد عبد القادر عطا، بيروت، چاپ سوم، ۱۴۲۴ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، بی‌تا.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- صادقی تهرانی، محمد، ترجمان فرقان، قم، شکرانه، ۱۳۸۸ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تفسیر طبری، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
- علامه طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان في فقه القرآن، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
- فخر رازی، تفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- فضلالله، محمدحسین، من وحی القرآن، بيروت، دار الملاک، ۱۴۲۰ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمى، على بن ابراهيم، تفسیر قمی، به‌تصحیح طيّب موسوى جزائرى، قم، دار الكتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
| آیا می‌دانستید که... | جدیدترین پرسش‌ها |
| درگاه:پرسش/آیا می‌دانستید |