ما فی الذمه: تفاوت میان نسخه‌ها

 

'''ما فی الذمّه''' به‌معنای آنچه بر عهده انسان است، واژه‌ای [[فقه|فقهی]] - حقوقی که در [[عبادات]]، [[معاملات]] و قراردادها کاربرد دارد. اصطلاح ما فی الذمه در عبادات حاکی از وجود [[تکلیف|تکلیفی عبادی]] بر عهده انسان بوده و مقصود از آن در مباحث مالی و حقوقی همان [[دین|دَیْن]] است.

ما فی الذمه؛ آنچه بر عهده انسان است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۳، ص۵۱۵؛ منتظری، احکام و مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص ۴۴۹.</ref> این واژه اصطلاحی [[فقه|فقهی]]-[[حقوق|حقوقی]] است که هم در بخش [[عبادات]] و هم در بخش [[معاملات]] و قراردادها از آن استفاده می‌شود.<ref>برای نمونه رجوع کنید: خمینی، توضیح المسائل (محشّٰی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۵۷؛ شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۲۶؛   امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰.</ref>

اصطلاح ما فی الذمه در عبادات -همچون [[نماز]] و [[روزه]]- حاکی از وجود [[تکلیف|تکلیفی]] [[عبادت|عبادی]] بر عهده انسان است و این تکلیف شامل [[وجوب]]، [[استحباب]]، [[اداء]] و [[قضاء]] می‌شود.<ref>مرعی، القاموس الفقهی، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۵.</ref> مثلا [[فقیهان]] می‌گویند: کسی که می‌داند یک نماز چهار رکعتی بر عهده دارد، امّا نمی‌داند قضای نماز ظهر بوده یا عصر یا عشاء، اگر یک نماز چهار رکعتی به [[نیت|نیّت]] ما فی الذّمّه (یعنی قضایی که بر عهدۀ اوست) بخواند، کافی است.<ref>مکارم شیرازی، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص ۲۲۶، م ۱۲۰۱؛ خمینی، توضیح المسائل (محشّٰی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۵۷.</ref>

مقصود از ما فی الذمه در امور مالی و مباحث حقوقی همان [[دین|دَیْن]] است، که بر عهدۀ کسی بوده و ملزَم به ادای آن است.<ref>جلالی زاده، ‏مبادی و اصطلاحات علم فقه‏، ۱۳۸۷ش، ص۲۲۱‏؛ امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۱، ص۳۲.</ref> در کتاب‌های فقهی و حقوقی از این واژه بیشتر تحت عنوان [[جایز|جواز]] یا عدم جواز [[هبه]]،<ref>شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۲۶؛ مروج، اصطلاحات فقهی، ۱۳۷۹ش‏، ص۵۷۲.</ref> [[صلح]]،<ref>شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۴۵.</ref> [[بیع]]<ref>شاهرودی، مجلة فقه أهل البیت، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ج۵-۶، ص۱۸۷.</ref> و مالکیت ما فی الذمه{{یادداشت|مالکیت ما فی الذمه: مالکیت شخص نسبت به دین موجود در ذمّه خویش.(امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰.)}} بحث شده است؛ مثلا گفته می‌شود: کسی که نسبت به پدرش بدهکار است، اگر پدر او بمیرد، چون پسر [[وارث]] اوست، پس از فوت پدر مالک «ما فی الذّمة» خود خواهد شد.<ref>امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰و۱۹۱.</ref>

* جلالی زاده، جلال، ‏مبادی و اصطلاحات علم فقه‏، تهران، نشر احسان،‏ چاپ اول، ۱۳۸۷ش‏.

* خمینی، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.

* مرعی، حسین عبدالله، القاموس الفقهی، بیروت، دار المجتبی، ۱۴۱۳ق.

* مروج، حسین‏، اصطلاحات فقهی، قم، نشر بخشایش، ‏چاپ اول، ۱۳۷۹ش‏.