ملا حسین واعظ کاشفی

تصویری از مقبره ملا حسین کاشفی صاحب روضه الشهداء در سبزوار

کمال الدّین حسین بن علی واعظ کاشفی سبزواری، (متوفی ۹۱۰ق) عالم قرن نهم و دهم قمری در منطقه خراسان، و اهل سبزوار. معروفیت وی به دلیل تالیف کتاب روضه الشهدا ست که آن را در اواخر عمر خود نگاشته. او واعظ بوده و شعر نیز می‌گفته است. لقب واعظ و تخلّص وی به کاشفی نیز به همین جهت است. مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند.

زندگی‌نامه

ملا حسین ملقب به کمال الدین فرزند علی در نیمه اول قرن نهم هجری قمری به متولد شد برخی به صورت احتمالی سال ۸۳۰ق را سال تولد وی دانسته‌اند وی شهرت به کاشفی و البیهقی دارد گاهی از او سبزواری،هروی و بیهقی نیز یاد شده‌ است. همه کسانی که نسبت به زندگی کاشفی همت گماشته‌اند به این موضوع تصریح کرده‌اند که وی در سبزوار متولد شده است. وی مدتی از عمر خود را در هرات و نیشابور سپری کرده و در آنجا به وعظ و ارشاد می‌پرداخته‌است. به گفته برخی، کاشفی در وعظ و خطابه یگانه بود و در مجلس وعظ او ازدحام می‌شد علاوه بر آن آواز خوشی داشت و از آن هنگام سخن گفتن بهره می‌برد.

وی در سال ۸۶۰ق در اثر خوابی که دید از مشهد به هرات عزیمت کرد.

تحصیلات

کاشفی تحصیلات مقدماتی خود را در سبزوار آغاز کرد. وی در پایان حکومت تیموریان و هم‌دوره سلطان حسین میرزا بایقرا وزیر علیشیر نوایی می‌زیسته و از نویسندگان زبر دست زمان خود به شمار می‌رود. کاشفی علوم دینی، ریاضی و خوشنویسی را در نوجوانی آموخت، سپس به عرفان روی آورد. به گفته برخی، وی در همه دانش‌های متداول آن روز سر آمد دوران بود. وی شعر نیز می‌سرود و از تخلص کاشفی استفاده می‌کرد. شهید مطهری در عین حال که او را بوقلمون صفت عنوان می‌کند اما از جهت سواد تمجید کرده‌ است.

کتاب روضه الشهدا

مقالهٔ اصلی: روضة الشهداء (کتاب)

از ویژگی‌هایی که روضة الشهداء را ماندگار کرده، شیوایی بیان و قلم نویسنده است. البته این کتاب به رغم شهرت فراوان، به دلیل ضعف‌های محتوایی، مورد مخالفت عالمان و محققان قرار گرفته و اعتراضات جدی به آن وارد شده است. از دیدگاه منتقدان، مهمترین اشکالات روضة الشهدا نگاه صوفیانه، نقل‌های نادرست و قصه‌گویی‌های کاشفی است.

مذهب

در مورد مذهب کاشفی اختلاف نظر است، و نمی‌توان به طور یقین اظهار نظر کرد، وی در سبزوار متهم به تسنن و در هرات متهم به تشیع بود.. سه دیدگاه در مورد مذهب کاشفی مطرح است.

دیدگاه اول: شیعی بودن

با توجه به نام خود و پدرش (علی بن الحسین)، محل تولد و رشد و نما (سبزوار)، ارادت به اهل بیت در آثارش مخصوصا روضة الشهدا و فتوت نامه سلطانی، عبارت بهم نتولی و من اعدائهم نتبرء و... حکم به تشیع وی کرده‌اند.

وی در کتاب فتوت نامه عنوان می‌کند: «اصل شیعه سه است:اول متابعت سخن حق تعالی، دوم مراعات شریعت پیامبر(ص‌) و سوم اعتقاد داشتن به ولایت حضرت علی(ع)»

دیدگاه دوم: سنی بودن

برخی نیز وی را از اهل سنت دانسته‌اند، زیرا:

وی در هرات حضور داشته و با امیر علیشیر نوایی و عبدالرحمن جامی که از صوفیان نقشبندی هستند، همنشین بوده‌است.

فرزندش فخر الدین، او را پیرو فرقه نقشبندی می‌داند.

برخی آثار کاشفی بر طبق آموزه‌های اهل سنت تدوین شده از جمله جواهر التفسیر که مذهب حنفی را به عنوان مذهب برتر معرفی کرده است.

شاگردانی داشته که با وجود گرایش ضد شیعی، از کاشفی تمجید می‌کنند.

در آثارش احترام به خلفا، صحابه و علمای اهل سنت گذاشته است.

بیان فضیلت روز عاشورا با تکیه بر منابع اهل سنت.

ذکر صلوات مخصوص اهل سنت که در آثار خطی وی موجود است.

در مورد امام مهدی(عج) می‌نویسد: «به قول بعضی که او را زنده می‌دانند، می‌گویند در اقصی بلاد مغرب شهرها در تصرف اوست.»

سنی دوازده امامی

برخی از معاصرین برآنند که وی، در عین حال که از اهل سنت به شمار می‌آمده اما به دوازده امام نیز ارادات داشته است. لذا باید وی و امثال وی را سنی دوازده امامی نامید.

تاثیرات

کاشفی نشان داد که سنت عزاداری برای امام حسین(ع)،‌ در ادب فارسی جایگاه بلندی داشته و پیش از عصر صفوی در میان اهل‌سنت و شیعیان ایرانی رواج داشته است. برخی تالیف کتاب روضة الشهدا را باعث تسریع در گرایش به تشیع در بعضی از نقاط ایران دانسته‌اند،‌ روضه الشهدا نقش مهمی را در روند شیعی شدن بیشتر مردمان برخی نواحی و اندکی بعد تمام ایران داشته است. این آمادگی همگانی که کاشفی نیز در آن نقش داشت از عوامل موفقیت جنبش شاه اسماعیل صفوی در آن دوران شد.

وفات

در سال وفات کاشفی اختلاف است برخی سال وفات وی را ۹۰۰ق بعضی ۹۰۶قو یا۹۱۰ق داسته‌اند. به گفته برخی آرامگاهش هم‌اکنون در سبزوار، بین آرامگاه حاج ملا هادی سبزواری، و بنای مصلای شهر قرار دارد. برخی نیز محل دفن وی را در هرات و در نزدیکی قبر عبدالرحمن جامی می‌دانند.

تصویری از مقبره ملا حسین کاشفی در هرات

آثار

کاشفی تصنیفهای زیادی و درباره بسیاری از دانشهای آن روز اثری از خود به یادگار گذشته است، از جمله آثار وی

آئینه سکندری یا جام جم.

اختیارات النجوم.

جواهر التفسیر.

مواهب علیه بدایع الافکار، فی صنایع الاشعار.

فتوت نامه سلطانی.

اخلاق محسنی یا جواهر الاسرار.

انوار سهیلی.

روضه الشهدا.

اربعون حدیثا یا الرساله العلمیه فی الاحادیث النوبیه.

اسرار قاسمی در دانش کیماگری به فارسی.

بدایع الافکار فی صنایع الاشعار.

تحفه الصلوات.

تحفه العلیه فی علم حروف.

تفسیر حسینی یا المواهب العلیه.

مخزن الانشاء.

لب لباب مثنوی.

تفسیر زهرا وین یا عروس.

تفسیر سوره یوسف.

تفسیر قرآن مجید.

ده مجلس خلاصه روضه الشهدا.

سبعه کاشفیه در ستاره شناسی.

شرح الاسماء الحسنی.

فضل الصلوات علی النبی.

مطلع الانوار.

و آثار دیگر

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• افندی، میزرا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ترجمه محمد باقر ساعدی، چاپ اول، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۱ق.
• جعفریان،‌ رسول،‌تاریخ تشیع در ایران،‌ نشرعلم،‌تهران،‌۱۳۹۰ش.
• خواند میر، عیاث الدین، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، چاپ سوم، تهران، انتشارات خیام، ۱۳۳۳ش.
• شیبی، کامل مصطفی، تشیع و تصوف، ترجمه علی رضا ذکاوتی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۹ش.
• عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، مجله کیهان اندیشه، بهم و اسفند ۱۳۷۰، شماره ۴۰، از صفحه ۸۳تا۸۹
• فخر الدین علی، صفی، رشحات عین الحیات، تصحیح علی اصغرمعینیان، تهران، بیناد نوریانی، ۱۳۵۶ش.
• کاشفی، ملاحسین، روضة الشهداء، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۲ش.
• کاشفی، حسین بن علی، فتوت نامه سلطانی، تصحیح محمدجعفر محجوب، چاپ اول، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰ش.
• نوایی، امیرعلیشیر، مجالس النفائس، ترجمه شاه محمد قزوینی و محمد فخری هراتی، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، منوچهری، ۱۳۶۳ش.
• میرخواند، سید برهان الدین، تاریخ روضة الصّفا، انتشارات وزیر خیام, تهران, ۱۳۳۸.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۷.