مذهب جعفری

مذهب جعفری؛ عنوانی است برای مذهب شیعه اثنی عشری (دوازده امامی) که بیشتر به فقه شیعه نظر دارد. با توجه به گستردگی روایات فقهی رسیده از امام جعفر صادق (ع) نسبت به سایر امامان، مذهب شیعه را به لحاظ فقهی، مذهب جعفری گفته‌اند؛ همچنانکه فقه شیعه را فقه جعفری می‌نامند.

وجه گستردگی روایات امام جعفر صادق (ع)

پس از رحلت پیامبر (ص) و دوران خلافت خلفا هرگاه در مسأله‌ای فقهی کار بر خلیفه یا صحابه رسول (ص) دشوار می‌شد، به علی (ع) رجوع می‌کردند و او مشکل آنان را می‌گشود. چون علی به شهادت رسید، دشمنان کار را بر فرزندان و شیعیان او تنگ کردند و میان مردم و آنان جدایی افکندند. از سوی دیگر، دین به دنیا فروختگان نیز برای خشنودی حاکمان وقت و یا سود خود، به ساختن روایتها پرداختند، تا آنجا که شناخت حدیث درست از نادرست بر فقیهان دشوار گردید. می‌توان گفت از سال چهلم هجری تا نزدیک به پایان سده نخستین هجرت، جز معدودی از صحابه و تابعان از فقه درست- فقه آل محمد(ص)- بی بهره بودند.

در روزگار امام باقر(ع)اندکی گشایش پدید آمد و سالیان 148-114 ( دوران امامت امام صادق (ع)) عصر انتشار فقه آل محمد یا به تعبیر دیگر، روزگار تعلیم و تدریس فقه جعفری بود. در این سال‌ها مدینه نیز چهره دیگری یافته بود.

دوران امام صادق مصادف بود با ضعیف شدن و سپس درهم ریختن حکومت مروانیان و همچنانکه آزادی‌های سیاسی را فراهم آورد و در گوشه و کنار مقدمات قیام‌های دینی و دسته‌بندی علیه حاکمان آماده گردید، آزادی بحث‌های علمی را در شاخه‌های گوناگون نیز موجب شد.

روایت‌های رسیده از امام صادق (ع) در مسائل مختلف فقهی و کلامی مجموعه‌ای گسترده و متنوع است و از این روست که مذهب شیعه را مذهب جعفری خوانده‌اند. گشایشی که در آغاز دهه سوم سده دوم هجری پدید آمد موجب شد مردم آزادانه‌تر به امام صادق (ع) روی آورند و گشودن مشکلات فقهی و غیر فقهی را از او بخواهند.

ابن حجر در باره حضرتش نوشته است: مردم از علم او چندان نقل کردند که آوازه آن به همه شهرها رسید. امامان بزرگ چون یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبه و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.

برپایه مسلمات مذهب امامیه در طول تاریخ، مذهب امام صادق(ع) نه مذهبی منتسب به شخص وی، بلکه همان مذهب امام علی(ع) است که توسط ائمه اثناعشر حفاظت شده، و بسط داده شده است. به نظر می‌رسد منتسب کردن این مذهب به شخص امام صادق(ع) و نامیدن آن به مذهب جعفری، برآمده از شرایطی باشد که در آن مذاهب یکی پس از دیگری پدیدار می‌شدند و برای تمییز آنها از یکدیگر، متداول ترین شیوه انتساب آنها به افرادی بود که به عنوان بنیانگذار یا حلقه‌ای مهم در تدوین شناخته می‌شدند. برخی از شواهد موجود نشان می‌دهد که منتسب شدن این مذهب به امام صادق(ع) از همان عصر حیات حضرت وجود داشته است.

مطالعه بیشتر

• شهیدی، سیدجعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد (ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1384ش.

منابع

• احمد بن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، مکتبة القاهرة، 1385ق.
• پاکتچی، احمد، امام جعفر صادق(ع)، در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج18، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1389ش.
• شهیدی، سیدجعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد (ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1384ش.