پرش به محتوا

رجعت: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۸: خط ۱۸:
صورت‌هایی از اعتقاد به رجعت را به [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] نیز نسبت داده‌اند: برای نمونه در [[تورات]] به زنده‌شدن [[بنی‌اسرائیل]] و حکومت [[داوود (پیامبر)|حضرت داود]] و بیدارشدن بسیاری از اموات در [[آخرالزمان]] اشاره شده است. در [[انجیل]] نیز بر رجعت پیروان [[بازگشت حضرت عیسی|حضرت عیسی]] و سلطنت وی در قیامت اول، پیش از قیامت دوم سخن به میان رفته است.<ref>کیانی‌فرید، «رجعت»، ص۵۹۳.</ref>
صورت‌هایی از اعتقاد به رجعت را به [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] نیز نسبت داده‌اند: برای نمونه در [[تورات]] به زنده‌شدن [[بنی‌اسرائیل]] و حکومت [[داوود (پیامبر)|حضرت داود]] و بیدارشدن بسیاری از اموات در [[آخرالزمان]] اشاره شده است. در [[انجیل]] نیز بر رجعت پیروان [[بازگشت حضرت عیسی|حضرت عیسی]] و سلطنت وی در قیامت اول، پیش از قیامت دوم سخن به میان رفته است.<ref>کیانی‌فرید، «رجعت»، ص۵۹۳.</ref>


==رجعت از نشانه‌های تشیع==
==باور به رجعت از نشانه‌های تشیع==
به گفته [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]]، باور به رجعت، از ویژگی‌ها و نشانه‌های شیعه بودن است.<ref>حر عاملی، الإیقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۱.</ref> [[شیخ صدوق]] در کتاب [[الاعتقادات (کتاب)|الاعتقادات]] گفته از اعتقادات شیعه این است که آموزه رجعت، حق است.<ref>شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۶۰.</ref> عالمانی همچون [[شیخ مفید]]<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۴۸.</ref> [[سید مرتضی]]،<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵.</ref> بر صحیح بودن اعتقاد به رجعت، ادعای [[اجماع]] کرده‌اند.  
به گفته [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]]، باور به رجعت، از ویژگی‌ها و نشانه‌های شیعه بودن است.<ref>حر عاملی، الإیقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۱.</ref> [[شیخ صدوق]] در کتاب [[الاعتقادات (کتاب)|الاعتقادات]] گفته از اعتقادات شیعه این است که آموزه رجعت، حق است.<ref>شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۶۰.</ref> عالمانی همچون [[شیخ مفید]]<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۴۸.</ref> [[سید مرتضی]]،<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵.</ref> بر صحیح بودن اعتقاد به رجعت، ادعای [[اجماع]] کرده‌اند.  


خط ۲۵: خط ۲۵:
البته برخی عالمان شیعه همچون [[سید محسن امین|سیدمحسن امین]]، [[محمدجواد مغنیه]] و [[محمدرضا مظفر]]، باور به رجعت را از ضروریات مذهب شیعه نمی‌دانند و بر این نظرند که آموزه رجعت به‌واسطه روایاتی که از [[امامان شیعه]] وارد شده، اثبات می‌گردد و اعتقاد به آن برای باورمندان به صحت این روایات، لازم است.<ref>امین، نقض الوشیعة، ۱۴۰۳ق، ص۳۷۶؛ مغنیه، الجوامع و الفوارق، ۱۴۱۴ق، ص۳۰۰-۳۰۲؛ مظفر، عقاید الشیعة، ۱۴۲۹ق، ص۸۴.</ref> [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] معتقد است اصل رجعت ضروری است؛ اما خصوصیات و چگونگی آن ضروری نیست و دلیلی نیز بر آن وجود ندارد.<ref>موسوی اردبیلی، تقریرات فلسفه (تقریرات درس فلسفه امام خمینی)، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۱۹۷.</ref>
البته برخی عالمان شیعه همچون [[سید محسن امین|سیدمحسن امین]]، [[محمدجواد مغنیه]] و [[محمدرضا مظفر]]، باور به رجعت را از ضروریات مذهب شیعه نمی‌دانند و بر این نظرند که آموزه رجعت به‌واسطه روایاتی که از [[امامان شیعه]] وارد شده، اثبات می‌گردد و اعتقاد به آن برای باورمندان به صحت این روایات، لازم است.<ref>امین، نقض الوشیعة، ۱۴۰۳ق، ص۳۷۶؛ مغنیه، الجوامع و الفوارق، ۱۴۱۴ق، ص۳۰۰-۳۰۲؛ مظفر، عقاید الشیعة، ۱۴۲۹ق، ص۸۴.</ref> [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] معتقد است اصل رجعت ضروری است؛ اما خصوصیات و چگونگی آن ضروری نیست و دلیلی نیز بر آن وجود ندارد.<ref>موسوی اردبیلی، تقریرات فلسفه (تقریرات درس فلسفه امام خمینی)، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۱۹۷.</ref>


==چگونگی رجعت==
==نظرات مختلف درباره چگونگی رجعت==
به‌گفته [[شیخ مفید]]، امامیه در اصل باور به رجعت اتفاق‌نظر دارند؛ اما در معنا و چگونگی آن نظرات مختلفی دارند.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۴۶.</ref> سید عبدالله شبر گفته است اعتقاد به اصل رجعت واجب است؛ اما به جزئیات و چگونگی آن علم نداریم و علم به آن نزد خدا و اولیائش است.<ref>شبر، حق الیقین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۳۷.</ref> برخی محدثان و متکلمان بر این باورند که در رجعت به‌مانند قیامت، خدا بدن مردگان را از [[قبر]]، زنده کرده و محشور می‌گرداند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، الایقاظ الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۹۵؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۵۶۲.</ref> [[مرتضی مطهری]] در بیان دیدگاه [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]، در خصوص چگونگی رجعت، گفته است که از نظر وی رجعت بدین معنا نیست که اموات با همان بدن‌های عنصری‌شان که در دنیا بوده‌اند به این دنیا رجعت می‌کنند؛ بلکه بازگشت ارواح آن‌ها در جسم رقیق و شبح‌گونه مانند آنچه اهل مکاشفه ادعای رؤیت آن را دارند، خواهد بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۵۶۲.</ref>
به‌گفته [[شیخ مفید]]، امامیه در اصل باور به رجعت اتفاق‌نظر دارند؛ اما در معنا و چگونگی آن نظرات مختلفی دارند.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۴۶.</ref> سید عبدالله شبر گفته است اعتقاد به اصل رجعت واجب است؛ اما به جزئیات و چگونگی آن علم نداریم و علم به آن نزد خدا و اولیائش است.<ref>شبر، حق الیقین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۳۷.</ref> برخی محدثان و متکلمان بر این باورند که در رجعت به‌مانند قیامت، خدا بدن مردگان را از [[قبر]]، زنده کرده و محشور می‌گرداند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، الایقاظ الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۹۵؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۵۶۲.</ref> [[مرتضی مطهری]] در بیان دیدگاه [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]، در خصوص چگونگی رجعت، گفته است که از نظر وی رجعت بدین معنا نیست که اموات با همان بدن‌های عنصری‌شان که در دنیا بوده‌اند به این دنیا رجعت می‌کنند؛ بلکه بازگشت ارواح آن‌ها در جسم رقیق و شبح‌گونه مانند آنچه اهل مکاشفه ادعای رؤیت آن را دارند، خواهد بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۵۶۲.</ref>


خط ۳۳: خط ۳۳:


==زمان رجعت==
==زمان رجعت==
آنچه میان عالمان امامیه شهرت دارد این است که مسئله رجعت با مسئله [[قیام امام مهدی(ع)|قیام]] و ظهور حضرت مهدی(ع)، مرتبط است، اما زمان آن اختلافی است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(ع) براساس قرآن، حدیث و تاریخ، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۷۷.</ref> بیشتر عالمان، رجعت را مقارن با قیام و ظهور حضرت مهدی(ع) دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۷۷؛ سید مرتضی، الرسائل الشریف، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۶۷؛ حر عاملی، ایقاظ الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۳۸.</ref>
از نظر بیشتر عالمان امامیه رجعت با [[قیام امام مهدی(ع)|قیام]] و [[ظهور امام زمان|ظهور حضرت مهدی(ع)]]، مرتبط است، اما درباره زمان وقوع آن نظرات مختلفی وجود دارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(ع) براساس قرآن، حدیث و تاریخ، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۷۷.</ref> بیشتر عالمان، رجعت را مقارن با قیام و ظهور حضرت مهدی(ع) دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۷۷؛ سید مرتضی، الرسائل الشریف، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۶۷؛ حر عاملی، ایقاظ الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۳۸.</ref>


[[شیخ مفید]] در کتاب [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]]، رجعت را از [[علائم ظهور|نشانه‌های ظهور]] دانسته است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۹-۳۷۰.</ref> برخی محققان از روایاتی که در آن رجعت‌های متعددی برای [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] ذکر شده،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حلی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۱۲۰-۱۲۲.</ref> چنین برداشت کرده‌اند که امر رجعت پس از ظهور حضرت مهدی(ع) رخ می‌دهد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کعبی، الرجعة و العودة، ۱۴۲۶ق، ص۵۵.</ref> در روایتی به رجعت [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] پیش از ظهور حضرت مهدی(ع)، اشاره شده است.<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۸۱.</ref> در روایت دیگری، رجعت امام حسین(ع)، پس از وفات حضرت مهدی(ع)، گزارش شده است.<ref>شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۵۷-۲۵۸؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۲۶.</ref>  
[[شیخ مفید]] در کتاب [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]]، رجعت را از [[علائم ظهور|نشانه‌های ظهور]] دانسته است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۹-۳۷۰.</ref> با این حال برخی محققان از روایاتی که در آن رجعت‌های متعددی برای [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] ذکر شده،<ref>برای نمونه نگاه کنید به حلی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۱۲۰-۱۲۲.</ref> چنین برداشت کرده‌اند که رجعت پس از ظهور حضرت مهدی(ع) رخ می‌دهد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کعبی، الرجعة و العودة، ۱۴۲۶ق، ص۵۵.</ref> در روایتی به رجعت [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] پیش از ظهور حضرت مهدی(ع)، اشاره شده است.<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۸۱.</ref> در روایت دیگری، رجعت امام حسین(ع)، پس از وفات حضرت مهدی(ع)، گزارش شده است.<ref>شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۵۷-۲۵۸؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۲۶.</ref>  


در [[تفسیر علی بن ابراهیم قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] روایتی از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل شده که وقتی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مردم را از وقایع رجعت آگاه کرد، از وی درباره زمان آن پرسیدند و خداوند به او [[وحی]] کرد: «قُلْ إِنْ أَدْرِی أَ قَرِیبٌ ما تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّی أَمَداً؛ بگو من نمی‌دانم آنچه به شما وعده داده شده نزدیک است یا پروردگارم زمانی برای آن قرار می‌دهد؟»<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۹۱.</ref> برخی با استناد به این روایت بر این باورند که زمان رجعت بر کسی معلوم نیست و علم آن نزد خداوند است.
در [[تفسیر علی بن ابراهیم قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] روایتی از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل شده که وقتی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مردم را از وقایع رجعت آگاه کرد، از وی درباره زمان آن پرسیدند و خداوند [[آیه ۲۵ سوره جن]] «قُلْ إِنْ أَدْرِی أَ قَرِیبٌ ما تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّی أَمَداً؛ بگو من نمی‌دانم آنچه به شما وعده داده شده نزدیک است یا پروردگارم زمانی برای آن قرار می‌دهد؟» را به او وحی کرد.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۹۱.</ref> برخی با استناد به این روایت بر این باورند که زمان رجعت بر کسی معلوم نیست و علم آن نزد خداوند است.{{مدرک}}


==رجعت‌کنندگان==
==رجعت‌کنندگان==
در این که رجعت‌کنندگان به دنیا پس از مرگ و قبل از قیامت چه کسانی‌اند، نقل‌های مختلفی وجود دارد:<ref>کعبی، الرجعة أو العودة، ۱۴۲۶ق، ص۵۳-۵۴.</ref>
در روایات از افراد زیادی به عنوان رجعت‌کنندگان یاد شده است:<ref>کعبی، الرجعة أو العودة، ۱۴۲۶ق، ص۵۳-۵۴.</ref>
*در روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل شده اولین کسی که رجعت می‌کند امام حسین(ع) است و به‌مدت چهل سال بر روی زمین حکومت می‌کند.<ref>حلی عاملی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۹۱؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۶۴.</ref> همچنین روایت‌هایی درباره رجعت پیامبر(ص)، امام علی(ع)<ref>برای نمونه نگاه کنید به قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۴۷.</ref> و سایر امامان شیعه<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵؛ حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۳۴۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> نقل شده است.
*[[امامان شیعه]]: بر پایه روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، اولین کسی که رجعت می‌کند [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] است و به‌مدت چهل سال بر روی زمین حکومت می‌کند.<ref>حلی عاملی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۹۱؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۶۴.</ref> همچنین روایت‌هایی درباره رجعت پیامبر(ص)، امام علی(ع)<ref>برای نمونه نگاه کنید به قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۴۷.</ref> و سایر امامان شیعه<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵؛ حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۳۴۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> نقل شده است.
*به گزارش برخی روایات، گروهی از اصحاب امامان معصوم(ع) و شیعیان آنان نیز رجعت می‌کنند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۵۰-۵۱.</ref> در برخی روایات [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[ابودجانه|ابودجانه انصاری]] و [[مالک اشتر]] از رجعت‌کنندگان شمرده شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۲؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۶۸.</ref> همچنین در روایتی نقل شده که ۷۰ نفر از [[فهرست اصحاب امام حسین(ع)|یاران امام حسین(ع)]]، همراه وی در هنگام ظهور حضرت مهدی(ع)، رجعت می‌کنند.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۵۶.</ref>
*اصحاب امامان: به گزارش برخی روایات، گروهی از اصحاب امامان معصوم(ع) و شیعیان آنان نیز رجعت می‌کنند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۵۰-۵۱.</ref> در برخی روایات [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[ابودجانه|ابودجانه انصاری]] و [[مالک اشتر]] از رجعت‌کنندگان شمرده شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۲؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۶۸.</ref> همچنین در روایتی نقل شده که ۷۰ نفر از [[فهرست اصحاب امام حسین(ع)|یاران امام حسین(ع)]]، همراه وی رجعت می‌کنند.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۵۶.</ref>
*برپایه برخی روایات گروهی از مؤمنان قوم [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی]]، [[اصحاب کهف]]، [[یوشع (پیامبر)|یوشع]] و [[مؤمن آل فرعون]]، از رجعت‌کنندگان در هنگام قیام و ظهور حضرت مهدی(ع)، به شمار می‌روند.<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۲.</ref>
*اقوام پیامبران: برپایه برخی روایات گروهی از مؤمنان قوم [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی]]، [[اصحاب کهف]]، [[یوشع (پیامبر)|یوشع]] و [[مؤمن آل فرعون]]، از رجعت‌کنندگان به شمار می‌روند.<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۲.</ref>
*با توجه به برخی روایات، شهداء و مؤمنان از جمله رجعت‌کنندگان، معرفی شده‌اند.<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۱۲-۱۱۳؛ حلی عاملی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۹۳.</ref>
*شهیدان و مؤمنان: در برخی روایات، شهداء و مؤمنان از جمله رجعت‌کنندگان، معرفی شده‌اند.<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۱۲-۱۱۳؛ حلی عاملی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۹۳.</ref>  
*دشمنان اهل‌بیت(ع)، دشمنان پیامبران و منافقان از جمله کسانی‌اند که با توجه به برخی روایات، رجعت می‌کنند و از آن‌ها انتقام گرفته می‌شود و پیش از قیامت به سزای عمل‌شان می‌رسند.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۸۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۴.</ref>
*زنان مؤمن: در روایتی ۱۳ نفر از زنان مانند [[ام ایمن]]، [[حبابه والبیه]]، [[سمیه دختر خباط|سمیه مادر عمار یاسر]]، زبیده، [[ام سعید حنفیه]] و [[صیانة ماشطة]] رجعت می‌کنند.<ref>طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۸۴.</ref>
*در روایتی ۱۳ نفر از زنان مانند [[ام ایمن]]، [[حبابه والبیه]]، [[سمیه دختر خباط|سمیه مادر عمار یاسر]]، زبیده، [[ام سعید حنفیه]]، [[صیانة ماشطة]] و چند نفر دیگر ذکر شده‌اند که به عنوان یاری‌کننده و انصار حضرت مهدی(ع)، در هنگام ظهور رجعت می‌کنند.<ref>طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۸۴.</ref>
*دشمنان اهل‌بیت(ع) دشمنان پیامبران و [[منافق|منافقان]] از جمله کسانی‌اند که بنا بر روایات، رجعت می‌کنند و از آن‌ها انتقام گرفته می‌شود.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۸۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۴.</ref>


==ادله==
==ادله==