فرار از خمس بخشش یا فروش مالی است که به قصد نپرداختن خمس واگذار شود.[۱] به باور برخی فقیهان اگر این عمل جنبه صوری داشته باشد و فرد بعد از سال خمسی مال را پس بگیرد باید خمس مال را بپردازد؛ چراکه به‌طور جدی واگذار نشده و گویا مال از ابتدا از ملکیت بخشنده یا فروشنده آن خارج نشده است.[۲] فقیهان درباره فردی که با قصد فرار از خمس، اما با نیت واقعی مالش را واگذار کند، آراء متفاوتی دارند:
- خمس باید پرداخت شود: فقیهانی چون صاحب جواهر و شیخ انصاری به مجرد داشتن نیت فرار حکم به لزوم پرداخت خمس می‌دهند.[۳] به گفته صاحب جواهر اگر قبل از سال خمسی به قصد ندادن خمس سود خود را به شخص دیگری ببخشد باید خمس خود را بپردازد.[۴] امام خمینی در جواب استفتائی در مورد هبه به همسر و فرزند، گفته است این هبه اگر بخاطر فرار از خمس باشد باید خمسش پرداخته شود.[۵]
- پرداخت خمس لازم نیست: برخی چون سید محمدرضا گلپایگانی و محمدتقی بهجت معتقدند گرچه فرد قصد فرار از پرداخت خمس را داشته است، اما اگر هدیه مناسب شأن گیرنده آن باشد، پرداخت خمس لازم نیست.[۶] در استفتائی از محمدتقی بهجت در مورد فرار از خمس، او معتقد است حتی تغییر سال خمسی و یا خرید لوازم منزل برای فرار از خمس جایز است.[۷] گفته شده منظور از شأنیت، زندگی فرد و موقعیت خانوادگی او است.[۸] سید ابوالقاسم خویی می‌گوید ملاک در شأن بودن این است که عرف شخص را به‌خاطر آن بخشش ملامت نکند.[۹]
فقیهان درباره قصد فرار از زکات نظرهای متفاوتی دارند.[۱۰] به گفته محمدحسن نجفی بیشتر فقیهانِ بعد از عصر شیخ طوسی درباره کسی که به قصد فرار از زکات سکه‌های خود را به شمش تبدیل می‌کند، معتقد به عدم پرداخت هستند.[۱۱] سید مرتضی، تمام فقیهان قبل از دوره شیخ طوسی را قائل به لزوم پرداخت زکات در این فرض دانسته است.[۱۲]
پانویس
- ↑ بهبهانی، «درس خارج فقه محمدعلی بهبهانی»، سایت مدرسه فقاهت.
- ↑ بهبهانی، «درس خارج فقه محمدعلی بهبهانی»، سایت مدرسه فقاهت؛ سیستانی، «استفاده از مال یا بخشش آن به جهت فرار از خمس»، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی.
- ↑ نجفی، مجمع الرسائل، ۱۴۲۵ق، ص۵۲۸؛ شیخ انصاری، حاشیه بر صراط النجاة، ۱۴۱۵ق، ص۲۰۴.
- ↑ نجفی، مجمع الرسائل، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸؛ شیخ انصاری، ۱۴۱۵ق، حاشیه بر صراط النجاة، ص۲۰۴.
- ↑ خمینی، استفتاءات، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۰۵.
- ↑ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق، ج۳، ص۱۲۴؛ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۰.
- ↑ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق، ج۳، ص۱۲۴.
- ↑ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق، ج۳، ص۶۱.
- ↑ خویی، حاشیه بر صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۱۸۴-۱۸۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۱۸۴-۱۸۵؛ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۲۱۹.
منابع
- بهبهانی، محمدعلی، «درس خارج فقه»، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ درج:۲۸آبان۱۴۰۲، تاریخ بازدید:۱۶خرداد۱۴۰۳.
- بهجت، محمدتقی، استفتاءات، قم، دفتر حضرت آیة الله بهجت، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- تبریزی، جواد، حاشیه بر صراط النجاة، قم،دار الصدیقة الشهیدة، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- خمینی، سید روح‌الله، استفتاءات، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، حاشیه بر صراط النجاة، قم، مكتب نشر المنتخب، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- سیستانی، سید علی، «استفاده از مال یا بخشش آن به جهت فرار از خمس»، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید:۱۶خرداد۱۴۰۳.
- شیخ انصاری، مرتضی، حاشیه بر صراط النجاة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- علم‌الهدی، علی بن حسین (سید مرتضی)، الانتصار فی الانفرادات الامامیة، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، دوم، ۱۴۰۹ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالاحیاء لتراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- نجفی، محمدحسن، مجمع الرسائل، مشهد، مؤسسه صاحب الزمان علیه‌السلام، ۱۴۱۵ق.