حسین بن مساعد حسینی حائری
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عزالدین حسین بن مساعِد حسینی حائری |
| محل زندگی | کربلا |
| تاریخ وفات | پس از ۹۱۷ق |
| اطلاعات علمی | |
| شاگردان | کفعمی |
| تألیفات | تُحفَةُ الابرار فی منَاقب اَبِی الائمةِ الاَطهار، حاشیه بر عمدة الطالب و... |
عزالدین حسین بن مساعِد حسینی حائری، عالم، محدّث و نسب شناس شیعی قرن نهم و دهم، از اساتید کفعمی و صاحب کتاب تُحفَةُ الابرار فی منَاقب اَبِی الائمةِ الاَطهار در مناقب امیرالمؤمنین(ع) است.
زیست نامه
از سال تولد، وفات و زندگی وی اطلاع دقیقی در دست نیست. سید محسن امین[۱] بر پایه برخی اسناد خطی موجود در جبل عامل، حسین بن مساعد را از اهالی عیناثا در جبل عامل دانسته که با برادرانش، سیدعبدالحق و سیدزین الدین، به عراق رفته و در کربلا سکونت گزیده است و هر سه در همانجا فوت کرده‌اند. براین اساس، حسینی حائری از فقهای برآمده از مکتب کربلا به شمار رفته است.[۲]
به نوشته آقا بزرگ طهرانی،[۳] به احتمال بسیار کتاب بَیدَرُالفلاح، که ابراهیم بن علی کفعمی در تألیف کتاب البلدالامین از آن بهره برده، تألیف مساعد بن حسین، پدر حسینی حائری، است؛ هر چند که پیشتر، افندی اصفهانی[۴] این احتمال را بعید دانسته و آقابزرگ طهرانی[۵] خود در این نسبت تردید کرده بود. کحّاله[۶] اثری با عنوان المراسلات را نیز به مساعد نسبت داده است.
حسینی حائری در نسب شناسی نیز دستی داشته است. طبق برخی مکتوباتش، در ۹۱۷ق از کربلا به سوی خراسان رفته و نَسَب ساداتی را که در سمنان و سبزوار دیده، ضبط کرده است.[۷] این گزارش و نیز ثبت تاریخ ۹۱۷ق برای تألیف برخی آثار او، نشان می‌دهد که او پس از این تاریخ درگذشته است. سیدشهاب الدین مرعشی نجفی، بدون ذکر منبع، طول عمر او را ۱۲۰ سال نوشته است.[۸]
شاگرد مشهور
حسینی حائری معاصر و استاد کفعمی (متوفی ۹۰۰ یا ۹۰۵) بوده است.[۹] کفعمی، حسینی حائری را در حاشیه کتاب الجُنّةُ الواقیة و الجَنّةُالباقیة، معروف به المصباح، و دیگر آثار خود ستوده است. از کتاب فَرَجُ الکرب و فَرَحُ القلب کفعمی برمی‌آید که وی با حسینی حائری مکاتباتی به نظم و نثر داشته است.[۱۰] شیخ حرّ عاملی (متوفی ۱۱۰۴) در امل الآمل[۱۱] حسینی حائری را فاضل و صالح وصف کرده است.
آثار
تحفة الابرار
مهم‌ترین اثر حسینی حائری، تُحفَةُ الابرار فی منَاقب اَبِی الائمةِ الاَطهار، درباره مناقب و فضائل حضرت علی(ع) است. او این اثر را در سی باب تألیف و در ابتدای کتاب تصریح کرده که به سبب اختلاف فراوان درباره مناقب آن حضرت، به تألیف این کتاب پرداخته است. وی در این اثر از احادیث معتبر اهل سنّت نیز استفاده نموده و در فهرست منابع، حدود شصت کتاب اهل سنّت را ذکر کرده است که شماری از آنها امروزه در دسترس نیستند. در انتهای کتاب، فصلی به فضائل امامان دیگر و نیز حضرت زهرا(س) اختصاص داده است.[۱۲]
به نوشته افندی اصفهانی،[۱۳] از جمله منابع حسینی در تألیف این اثر، کتابُ المَناقب ابوعَمرو (ابوعمر) زاهد (متوفی ۳۴۵) و شرح نهج البلاغه ابن عنقا متعلق به قرن هشتم، بوده است. آقابزرگ طهرانی[۱۴] اقتباس او را از المناقب تأیید کرده، ولی درباره اصالت کتاب دوم مناقشه کرده و احتمال داده است که این اسم، تصحیف ابن عقایقی باشد.[۱۵]
تُحفَةُالابرار از جمله منابع بحارالانوار علامه مجلسی بوده است؛[۱۶] هرچند مجلسی[۱۷] گفته چون بیشتر احادیث تحفةالابرار در کتاب‌های مشهورتر یافت می‌شود، از این کتاب به ندرت استفاده کرده است.
حاشیه بر عمدة الطالب
اثر دیگر حسینی‌حائرى، حاشیه‌هاى او بر عُمدةُ الطّالب فى اَنساب آل ابی‌طالب، اثر ابن‌عِنَبَه (متوفاى ۸۲۸ق)، در نسب‌شناسى است. بخشى از این حاشیه‌ها همراه با متن عمدةالطّالب در ۱۳۳۷ش در نجف چاپ شده است.[۱۸] نسخه‌اى از این كتاب به خط حسین بن مساعد وجود دارد كه در ۸۹۳ق نوشتن متن آن و در ۹۱۷ق نوشتن آخرین حواشى آن به پایان رسیده است.[۱۹]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج ۶، ص۱۷۲.
- ↑ رجوع کنید به طباطبایی، ریاض المسائل ، مقدمه محمدمهدی آصفی، ج۱، ص۹۴.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۶، ص۱۵۰، پانویس، ج۲۶، ص۱۱۸.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۲، ص۱۷۶.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۳، ص۱۸۶.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ج ۱۲، ص۲۲۳.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۷۳؛ همو، الذریعة، ج۶، ص۱۵۰.
- ↑ رجوع کنید به عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، مقدمه، ص۳۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۸؛ امین، ج۶، ص۱۷۱.
- ↑ رجوع کنید به افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۱۷۵ـ۱۷۶؛ امین، ج۶، ص۱۷۱۰ـ۱۷۲؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۶، ص۱۵۰، پانویس.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، قسم ۲، ص۱۰۲.
- ↑ رجوع کنید به کنتوری، کشف الحجب و الأستار عن اسماء الکتب و الأسفار، ص۱۰۳؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۳، ص۴۰۵ـ ۴۰۶، ج۶، ص۱۵۰، پانویس.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، همانجا.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۳۶۷، ج۲، ص۶۸.
- ↑ رجوع کنید به همان، ج۱۴، ص۱۵۷؛ نیز درباره مآخذ دیگر تُحفةالابرار رجوع کنید به همان، ج۱۰، ص۱۴۰، ج۲۰، ص۱۶۸ـ۱۶۹.
- ↑ رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج ۱، ص۳۵.
- ↑ آقابزرگ‌طهرانى، الذریعة، ج۶، ص۱۵۰، ۱۶۵؛ مشار، ستون ۲۸۹.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانى، طبقات اعلام الشیعة، همانجا؛ همو، الذریعة، ج۳، ص۱۳۵، ج۱۵، ص۳۳۸؛ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی طالب، مقدمه آل‌طالقانى، ص۱۰ـ۱۱.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- همو، طبقات اعلام الشیعة: احیاء الداثر من القرن العاشر، چاپ علی نقی منزوی، تهران، ۱۳۶۶ش.
- ابن عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی طالب، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف، ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
- عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- امین.
- محمدبن حسن حرّ عاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد [۱۹۶۵]، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
- علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۱، قم، ۱۴۱۲ق.
- علی بن محمدعمری، المجدی فی انساب الطالبیین، چاپ احمد مهدوی دامغانی، قم، ۱۴۰۹ق.
- عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت، بی تا.
- اعجاز حسین بن محمدقلی کنتوری، کشف الحجب و الأستار عن اسماء الکتب و الأسفار، قم، ۱۴۰۹ق.
- مجلسی.
- خانبابا مشار، فهرست کتاب‌های چاپی عربی، تهران ۱۳۴۴ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام