اسحاق بن ابراهیم بن سلیمان
| ادیب، کاتب و عالم شیعی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالحسین اسحاق بن ابراهیم بن سلیمان |
| تاریخ وفات | اواخر قرن ۴ هجری قمری |
| اطلاعات علمی | |
| تألیفات | البرهان فی وجوه البیان • اسرار القرآن • الحجه و... |
ابوالحسین اسحاق بن ابراهیم بن سلیمان(درگذشت اواخر قرن ۴ هجری قمری)، مشهور به اِبن وَهْب، از عالمان شیعی و نویسنده کتاب البرهان فی وجوه البیان در علم معانی و بیان. او به خاندانی معروف تعلق دارد که از زمان یزید بن ابی سفیان در شام تا اواخر قرن سوم قمری در بغداد به کار کتابت مشغول بوده‌اند.
زندگی‌نامه
اسحاق با آنکه از خاندانی اهل فضل و ادب و نسبتاً مشهور برخاسته و خود بی‌گمان در ادب صاحب‌نظر بوده، اما کسی به احوال او اشاره‌ای نکرده است. با این حال، خودش در کتاب خویش بارها به اعضای خاندانش، به‌خصوص کسانی که احتمالاً از نزدیک دیده یا از محضرشان سودی برده، اشاره کرده است.[۱] بر همین اساس، گفته شده که اسحاق در اواخر سده ۴ق در گذشته و بیشتر عمر خود را در بغداد گذرانده است.[۲]
خاندان
ابن وهب به همان خاندان معروفی تعلق دارد که از زمان یزید بن ابی سفیان در شام تا اواخر قرن سوم ق در بغداد به کار کتابت مشغول بوده‌اند. بنابراین، سلسله نسب او عبارت است از: اسحاق بن ابراهیم بن سلیمان بن وهب بن سعید بن عمرو بن حصین بن قیس بن قبّال.[۳]
پیشه بسیاری از اجداد و پیشینیان وی، کتابت در دربار پادشاهان و خلفای اموی و عباسی بوده است. امّا درباره پدر او، یعنی ابراهیم، این اندازه می‌دانیم که معتمد، خلیفه عباسی، اموال او و برادرش وهب و اموال پدرشان سلیمان را مصادره کرد.[۴]
اسحاق عموی دیگری به نام احمد داشت که شاعر بود و در ۲۸۵ق درگذشت.
عموی سوم او عبیدالله از مشاهیر ادب بوده که در دربار معتضد خدمت می‌کرد. فرزند این عبیدالله که قاسم نام داشت، نیز چندی به جای پدر نشست.[۵]
مذهب وی
اسحاق بی‌گمان شیعی‌مذهب بود. نشانه شیعه بودن وی، اشاراتی است که به تقیه، عصمت، ظاهر و باطن، تأویل، کتمان و بداء[۶] داشته است. تقریباً همه محققان چون طه حسین[۷]، علی حسن عبدالقادر[۸] نیز بر آن تصریح کرده‌اند.
نشانه دیگر شیعه بودن وی این است که وی در کتابش پیوسته از امامان شیعه(ع) نقل قول نموده و از آنان با نام‌های ائمه علیهم‌السلام، ائمه صادقین یا الصادق علیه‌السلام یاد کرده است.[۹]
آثار
- البرهان فی وجوه البیان: این کتاب، یکی از نخستین و مهم‌ترین آثار درباره علم بیان است. این علم در ابتدا، یعنی طی سده سه و ابتدای سده چهار قمری در معنایی بسیار گسترده‌تر از آنچه امروزه در کتب متأخرتر علوم بلاغت می‌یابیم، مورد بحث قرار می‌گرفته است. در این کتاب، ابن وهب تحت تأثیر مستقیم ارسطو است. برخی [۱۰] این اثر را «بیانی» کاملاً نو می‌پندارد که مواد اصلی خود را نه تنها از ادب عربی و شعر و خطابه ارسطو اخذ کرده، بلکه بیشتر بر بخش آنالوتیکا[یادداشت ۱] و توپیکای [یادداشت ۲] ارسطو عنایت داشته است.
اسحاق، علاوه بر کتاب البرهان، گویا چهار کتاب دیگر داشته که اثری از آنها بر جای نمانده و تنها خودش در کتاب البرهان به نام این کتابها اشاره کرده است. این کتابها عبارتند از: اسرارالقرآن،[۱۱] الحجه، الایضاح،[۱۲] التعبد.[۱۳]
پانویس
- ↑ نگاه کنید: مطلوب، مقدمه و حاشیه البرهان، ص۳۹
- ↑ ابن وهب، البرهان، ص۳۳-۳۴
- ↑ ابن خلکان، وفیات، ج۲، ص۴۱۵: فنال؛ ابن ندیم، الفهرست، ص۱۳۶: قنان
- ↑ شرف، مقدمه و حاشیه البرهان، ص۲۵-۲۷
- ↑ نگاه کنید : مطلوب، مقدمه البرهان، ص۳۷-۴۰؛ شرف، مقدمه البرهان، ص۳۰-۳۱
- ↑ نگاه کنید: EI2
- ↑ طه حسین، حاشیه نقد النثر، ص ۱۹
- ↑ عبدالقادر، در کتاب البرهان فی وجوه البیان، ص۷۹
- ↑ عبدالقادر، در کتاب البرهان فی وجوه البیان، ص۷۹
- ↑ طه حسین، حاشیه نقد النثر، ص ۱۹
- ↑ البرهان، چ شرف، ص۱۱۳
- ↑ البرهان، چ شرف، ص۷۷
- ↑ البرهان، چ شرف، ص۱۸۶
یادداشت
منابع
- ابن خلکان. وفیات.
- ابن ندیم. الفهرست.
- ابن وهب، اسحاق بن ابراهیم. البرهان فی وجوه البیان. به کوشش حفنی محمد شرف. قاهره. ۱۳۸۹ق/۱۶۹۶م.
- ابن وهب، اسحاق بن ابراهیم. البرهان فی وجوه البیان. به کوشش احمد مطلوب و خدیجه الحدیثی. بغداد. ۱۳۸۶ق/۱۹۶۷م.
- جاحظ، عمرو بن بحر. البیان و التبیین. بیروت. ۱۹۶۸م.
- حسین، طه. مقدمه و حاشیه نقد النثر قدامه بن جعفر. بیروت. ۱۴۰۲ق.
- شرف حفنی، محمد. مقدمه و حاشیه البرهان.
- عبدالقادر، علی حسن. «کتاب البرهان فی وجوه البیان». مجله المجمع العلمی العربی. دمشق. ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م. ج (۱)۲۴.
- مطلوب، احمد و خدیجه الحدیثی. مقدمه و حاشیه البرهان.
- EI2, S.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی