آیه دیه
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره نساء |
| شماره آیه | ۹۲ |
| جزء | ۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | تعیین میزان دیه قتل غیرعمد |
آیه دیه آیه ۹۲ از سوره نساء، که در آن دیه و آزادکردن برده به‌عنوان کیفر در قتل غیرعمد بیان شده است.[۱] در آیه با پیش‌فرض مسلمان بودن مقتول، دو نوع کفاره برای قتل غیرعمد بیان شده است:
- پرداخت دیه و آزادکردن یک برده: این در صورتی است که خانواده مقتول نیز مسلمان یا کافر ذمی باشد. در آیه از امکان بخشش دیه از ناحیه خانواده مسلمان سخن گفته شده لکن از بخشش خانواده غیرمسلمان حرفی نزده است؛ مکارم شیرازی می‌گوید علت این امر وجود زمینه بخشش بین دو مسلمان و پیشگیری از منت کافر بر مسلمان است.[۲] همچنین او با توجه به آیه معتقد است پرداخت دیه به کافران فوریت دارد. این کار به این جهت است که کافران گمان نکنند مسلمانان قصد پیمان‌شکنی دارند.[۳]
- آزادکردن یک برده: این وظیفه در صورتی است که خانواده مقتول کافر حربی است. مفسران معتقدند دلیل نپرداختن دیه به کافران حربی ارث بودن دیه است؛ چرا که کافر از مسلمان ارثی نمی‌برد.[۴]
گفته شده منظور از برده، برده مسلمان و بالغ است.[۵] طبق آیه اگر قاتل توانایی آزادکردن برده را نداشت یا برده‌ای نیافت باید دوماه متوالی روزه بگیرد.[۶]
﴿وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا ٩٢﴾ [نساء:92]|﴿و هیچ مؤمنی را نسزد که مؤمنی را جز به اشتباه بکشد و هر کس مؤمنی را به اشتباه کشت باید بنده مؤمنی را آزاد و به خانواده او خونبها پرداخت کند مگر اینکه آنان گذشت کنند و اگر [مقتول] از گروهی است که دشمنان شمایند و [خود] وی مؤمن است [قاتل] باید بنده مؤمنی را آزاد کند [و پرداخت خونبها لازم نیست] و اگر [مقتول] از گروهی است که میان شما و میان آنان پیمانی است باید به خانواده وی خونبها پرداخت نماید و بنده مؤمنی را آزاد کند و هر کس [بنده] نیافت باید دو ماه پیاپی به عنوان توبه ای از جانب خدا روزه بدارد و خدا همواره دانای سنجیده کار است ٩٢﴾
به گفته سید محمدحسین طباطبائی کلمه توبه در انتهای آیه منطبق بر معنای تخفیف است که یا به‌معنای دوماه روزه‌داری در قبال ناتوانی در آزادی برده است یا معنایی فراگیرتر دارد و منظور آن کمتربودن مجازات قتل خطایی به نسبت حکم قصاص در قتل عمد است.[۷]
در مورد شان نزول آیه موارد متعددی گفته شده که مفسرانی چون فخررازی به چهار شان نزول و طبرسی و شیخ طوسی دو مورد را اشاره کرده‌اند.[۸] طبق تفسیر نمونه آیه در مورد فردی مسلمان است که با دیدن شخصی که سابقا در میان کفار او را شکنجه می‌داده دست به قتل او میزند و بعد از قتل متوجه می‌شود مقتول مسلمان شده بود. بعد از مراجعه قاتل به پیامبر و بازگو کردن مسئله آیه نازل شده و حکم شرعی قتل خطایی بیان می‌شود.[۹]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۶۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۶۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، دار العلم، ج۲، ص۱۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۴، ص۶۴-۶۱؛ طوسی، التبيان في تفسير القرآن، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۰.
- ↑ طوسی، التبيان في تفسير القرآن، دار إحياء التراث العربي، ج۳، ص۲۹۰؛ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۱۳۸؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳ش، ج۴ ص۶۰-۶۱.
منابع
- خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، نشر مؤسسه مطبوعات‌دار العلم، چاپ اول.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبيان في تفسير القرآن، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول.
- فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الإسلامية، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.