غسلین
غِسْلین بهمعنای چرکاب و خونابه که قرآن آن را غذای دوزخیان خوانده است. این واژه، تنها یکبار در قرآن در سوره حاقه بهکار رفته است. برخی روایات غذای دشمنانِ پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) در جهنم را غسلین دانستهاند.
قرآن غسلین را تنها غذای دوزخیان دانسته و در آیات دیگر، ضریع و زقوم را نیز غذای دوزخیان معرفی کرده است. مفسران معتقدند این آیات منافات با یکدیگر ندارد؛ بلکه جهنم دَرَکاتی دارد و هر کدام غذایی خاص از جمله غسلین، زقوم و ضریع دارند. برخی دیگر احتمال دادهاند که همه این تعبیرات اشاره به یک غذا دارند. غذای آنان یک چیز است و بهجهت تمثیل و تشبیه به آثاری که دارند با تعبیرات مختلف یاد شدهاند.
مفهومشناسی
راغب اصفهانی، غسلین را چرکابه بدنهای کفار در جهنم دانسته است. ٰ[۱] مفسران آن را به معنای چرک و خونابهای گرفتهاند که از بدن دوزخیان میریزد.[۲] غسلین فقط یکبار در قرآن و به معنای غذایی برای دوزخیان بهکار رفته است. در سوره حاقه آمده است که گنهکاران و مجرمان در جهنم غذایی جز غسلین ندارند: وَلَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِينٍ* لَا يَأْكُلُهُ إِلَّا الْخَاطِئُونَ (ترجمه:و خوراکی جز چرکابه ندارد که آن را جز خطاکاران نمیخورند)[حاقه–۳۷–۳۸.]
از پیامبر(ص) نقل شده که اگر یک سطل از غسلین در شرق عالم ریخته شود، بر اثر آن جمجمه کسانی که در غرب عالماند، به جوش میآید.[۳] در تفسیر علی بن ابراهیم «غاصبان حقوق آل محمد(ع) را از مصادیق دوزخیانی برشمرده که غذای آنان از «غسلین» است.[۴] در یکی از زیارتنامه های امام حسین(ع) اشاره شده که غذای دشمنان پیامبر و اهل بیت در جهنم، غسلین است.[۵]
غذای جهنمیان؛ ضریع یا غسلین؟
در سوره غایشه غذای جهنمیان تنها ضریع دانسته شده است: «لَیسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِن ضَرِیعٍ؛ خوراکی جز ضریع ندارند».[۶] در این آیه با انحصار غذای دوزخیان را ضریع دانسته، [یادداشت ۱]همانگونه که در سوره حاقه غذای دوزخیان را با انحصار در غسلین خوانده است.[۸] همچنین در سوره واقعه، زقوم را نیز غذای دوزخیان معرفی کرده است.[۹]
مفسران میان این آیات را به گونههای مختلف جمع کردهاند:
- مکارم شیرازی از مفسران شیعه معتقد است دوزخیان در طبقات مختلفی حضور دارند و هر یک از این طبقات، غذای مخصوصی از جمله غسلین، زقوم و ضریع دارند.[۱۰] مفسران دیگری نیز همین مطلب را اذعان کردهاند.[۱۱]
- دوزخیان گروههای مختلفی هستند که غذای هر یک از دیگری جدا است و غذاهایی که در قرآن ذکر شده مخصوص به هر یک از گروهها است.[۱۲]
- سید محمود طالقانی نویسنده تفسیر پرتوی از قرآن احتمال داده این الفاظ تعبیرات و تمثیلهایی از غذای دوزخیان است. غذای آنان یک چیز است و به جهت تمثیل و تشبیه به آثاری که دارند با تعبیرات مختلف یاد شدهاند.[۱۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه غسل، ص۶۰۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳ش، ج۲۴، ص۴۷۱.
- ↑ شیخ طوسی، أمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۳۳، ح۱۱۶۲.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲ ص۳۸۴.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۷.
- ↑ سوره غاشیه، آیه۶.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج ۲۸، ص۵۲۲
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۴، ص۹۵.
- ↑ سوره واقعه، آیه۵۲.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۳ش، ج۲۴ ص۴۷۴
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۴، ص۹۵؛ زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۸ق، ج۳۰، ص۲۰۷.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۳۱.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۳۱.
یادداشت
- ↑ ضریع در اینجا یعنی چیزی شبه غذا. در عربستان یک نوع خار بوده است که تلخ و بد بو بوده که حیوان اگر از اینها میخورد هیچ تغذیه نمیکرد، به آن میگفتند ضریع، یعنی چیزی که شباهت به گیاه دارد ولی خاصیت گیاه را ندارد. آنچه که در آن دنیا هست چون در این دنیا اسم و لغت ندارد، قهرا یک لغتی که شبیه و نظیر آن باشد میآورند. آنها هم غذا و طعامی ندارند مگر از چیزی که شبیه غذاست، هم خوردنی است هم سیرنکردنی، چون بعد میفرماید : «لایُسْمِنُ وَ لا یُغْنی مِنْ جوعٍ» تا آخر دنیا هم که از آن غذا بخوری نه یک ذره چاقت میکند و نه یک ذره گرسنگیات را رفع میکند. [۷]
منابع
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان الداودی، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
- زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر، دمشق، ۱۴۱۸ق.
- طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
- طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب، ۱۴۰۷ق.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۳ش.