دفاع از مظلوم
دفاع از مظلوم از واجبات فطری و عقلی دانسته شده است. امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل کرده که اگر کسی ندای طلب یاری مظلومی را بشنود و به او پاسخ ندهد، مسلمان نیست. روایاتِ دفاع از مظلوم را در حد تواتر دانسته‌اند. در روایات اسلامی پاداش دفاع از مظلوم، هم‌نشینی با پیامبر(ص) و کفاره گناهان بزرگ شناخته شده است. دفاع از مظلوم را در صورت گمان به سالم ماندن و قدرت و توانایی بر یاری رساندن، واجب کفایی دانسته‌اند.
در دفاع از مظلوم تفاوتی میان اسلام و کفر قرار نداده‌اند. همچنین بنابر فتوای فقها، دفاع از مظلوم محدود به هیچ مرز جغرافیایی نیست. در اصل سوم از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر «حمایت بی دریغ از مستضعفان جهان» تأکید شده است.
حکومت امام علی(ع) را در زمینه حمایت از مظلوم و مواجهه با ظالم الگویی دانسته‌اند که باید از آن تبعیت شود. امام علی(ع) پس از آنکه با وی به‌عنوان خلیفه بیعت شد دفاع از مظلوم و گرفتن حق او را از برنامه‌های حکومتی خود دانست. وی در گفتار دیگری ضعیف را در نزد خود عزیز خواند تا بتواند حقِ او را از ظالم بگیرد و قوی را ناتوان خواند تا بتواند حق مظلوم را از وی بگیرد.
جایگاه
دفاع از مظلوم از واجبات فطری و عقلی دانسته شده است.[۱] روایاتِ دفاع از مظلوم را در حد تواتر دانسته‌اند.[۲] در روایات اسلامی پاداش دفاع از مظلوم، هم‌نشینی با پیامبر(ص)[۳] و کفاره گناهان بزرگ شناخته شده است.[۴] امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل کرده که اگر کسی ندای استغاثه و طلب یاری مظلومی را بشنود و به او پاسخ ندهد، مسلمان نیست.[۵]
قرآن در ابتدای سوره تکویر در مورد دخترانی که زنده به گور می‌شدند سخن می‌گوید. محسن قرائتی مفسر شیعه معتقد است هفت آیه اول این سوره مقدمه است و سپس در آیه ۸ و ۹ می‌گوید: «در آن هنگام از دختران زنده به گور شده سؤال شود به چه جرم و گناه کشته شدند؟!»[۶] از نگاه قرائتی این آیات دفاع خداوند از دختران مظلوم است. وی در تفسیر این آیات از تعبیر «برای مظلوم، خدا روضه خوانده» استفاده کرده است.[۷]
دفاع از مظلوم، همیشه یک نقطه درخشان است. کنار نیامدن با ظالم، رشوه نپذیرفتن از زورمند و زرمند و پا فشردن بر حقیقت، ارزشهایی است که هیچ وقت در دنیا کهنه نمیشود. در شرایط و اوضاع و احوال گوناگون، این خصوصیات همیشه باارزش است. [۸]
شهید مطهری معتقد است خداوند از بدگویی و بدنام نمودنِ دیگران، منع کرده است مگر در مورد فرد مظلوم. وی معتقد است براساس آیات قرآن[۹] خداوند به مظلوم اجازه می‌دهد «فریاد کند بدگویی کند ... شعار بدهد» و علت آن این است که «این راه احقاق حق است».[۱۰]
وجوب شرعی دفاع از مظلوم
صاحب جواهر و کاشف الغطاء دفاع از مظلوم را در صورت گمان به سالم ماندن و قدرت و توانایی بر یاری رساندن، واجب کفایی دانسته‌اند.[۱۱] مکارم شیرازی (زاده ۱۳۰۵ش)، مرجع تقلید و از مُفسران قرآن، با استناد به آیه ۷۵ سوره نساء[یادداشت ۱] دفاع از مظلوم را یکی از مصادیق جهاد دفاعی ذکر کرده است.[۱۲] جواد تبریزی (درگذشت: ۱۳۸۵ش)، از مراجع تقلید شیعه، با معتبر دانستن سند این روایت دفاع از مظلوم را واجب شمرده است.[۱۳]
دفاع از ملت‌های مظلوم
در دفاع از مظلوم تفاوتی میان اسلام و کفر قرار نداده‌اند و گفته شده از فرد کافر نیز در صورت مظلوم بودن باید دفاع کرد.[۱۴] بنابر فتوای فقها، دفاع از مظلوم محدود به هیچ مرز جغرافیایی نیست.[۱۵] پیامبر اکرم(ص) قبل از بعثت، به‌عنوان نماینده بنی‌هاشم در پیمان حِلْفُ الفُضُول که دفاع از مظلوم در مقابل ظالم بود، شرکت کرد.[۱۶]
در اصل سوم از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به «حمایت بی دریغ از مستضعفان جهان» تأکید شده است.[۱۷] فقیهانی نظیر محمدحسین کاشف الغطاء،[۱۸] آیت‌الله بروجردی[۱۹] و امام خمینی[۲۰] به وجوب دفاع از مردم فلسطین فتوا داده‌اند.
هر کجا فریاد خیزد مقصد فریاد شو
سایه بر مظلوم گستر آفتاب داد باش[۲۱]
دفاع از مظلوم در حکومت امام علی(ع)
حکومت امام علی(ع) را در زمینه حمایت از مظلوم و مواجهه با ظالم الگویی دانسته‌اند که باید از آن تبعیت شود.[۲۲] در توصیف حکومت علی(ع) گفته شده که بدون چشم‌پوشی، ستمگران را مجازات می‌کرد و حقوق مظلومان را به آنان باز می‌گرداند.[۲۳]
امام علی(ع) پس از آنکه با وی به‌عنوان خلیفه بیعت شد دفاع از مظلوم و گرفتن حق او را از برنامه‌های حکومتی خود دانست.[۲۴] وی در گفتار دیگری ضعیف را در نزد خود عزیز خواند تا بتواند حق وی را از ظالم بگیرد و قوی را ناتوان گفت تا حق مظلوم را از وی بگیرد.[۲۵] در خطبه شِقْشِقِیّة یکی از دلایل قبول حکومت (بعداز کشته شدن عثمان) را عهد و پیمانی دانسته که خداوند از عالمان برای دفع ظلم از مظلومان گرفته است.[۲۶]
در مقابل دفاع از مظلوم، شعاری که آن‌را «شعار جاهلی» توصیف کرده‌اند وجود داشت که «برادرت را یاری برسان چه ظالم باشد چه مظلوم». این شعار را مخالف قرآن و معرفت اسلامی دانسته‌اند. در همین راستا امام علی(ع)، پس از آنکه توسط ابن‌ملجم ضربت خورد، به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) وصیت کرد که دشمنِ ظالم و یاری‌رسان مظلوم باشید.[۲۷] از این تعبیر استفاده شده که ظالم هر فردی باشد باید با او مقابله کرد و مظلوم نیز هر فردی باشد، باید از او حمایت کرد.[۲۸]
مذمت مظلومی که از خود دفاع نمی‌کند
شهید مطهری عالم شیعه معتقد است در اسلام با ضعف و «زبون‌پروری» مبارزه شده است. از نگاه وی اسلام به همان درجه که ظالم را دشمن می‌دارد، دشمن آدمی است که در مقابل ظالم، با اینکه قدرت دارد، تسلیم است.[۲۹] از امام علی(ع) نقل شده که افراد ضعیف و ناتوان هرگز نمی‌توانند ستم را از خود دور کنند و حق جز با تلاش و کوشش به دست نمی‌آید.[۳۰]
شهید بهشتی سیاستمدار و عالم شیعی معتقد است در اسلام ستم‌پذیری به اندازه ستمگری گناه است. بهشتی معتقد بود اگر شخصی ستم‌پذیر شد در ابتدا باید خود را ملامت کند. وی سپس به آیه ۳۸ اعراف استناد می‌کند که برخی جهنمیان برای دیگران عذاب دوبرابر می‌خواهند زیرا آن‌ها را گمراه کردند. قرآن، در پاسخ، گناه هر دو گروه را یکسان دانسته و می‌گوید برای هر دو گروه عذاب دو برابر است.[۳۱]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۶ش، ج۲۰، ص ۴۶۷-۴۶۴؛ حسینی همدانی، انوار درخشان فی تفسیر القرآن، ۱۳۸۰ق، ج۱۵، ص۶۵.
- ↑ موسوی سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۲۸، ص۱۵۶-۱۵۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۷۵.
- ↑ سید رضی، نهج‌البلاغه، حکمت ۲۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۶۴.
- ↑ «دفاع از مظلوم، حکم عقل و وحی»، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
- ↑ «دفاع از مظلوم، حکم عقل و وحی»، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
- ↑ «بیانات در خطبه‌های نماز جمعه ۲۱ رمضان»، سایت khamenei.ir.
- ↑ سوره نساء، آیه ۱۴۸.
- ↑ مطهری، پانزده گفتار، ۱۳۸۰ش، ص۹۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۱۰؛ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۳۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۲۱.
- ↑ .تبریزی، اسس الحدود و التعزیرات، ۴۱۷ق، ص۴۵۹.
- ↑ «دفاع از مظلوم، حکم عقل و وحی»، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۱؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۱۳۴.
- ↑ «اصل ۳ قانون اساسی»، پژوهشکده شورای نگهبان.
- ↑ «المرجعیة الشیعیة و قضایا العالم الإسلامی من فتاوی و مواقف الإمام الشیخ محمد الحسین آل کاشف الغطاء عن فلسطین»، مجله الموسم، ص۱۹۱.
- ↑ اباذری، آیت‌الله بروجردی آیت اخلاص، ۱۳۸۳ش، ص۱۱۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۱۹۹.
- ↑ رونی، «دیوان اشعار، قصاید، شمارهٔ ۴۱» سایت گنجور.
- ↑ «بیانات در خطبه‌های نماز جمعه ۲۱ رمضان»، سایت khamenei.ir.
- ↑ حلیمی، «امام علی علیه‌السلام و دفاع از مظلوم»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ سید رضی، نهج‌البلاغه، خطبه ۱۳۶، ص ۱۹۴.
- ↑ سیدرضی، نهج البلاغة، تصحیح: صبحی صالح، خطبه ۳۷، ص۸۱.
- ↑ سیدرضی، نهج البلاغة، تصحیح: صبحی صالح، خطبه ۳.
- ↑ سیدرضی، نهج البلاغة، تصحیح: صبحی صالح، نامه ۴۷، ص۴۲۱.
- ↑ «بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی»، سایت khamenei.ir.
- ↑ مطهری، پانزده گفتار، ۱۳۸۰ش، ص۹۶.
- ↑ سیدرضی، نهج البلاغة، تصحیح: صبحی صالح، خطبه ۲۹، ص۷۳.
- ↑ «سخنان عجیب شهید آیت الله بهشتی در مورد ستم پذیری»، سایت آپارات.
یادداشت
- ↑ وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیرًا؛ چرا در راه خدا جهاد نمی‌کنید و در راه (آزادی) جمعی ناتوان از مرد و زن و کودک که (در مکه اسیر ظلم کفارند و) دائم می‌گویند: بار خدایا، ما را از این شهری که مردمش ستمکارند بیرون آر و از جانب خود برای ما (بیچارگان) نگهدار و یاری فرست.
منابع
- اباذری، عبدالرحیم، آیت‌الله بروجردی آیت اخلاص، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- ابن‌اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌هشام، عبد الملک بن‌هشام، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- «اصل ۳ قانون اساسی»، پژوهشکده شورای نگهبان، تاریخ بازدید: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه توزیع و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- «بیانات در خطبه‌های نماز جمعه ۲۱ رمضان»، سایت khamenei.ir، تاریخ بازدید: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- «بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی»، سایت khamenei.ir، تاریخ بازدید: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- تبریزی، جواد، اسس الحدود و التعزیرات، فم، بی‌نا، ۱۴۱۷ق.
- «دفاع از مردم مظلوم فلسطین از لحاظ شرعی»، وبگاه مرکز تخصص احکام جامع، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- «دفاع از مظلوم، حکم عقل و وحی»، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تاریخ بازدید:۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- رونی، «دیوان اشعار، قصاید، شمارهٔ ۴۱» سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- «سخنان عجیب شهید آیت الله بهشتی در مورد ستم پذیری»، سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- سید رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، تصحیح: صبحی صالح، قم، مؤسسه دار الهجره، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- حسینی همدانی، سید محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران، نشر لطفی، ۱۳۸۰ق.
- کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطا عن مبهمات الشریعة الغراء، تحقیق: عباس تبریزی قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بِحارُ الاَنوارِ الجامعةُ لِدُرَرِ اَخبارِ الاَئمةِ الاَطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- «المرجعیة الشیعیة و قضایا العالم الإسلامی من فتاوی و مواقف الإمام الشیخ محمد الحسین آل کاشف الغطاء عن فلسطین»، مجله الموسم، کشور هلند شهر ندرلند، شماره ۱۸، ۱۴۱۴ق.
- مطهری، مرتضی، جهاد، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۳۷۴ش.
- مطهری، مرتضی، پانزده گفتار، تهران، صدرا، ۱۳۸۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۸۶ش.
- موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام، قم، دار التفسیر، بی‌تا.