ابلاغ آیات برائت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابلاغ آیات برائت''' خواندن آیات آغازین [[سوره توبه|سوره برائت]] توسط [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در اجتماع [[مشرکان]] در [[مکه]] است. [[پیامبر(ص)]] ابتدا این کار را به [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]] سپرده بود؛ اما به دستور خداوند آن را بازپس گرفت و بر عهده امام علی(ع) گذاشت. این [[آیه|آیات]] در پایان [[سال ۹ هجری قمری|سال ۹ق]] نازل شد و پیامبر(ص) مأمور شد در [[ذی‌الحجة|ذی‌الحجه]] همان سال به هنگام اجتماع مشرکان، این آیات را به آنان ابلاغ کند. حدیثی که این واقعه را بیان می‌کند به صورت [[تواتر|مُتواتر]] و در منابع بسیاری از [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نقل شده است. این واقعه در منابع، جزو [[فضائل امام علی(ع)]] بیان شده است. همچنین نقل شده امام علی(ع) برای اثبات برتری خویش بر دیگر [[صحابه]] و استحقاقش برای [[خلافت]] به این واقعه استدلال کرده است.

[[آیه|آیات]] برائت در پایان [[سال ۹ هجری قمری|سال نهم]] هجری [[نزول قرآن|نازل]] شد<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳؛ابن‌هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۲، ص۵۴۵؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۷۳.</ref> و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] وظیفه یافت در [[ذی‌الحجة|ذی‌الحجه]] همان سال هنگام اجتماع [[شرک|مشرکان]] در [[مکه]]، آیات را به آنان ابلاغ کند.<ref>دانشنامه امام علی، ۱۳۸۰ش، ج۸، ص۲۰۹؛ نگاه کنید به: ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۳۹۸، ج۵، ص۳۶ـ۳۷.</ref> درباره چگونگی این ابلاغ در منابع تاریخی و حدیثی شیعه و سنی آمده است چون ده آیه از [[سوره توبه|سوره برائت]] بر پیامبر(ص) نازل شد، پیامبر(ص) [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] را فرا خواند و او را فرستاد تا آیات را برای مردم مکه بخواند. سپس پیامبر(ص) [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را فرا خواند و فرمود به دنبال ابوبکر برود و هر کجا به او رسید، نوشته را از او بگیرد و آن را به سوی مردم مکه ببرد و بر آنان بخواند. امیرالمؤمنین(ع) در [[جحفه|جُحفه]] به ابوبکر رسید و نوشته را از او گرفت و ابوبکر به سوی پیامبر(ص) بازگشت و گفت: ای [[نبوت|پیامبر خدا]] آیا در حق من چیزی نازل شده است؟ فرمود: نه اما [[جبرئیل]] نزد من آمد و گفت: [پیام] از جانب تو را جز خودت یا مردی از [خاندان] تو نمی‌رساند.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: ابن حنبل، مسند، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۲۷؛ ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۷۰۳، ح۱۲۰۳؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۴۸، ح۸۹۲۹؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، بیروت، ج۱، ص۱۶۸؛ مفید، الامالی، قم، ص۵۶.</ref>

===فراوانی منابع واقعه===

این واقعه را منابع [[حدیث|حدیثی]] و تاریخی بسیاری (هم [[شیعه]] و هم [[اهل سنت و جماعت|سنی]]) نقل کرده‌اند. [[عبدالحسین امینی|علامه امینی]] نام ۷۳ منبع را که این واقعه را نقل کرده‌اند، می‌آورد و همچنین می‌نویسد این [[حدیث]] به صورت [[تواتر|مُتواتر]] از راویان گوناگون نقل شده است.<ref>امینی، الغدیر، ۱۳۶۸، ج۶، ص۳۳۸ـ۳۴۱.</ref> البته بین این نقل‌ها اختلافات جزئی هم وجود دارد؛ مانند اینکه آمده است پیامبر(ص) پیام را ابتدا به [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عُمر]] داد (نه فقط ابوبکر)، سپس [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] را به دنبال آنان فرستاد<ref>رجوع کنید به: حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۰ق ، ج۵، ص۱۶۵۲، ح۴۳۷۴.</ref> یا پیامبر(ص) شتر خود «عَضباء» را به علی(ع) داد تا با آن حرکت کند<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج۲، ص۵۴۶؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۶۵؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، انتشارات علامه، ج۲، ص۱۲۶؛ عیاشی، التفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۷۳.</ref> یا منطقه‌ای که علی(ع) به ابوبکر رسید ذوالحُلَیفه بود.<ref>ابن‌حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۶۲، ح۹۴۶؛ ابن‌حنبل، مسند، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۴۲۳، ح۱۳۲۱۳.</ref>

شهر [[مکه]] که بزرگ‌ترین پایگاه [[شرک]] در مقابل پیامبر(ص) بود،<ref>دانشنامه امام علی، ۱۳۸۰ش، ج۸، ص۲۰۹.</ref> در [[سال ۸ هجری قمری|سال هشتم هجری]] در واقعه [[فتح مکه]] به دست [[اسلام|مسلمانان]] افتاد؛<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۳، ص۴۲.</ref> اما این به معنای پایان‌یافتن بت‌پرستی و اسلام‌آوردن همه ساکنان مکه و دیگر مناطق [[جزیرة العرب|شبه جزیره]] نبود و برخی از قبایل در برابر اسلام مقاومت می‌کردند.<ref>دانشنامه امام علی، ۱۳۸۰ش، ج۸، ص۲۰۹.</ref> در نهایت در [[سال ۹ هجری قمری|سال نهم هجری]] که مشهور به [[سنة الوفود|سَنَة الوُفود]] است،<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام محمد، ۱۳۷۸، ص۵۳۷.</ref> قبایل بسیاری هیئت‌هایی را به سوی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] فرستادند و اسلام‌آوردن خویش را اعلام کردند.<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام محمد، ۱۳۷۸، ص۵۳۷.</ref> بنابراین با تغییر معادله سیاسی به نفع اسلام، آیات برائت نازل شد که وجود شرک را نپذیرفتی و تحمل‌ناپذیر می‌خواند.<ref>دانشنامه امام علی، ۱۳۸۰ش، ج۸، ص۲۰۹.</ref>

[[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] بعد از ظهر روز [[عید قربان]] به مکه رسید و خود را فرستاده پیامبر(ص) معرفی کرد و [[آیه|آیات]] آغازین [[سوره توبه|سوره برائت]] (سوره توبه) را قرائت کرد و سپس فرمود: «از این پس کسی نباید عریان [[طواف]] کند و هیچ مُشرکی حق ندارد سال آینده به [[زیارت]] بیاید و هرکس از مشرکان با رسول خدا پیمان بسته است، اعتبارش چهار ماه است».<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۷۴، ذیل سوره توبه. همچنین رجوع کنید به: ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۳۹۸، ج۵، ۳۷.</ref> در برخی از منابع، این عبارت نیز جزو پیام پیامبر آمده است: «کسی به جز مؤمن داخل [[بهشت]] نمی‌شود».<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج۲، ص۵۴۵.</ref> در کتاب [[تاریخ یعقوبی (کتاب)|تاریخ یعقوبی]] آمده است امام علی(ع) آیات را بر اهل [[مکه]] خواند و امان داد و سپس فرمود: «هر کس با رسول خدا(ص) پیمان چهارماهه دارد، آن حضرت بر پیمان خود استوار است و هر کس عهد و پیمانی ندارد، او را پنجاه شب مهلت داده است».<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر،  ج۲، ص۷۶.</ref>

گفته شده است این برداشتن امان از مشرکان، به دلیل عهد‌شکنی آنان بود. چراکه [[خدا|خداوند]] در ادامه آیات ابتدایی سوره برائت (توبه) می‌فرماید با مشرکانی که عهدشکنی نکرده‌اند، عهد را تا پایان مدتش ادامه دهید.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۱۴۷.</ref>

در کتاب [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الاحتجاج]]<ref>طبرسی، الاحتجاج، نشر المرتضی، ج۱، ص۱۴۴.</ref> اثر [[احمد بن علی طبرسی|طبرسی]] ـ از علمای [[شیعه]] ـ و کتاب [[مناقب الامام علی بن ابی‌طالب (کتاب)|مناقب الامام علی بن ابی‌طالب]]<ref>ابن مغازلی، مناقب امیرالمؤمنین، ۱۴۲۴ق، ص۱۷۰.</ref> اثر ابن مغازلی ـ از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] ـ آمده است [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] برای اثبات برتری خویش بر دیگر [[صحابه]] و استحقاقش برای [[خلافت]] به این واقعه استدلال کرده است. واقعه ابلاغ آیات برائت، در آثار [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] جزو [[فضائل امام علی(ع)|فضایل امیرالمؤمنین(ع)]] بیان شده است. از آثار شیعه می‌توان به کتاب ''[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]]'' [[شیخ مفید]]<small>(۳۳۶ یا ۳۳۸ ـ ۴۱۳ق)</small>،<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۶۵ </ref> [[کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین (کتاب)|''کشف الیقین'']] اثر [[علامه حلی]]<small>(۶۴۸-۷۲۶ق)</small><ref>حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، فصل سوم، مبحث چهارم، ص۱۷۲.</ref> و ''[[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|مناقب]]'' اثر [[محمد بن علی ابن شهر آشوب|ابن‌شهرآشوب]]<small>(۴۸۸-۵۸۸ق)</small><ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، انتشارات علامه، ج۲، ص۱۲۶.</ref> و از میان آثار اهل سنت می‌توان به کتاب ''البدایه و النهایه'' ابن‌کثیر<ref>ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۳۹۸، ج۷، ص۳۵۷، باب ذکر شیء من فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب.</ref> و ''[[مناقب امیرالمؤمنین (کتاب)|المناقب]]'' اثر [[موفق بن احمد خوارزمی]] <small>(درگذشت ۵۶۸ق)</small> (که فصلی از کتاب خود را به این موضوع اختصاص داده)<ref>خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، فصل پانزدهم «فی بیان امر رسول‌الله ایاه بتبلیغ سورة براءه»، ج۱، ص۱۶۵.</ref> اشاره کرد.

برخی از اهل سنت گفته‌اند عزل [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] در این واقعه و اعزام علی(ع)، دلیلی بر برتری امام علی(ع) نیست؛ چراکه این اعزام به این سبب بود که لغو پیمان باید به دست کسی انجام می‌شد که آن را منعقد کرده است یا یکی از خویشاوندان او (یعنی خود پیامبر یا علی که خویشاوند پیامبر است). اما علمای شیعه بر آن‌اند که مأموریت امام علی(ع) گواه بر مشترک‌بودن رسالت امام علی(ع) و پیامبر(ص) است؛ زیرا این مأموریت فقط برائت‌جستن از [[شرک|مشرکان]] نبود که وظیفه و رسالت همه مؤمنان است، بلکه افزون بر آن، اعلام و ابلاغ [[احکام شرعی|احکام]] الهی جدید نیز بود.<ref>دانشنامه امام علی، ۱۳۸۰ش، ج۸، ص۲۱۰. همچنین رجوع شود به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۱۶۴ـ۱۶۸.</ref>