پرش به محتوا

قیام صاحب زنج: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۰۵ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۹
جز
تمیزکاری
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جز (تمیزکاری)
خط ۲۲: خط ۲۲:
'''قیام صاحب زنج''' شورش بردگان و مردم تهی‌دست علیه [[بنی‌عباس|خلیفه عباسی]] که از سال [[سال ۲۵۵ هجری قمری|۲۵۵ق]] آغاز و پانزده سال ادامه داشت.  
'''قیام صاحب زنج''' شورش بردگان و مردم تهی‌دست علیه [[بنی‌عباس|خلیفه عباسی]] که از سال [[سال ۲۵۵ هجری قمری|۲۵۵ق]] آغاز و پانزده سال ادامه داشت.  


محققان علت این قیام را اختلاف طبقاتی میان اشراف و [[برده|بردگان]] دانسته‌اند. زنگی (در عربی: زنج) بردگان سیاهی بودند که بیشتر از شرق افریقا  آورده شده بودند و بیشترین نقش را در این قیام داشتند و رهبر آنان با نام علی بن محمد به «صاحب زنج» معروف گردید.  زنگیان بخش وسیعى از [[عراق|جنوب عراق]] و [[خوزستان|خوزستان ایران]] را تحت حکومت خود قرار دادند.  
علت این قیام را اختلاف طبقاتی میان اشراف و [[برده|بردگان]] دانسته‌اند. زنگیان، بردگان سیاه آفریقایی بودند که بیشترین نقش را در این قیام داشتند و رهبر آنان با نام علی بن محمد به «صاحب زنج» معروف گردید.  زنگیان بر بخش وسیعى از [[عراق|جنوب عراق]] و [[خوزستان|خوزستان ایران]] حکومت می‌کردند.  


صاحب زنج با وجود اینکه ادعای [[علویان|علوی بودن]] داشت اما مورخان و محققان او را در نَسَب و عمل به دور از [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت]] دانسته و علوی بودن او را رد کرده‌اند. [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] نیز او را پیرو اهل بیت نمی‌داند. در حکومت صاحب زنج، زنان [[علویان|علوی]] و [[شیعه]] به [[کنیز|کنیزی]] برده می‌شدند. برخی معتقدند [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] تصرف [[بصره]] توسط صاحب زنج را پیش‌بینی کرده بود.
صاحب زنج با وجود اینکه ادعای [[علویان|علوی بودن]] داشت اما مورخان و محققان او در عمل به دور از [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت]] دانسته و علوی بودن او را رد کرده‌اند. [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] نیز او را پیرو اهل بیت نمی‌دانست. در حکومت صاحب زنج، زنان [[علویان|علوی]] و [[شیعه]] به [[کنیز|کنیزی]] برده می‌شدند. برخی معتقدند [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] تصرف [[بصره]] توسط صاحب زنج را پیش‌بینی کرده بود.


== صاحب زنج ==
== صاحب زنج ==
خط ۳۳: خط ۳۳:
صاحب زنج خود را علوی و از نسل [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] معرفی می‌کرد.<ref>ابن‌اثیر، الكامل، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۰۵.</ref> برخی نسب علوی او را قبول کرده‌‌اند.<ref>ابن‌عنبه حسنی، عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ۱۴۱۷ق، ص۲۶۸.</ref> اما بیشتر مورخان و محققان معتقدند او از نسل [[اهل البیت علیهم السلام|اهل‌بیت(ع)]] نبوده است.<ref>علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۷۸.</ref> و تنها به جهت اینکه در آن زمان بیشتر قیام‌ها توسط [[زیدیه]] انجام می‌شد، او چنین ادعایی را مطرح کرد.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ‏ابن ‏خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۷۷.</ref>
صاحب زنج خود را علوی و از نسل [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] معرفی می‌کرد.<ref>ابن‌اثیر، الكامل، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۰۵.</ref> برخی نسب علوی او را قبول کرده‌‌اند.<ref>ابن‌عنبه حسنی، عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ۱۴۱۷ق، ص۲۶۸.</ref> اما بیشتر مورخان و محققان معتقدند او از نسل [[اهل البیت علیهم السلام|اهل‌بیت(ع)]] نبوده است.<ref>علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۷۸.</ref> و تنها به جهت اینکه در آن زمان بیشتر قیام‌ها توسط [[زیدیه]] انجام می‌شد، او چنین ادعایی را مطرح کرد.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ‏ابن ‏خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۷۷.</ref>
== زمینه‌ها و آغاز قیام ==
== زمینه‌ها و آغاز قیام ==
زنگیان غلامان سیاهی بودند که بیشتر از مناطق شرقی آفریقا آورده می‌شدند.<ref name=":9" /> شورش زنگیان بیشتر توسط برده‌های سیاهی بود که در زمین‌های کشاورزی کار می‌کردند.<ref>جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۸. </ref> غلامان سیاه در مقایسه با غلامان سفید، زندگى سخت و پر مشقتى داشتند. همین زندگى سخت و عاملی در جذب آن‌ها توسط صاحب الزنج شد.<ref>علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۷۶. </ref>
زنگیان غلامان سیاهی بودند که بیشتر از مناطق شرقی آفریقا آورده می‌شدند.<ref name=":9" /> شورش زنگیان بیشتر توسط برده‌های سیاهی بود که در زمین‌های کشاورزی کار می‌کردند.<ref>جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۸. </ref> غلامان سیاه در مقایسه با غلامان سفید، زندگى سخت و پر مشقتى داشتند. گفته شده همین زندگى سخت، عاملی در جذب آن‌ها توسط صاحب الزنج شد.<ref>علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۷۶. </ref>


محققان معتقدند؛ منابع، با غرض در مورد قیام صاحب زنج سخن گفته‌اند<ref name=":10">علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۸۳.</ref> جرجی زیدان از نویسندگان اهل سنت سیاهان زنگی را مخلوقات درنده وحشتناکی معرفی می‌کند که گوشت آدم و مردار را با لذت می‌خوردند و هر قدر آن‌ها را کیفر می‌دادند از این کار زشت دست برنمی‌داشتند.<ref>زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۸۸۷.</ref>
محققان معتقدند؛ منابع، با غرض در مورد قیام صاحب زنج سخن گفته‌اند<ref name=":10">علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۸۳.</ref> [[جرجی زیدان]] اسلام‌پژوه مسیحی، سیاهان زنگی را مخلوقات درنده وحشتناکی معرفی کرده که گوشت آدم و [[مردار]] را با لذت می‌خوردند و هر قدر آن‌ها را کیفر می‌دادند از این کار زشت دست برنمی‌داشتند.<ref>زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۸۸۷.</ref>


صاحب زنج در [[رمضان المبارک|ماه رمضان]]<ref name=":4">ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۲، ص۲۳۵.</ref> سال ۲۵۵ق قیام خود را شروع کرد.<ref name=":1" /> در [[نماز عید فطر]] آن سال، بیش از پانزده هزار نفر شرکت کرده و با او بیعت کردند.<ref name=":0">جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۹.</ref> آغاز قیام در زمان خلافت «المهتدی بالله» بوده است.‏<ref name=":3">مسعودی، مروج ‏الذهب، ۱۴۰۹ق، ، ج۴، ص۱۰۸.</ref> سلیمان بن جامع فرمانده نیروهای نظامی او گشت.<ref>ابن‌اثیر، الكامل، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۰۶.</ref>
صاحب زنج در [[رمضان المبارک|ماه رمضان]]<ref name=":4">ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۲، ص۲۳۵.</ref> سال ۲۵۵ق قیامش را شروع کرد.<ref name=":1" /> در [[نماز عید فطر]]، بیش از ۱۵ هزار نفر با او [[بیعت]] کردند.<ref name=":0">جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۹.</ref> آغاز قیام در زمان خلافت «المهتدی بالله» بوده است.‏<ref name=":3">مسعودی، مروج ‏الذهب، ۱۴۰۹ق، ، ج۴، ص۱۰۸.</ref> فرمانده نیروهای نظامی او را سلیمان بن جامع بر عهده داشت.<ref> ابن‌اثیر، الكامل، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۰۶.</ref>


== پانزده سال حکومت ==
== پانزده سال حکومت ==
زنگیان پس از آغاز قیام در سال ۲۵۵ق، توانستند در سال ۲۵۷ق [[بصره|شهر بصره]] را تصرف کنند و آن‌را مرکز قیام خود قرار دهند.<ref>جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۹.</ref> صاحب زنج ده شهر در اطراف بصره ساخت.<ref>ابن‌العمرانی، الإنباء فی تاریخ الخلفاء، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۱۳۷.</ref> زنگیان در سال ۲۶۱ق توانستند [[اهواز]] را تصرف کنند<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱۱، ص۳۲.</ref> و اهل [[آبادان]] نیز تسلیم آنان شدند.<ref>طبری، تاریخ ‏الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۴۷۲.</ref> در سال‌های ابتدایی قیام صاحب زنج، [[خلیفه عباسی]] با قیام‌ها و شورش‌های مختلف دیگری نیز مواجه شده بود و این موجب شد که حکومت توانایی سرکوب قیام صاحب زنج را نداشته باشد.<ref>علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۸۵.</ref>
قیام زنگیان در سال ۲۵۵ق آغاز شد و در سال ۲۵۷ق [[بصره|شهر بصره]] را تصرف کردند و آن‌را مرکز قیام خود قرار دادند.<ref>جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۹.</ref> صاحب زنج ده شهر در اطراف بصره ساخت.<ref>ابن‌العمرانی، الإنباء فی تاریخ الخلفاء، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۱۳۷.</ref> زنگیان در سال ۲۶۱ق [[اهواز]] را تصرف کردند<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱۱، ص۳۲.</ref> و اهل [[آبادان]] نیز تسلیم آنان شدند.<ref>طبری، تاریخ ‏الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۴۷۲.</ref> در سال‌های ابتدایی قیام صاحب زنج، [[خلیفه عباسی]] با قیام‌ها و شورش‌های مختلف دیگری نیز مواجه شده بود و این موجب شد که حکومت توانایی سرکوب قیام صاحب زنج را نداشته باشد.<ref>علی‌بیگی، «صاحب الزنج؛ چالشى دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسى»، ص۸۵.</ref>


در مورد کشته‌شدگان دو طرف در این قیام، آمارهایی ذکر شده<ref name=":2">محمود مقدیش، نزهة الأنظار فی عجائب التواریخ والأخبار، ج۱، ص۲۶۰.</ref> و حتی برخی منابع، کشته‌شدگان را دو میلیون و پانصد هزار نفر دانسته‌اند.<ref>ابن‌الطقطقی، الفخرى، ۱۴۱۸ق، ص۲۴۶.</ref> محققان در درست بودن این آمار تردید کرده‌اند.<ref>زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۱۳۶۸ش، ص۴۷۶.</ref>
در مورد کشته‌شدگان دو طرف در این قیام، آمارهایی ذکر شده<ref name=":2">محمود مقدیش، نزهة الأنظار فی عجائب التواریخ والأخبار، ج۱، ص۲۶۰.</ref> و برخی منابع، کشته‌شدگان را دو میلیون و پانصد هزار نفر دانسته‌اند.<ref>ابن‌الطقطقی، الفخرى، ۱۴۱۸ق، ص۲۴۶.</ref> محققان در درست بودن این آمار تردید کرده‌اند.<ref>زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۱۳۶۸ش، ص۴۷۶.</ref>


در نهایت، قیام صاحب زنج حدود پانزده سال طول کشید<ref name=":4" /> و زنگیان توانستند بر بخش‌های وسیعی از جهان اسلام مسلط شوند.<ref>ابن‌العمرانی، الإنباء فی تاریخ الخلفاء، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۱۳۸.</ref>
قیام صاحب زنج حدود ۱۵ سال طول کشید<ref name=":4" /> و زنگیان بر بخش‌های وسیعی از جهان اسلام مسلط شدند.<ref>ابن‌العمرانی، الإنباء فی تاریخ الخلفاء، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۱۳۸.</ref>


موفق عباسی برادر خلیفه<ref>زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۱۳۶۸ش، ص۴۷۷.</ref> در سال ۲۶۷ق به جنگ زنگیان رفت و در نهایت در [[ماه صفر]]<ref name=":6">ابن‌خلدون، تاریخ ‏ابن ‏خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۱۰.</ref> سال ۲۷۰ق و پس از چند سال جنگ، صاحب زنج شکست خورده و کشته شد.<ref name=":12">جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۰.</ref>
موفق عباسی برادر خلیفه<ref>زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، ۱۳۶۸ش، ص۴۷۷.</ref> در سال ۲۶۷ق به جنگ زنگیان رفت و در نهایت در [[ماه صفر]]<ref name=":6">ابن‌خلدون، تاریخ ‏ابن ‏خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۱۰.</ref> سال ۲۷۰ق و پس از چند سال جنگ، صاحب زنج شکست خورده و کشته شد.<ref name=":12">جعفریان، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، ۱۳۷۹ش، ص۵۰.</ref>