۱۵٬۶۰۵
ویرایش
جز (←منابع) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) (ابرابزار) |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{دربارهٔ ۲|شیعه|اطلاع از شیعه دوازده امامی، مدخل |امامیه|}} | ||
{{شیعه}} | {{شیعه}} | ||
'''شیعه''' یکی از دو مذهب بزرگ [[اسلام|دین اسلام]] است. برپایه این مذهب، [[پیامبر اسلام(ص)]] بهفرمان [[خداوند]]، [[حضرت علی(ع)]] را به جانشینی بلافصل خود برگزیده است. [[امامت]] از [[اصول مذهب شیعه]] و وجه تمایز آنان با [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] است. طبق این اصل، [[امام]] را خداوند تعیین و بهواسطه پیامبر(ص) به مردم معرفی میکند. | '''شیعه''' یکی از دو مذهب بزرگ [[اسلام|دین اسلام]] است. برپایه این مذهب، [[پیامبر اسلام(ص)]] بهفرمان [[خداوند]]، [[حضرت علی(ع)]] را به جانشینی بلافصل خود برگزیده است. [[امامت]] از [[اصول مذهب شیعه]] و وجه تمایز آنان با [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] است. طبق این اصل، [[امام]] را خداوند تعیین و بهواسطه پیامبر (ص) به مردم معرفی میکند. | ||
همه شیعیان بهجز [[زیدیه]]، امام را [[عصمت|معصوم]] میدانند و بر این باورند که آخرین امام، [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی موعود(عج)]] در [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] بهسر میبرد و روزی برای برقراری عدالت در جهان، قیام خواهد کرد. | همه شیعیان بهجز [[زیدیه]]، امام را [[عصمت|معصوم]] میدانند و بر این باورند که آخرین امام، [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی موعود (عج)]] در [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] بهسر میبرد و روزی برای برقراری عدالت در جهان، قیام خواهد کرد. | ||
برخی دیگر از باورهای [[کلام اسلامی|کلامیِ]] متمایز شیعه عبارتاند از: | برخی دیگر از باورهای [[کلام اسلامی|کلامیِ]] متمایز شیعه عبارتاند از: [[حسن و قبح|حسن و قبح عقلی]]، [[تنزیه صفات|تنزیه صفات خدا]]، [[امر بین الامرین|اَمرٌ بَینَ الاَمرَین]]، عدم [[عدالت صحابه]]، [[تقیه|تَقیّه]]، [[توسل|تَوَسُّل]] و [[شفاعت]]. | ||
در مذهب شیعه همچون مذهب اهلسنت منابع استنباط [[احکام شرعی]] عبارتاند از: [[قرآن]]، [[سنت]]، [[عقل]] و [[اجماع]]. البته شیعیان علاوهبر سنت پیامبر(ص)، سنت امامان یعنی رفتار و گفتارشان را نیز حجت میدانند. | در مذهب شیعه همچون مذهب اهلسنت منابع استنباط [[احکام شرعی]] عبارتاند از: [[قرآن]]، [[سنت]]، [[عقل]] و [[اجماع]]. البته شیعیان علاوهبر سنت پیامبر (ص)، سنت امامان یعنی رفتار و گفتارشان را نیز حجت میدانند. | ||
امروزه مذهب شیعه سه فرقه دارد: [[امامیه]]، [[اسماعیلیه]] و [[زیدیه]]. شیعیان امامی یا دوازدهامامی، بیشتر جمعیت شیعیان را تشکیل میدهند. آنان به امامتِ [[امامان شیعه|دوازده امام]] اعتقاد دارند که آخرینشان مهدی موعود(عج) است. | امروزه مذهب شیعه سه فرقه دارد: [[امامیه]]، [[اسماعیلیه]] و [[زیدیه]]. شیعیان امامی یا دوازدهامامی، بیشتر جمعیت شیعیان را تشکیل میدهند. آنان به امامتِ [[امامان شیعه|دوازده امام]] اعتقاد دارند که آخرینشان مهدی موعود (عج) است. | ||
اسماعیلیه، امامانِ امامیه را تا امام ششم آنها یعنی [[امام صادق(ع)]] میپذیرند و پس از او [[اسماعیل پسر امام صادق|اسماعیل فرزند امام صادق(ع)]] و محمد پسر اسماعیل را امام میدانند و معتقدند او [[مهدی موعود]] است. زیدیه شمار امامان را محدود نمیکنند و بر این باورند که هریک از فرزندان [[حضرت فاطمه(س)]] که عالم، زاهد، شجاع و سخاوتمند باشد و قیام کند، امام است. | اسماعیلیه، امامانِ امامیه را تا امام ششم آنها یعنی [[امام صادق(ع)]] میپذیرند و پس از او [[اسماعیل پسر امام صادق|اسماعیل فرزند امام صادق (ع)]] و محمد پسر اسماعیل را امام میدانند و معتقدند او [[مهدی موعود]] است. زیدیه شمار امامان را محدود نمیکنند و بر این باورند که هریک از فرزندان [[حضرت فاطمه(س)]] که عالم، زاهد، شجاع و سخاوتمند باشد و قیام کند، امام است. | ||
حکومتهای [[آل ادریس|آلادریس]]، [[علویان (طبرستان)|علویانِ طبرستان]]، [[آل بویه|آلبویه]]، زیدیان [[یمن]]، [[فاطمیان]]، [[اسماعیلیه]]، [[سربداران|سربدارانِ سبزوار]]، [[صفویان|صفویه]] و [[جمهوری اسلامی ایران]] از حکومتهای شیعیِ [[جهان اسلام]] بودهاند. | حکومتهای [[آل ادریس|آلادریس]]، [[علویان (طبرستان)|علویانِ طبرستان]]، [[آل بویه|آلبویه]]، زیدیان [[یمن]]، [[فاطمیان]]، [[اسماعیلیه]]، [[سربداران|سربدارانِ سبزوار]]، [[صفویان|صفویه]] و [[جمهوری اسلامی ایران]] از حکومتهای شیعیِ [[جهان اسلام]] بودهاند. | ||
خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
براساس گزارش انجمن دین و زندگی مؤسسه pew، بین ۱۰ الی ۱۳ درصد جمعیت مسلمانان جهان، شیعه هستند. جمعیت شیعیان را حدود ۱۵۴ تا ۲۰۰ میلیون نفر تخمین زدهاند. بیشتر شیعیان در [[ایران]]، [[پاکستان]]، [[هند]] و [[عراق]] زندگی میکنند. | براساس گزارش انجمن دین و زندگی مؤسسه pew، بین ۱۰ الی ۱۳ درصد جمعیت مسلمانان جهان، شیعه هستند. جمعیت شیعیان را حدود ۱۵۴ تا ۲۰۰ میلیون نفر تخمین زدهاند. بیشتر شیعیان در [[ایران]]، [[پاکستان]]، [[هند]] و [[عراق]] زندگی میکنند. | ||
==تعریف== | == تعریف == | ||
شیعه به کسانی میگویند که معتقدند بنابر [[حدیث|احادیثی]] که از [[پیامبر اسلام(ص)]] نقلشده، [[امام علی(ع)]] جانشین بلافصل او است؛ شیخ مفید براین باور است که کلمه «الشیعه» وقتی به همین صورت(با الف ولام) بکار برود فقط بر پیروان امیرالمؤمنین(ع) اطلاق | شیعه به کسانی میگویند که معتقدند بنابر [[حدیث|احادیثی]] که از [[پیامبر اسلام(ص)]] نقلشده، [[امام علی(ع)]] جانشین بلافصل او است؛ شیخ مفید براین باور است که کلمه «الشیعه» وقتی به همین صورت (با الف ولام) بکار برود فقط بر پیروان امیرالمؤمنین (ع) اطلاق میشود که معتقد به ولایت و امامت بلافصل وی پس از پیامبر (ص) هستند.<ref>شیخ مفید، اوائلالمقالات، ۱۴۱۳ق، ص۳۵؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref> {{یادداشت|فأما إذا أدخل فیه علامة التعریف فهو علی التخصیص لا محالة لا تباع أمیر المؤمنین - صلوات الله علیه - علی سبیل الولاء والاعتقاد لإمامته بعد الرسول - صلوات الله علیه وآله - بلا فصل ونفی الإمامة عمن تقدمه فی مقام الخلافة… شیخ مفید، اوائلالمقالات، ص۳۵}} در برابرِ [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] که میگویند پیامبر (ص)، جانشینش را تعیین نکرده بود و بهدلیل [[اجماع]] مسلمانان در [[بیعت]] با [[ابوبکر بن ابیقحافه|ابوبکر]]، وی جانشین پیامبر (ص) است.<ref>نگاه کنید به شرحالمواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۵۴.</ref> البته بهگفته [[رسول جعفریان]]، تاریخپژوه شیعه، تا چند قرن پس از پیدایش [[اسلام]]، به دوستداران [[اهلبیت(ع)]] و کسانی که امام علی (ع) را بر [[عثمان]] (خلیفه سوم)، مقدم میدانستند هم شیعه میگفتند.<ref>نگاه کنید به جعفریان، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، ۱۳۹۰ش، ص۲۲و۲۷.</ref> اینان را، در برابر گروه اول که شیعه اعتقادی {{یادداشت|کسانی که معتقد بود حضرت علی (ع) از سوی خداوند به امامت منصوب شدهاست}} بودند، شیعه محبتی (دوستدار اهلبیت) مینامند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.</ref> | ||
شیعه در لغت بهمعنای پیرو، یار و گروه است.<ref>فراهیدی، العین، ذیل «شیع و شوع».</ref> | شیعه در لغت بهمعنای پیرو، یار و گروه است.<ref>فراهیدی، العین، ذیل «شیع و شوع».</ref> | ||
==تاریخچه پیدایش== | == تاریخچه پیدایش == | ||
دربارهٔ تاریخ پیدایش شیعه، دیدگاههای متفاوتی وجود دارد؛ از جمله از زمان حیات [[پیامبر اسلام(ص)]]، پس از [[ماجرای سقیفه]]، بعد از [[قتل عثمان]] و پس از [[ماجرای حکمیت]] بهعنوان تاریخ پیدایش شیعه نام برده شدهاست.<ref>محرمی، تاریخ تشیع، ۱۳۸۲ش، ۴۳، ۴۴؛ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، ۱۳۸۹ش، ۲۰–۲۲؛ فیاض، پیدایش و گسترش تشیع، ۱۳۸۲ش، ص۴۹–۵۳.</ref> | |||
برخی از علمای شیعه معتقدند از زمان حیات پیامبر اسلام، عدهای از صحابه حول محور حضرت علی(ع) بوده و شیعه در همان زمان وجود | برخی از علمای شیعه معتقدند از زمان حیات پیامبر اسلام، عدهای از صحابه حول محور حضرت علی (ع) بوده و شیعه در همان زمان وجود داشتهاست.<ref>نگاه کنید به صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۸تا۲۰.</ref> اینان به احادیث<ref>برای نمونه نگاه کنید به سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۳۷۹.</ref> و گزارشهای تاریخیای<ref>ابنعساکر، تاریخ مدینه دمشق، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ج۴۲، ص۳۳۲.</ref> استناد میکنند که بر اساس آنها، در زمان پیامبر به شیعیان علی (ع)، بشارت داده شده یا از کسانی بهعنوان شیعیان علی یاد شدهاست.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۲۰.</ref> این گروه پس از رحلت پیامبر (ص)، به تصمیم شورای سقیفه مبنی بر انتخاب ابوبکر به خلافت اعتراض داشتند و از بیعت با ابوبکر به عنوان خلیفه خودداری میکردند.{{مدرک}} به گفته ناشی اکبر در کتاب مسائل الامامة، از زمان حضرت علی (ع)، شیعه اعتقادی وجود داشتهاست.<ref>نگاه کنید به ناشی اکبر، مسائل الامامة، ۱۹۷۱م، ص۲۲–۲۳.</ref> | ||
==نظریه امامت== | == نظریه امامت == | ||
{{اصلی|امامت}} | {{اصلی|امامت}} | ||
دیدگاه شیعیان | دیدگاه شیعیان دربارهٔ امامت را وجهاشتراک [[فرق تشیع|فرقههای شیعه]] میدانند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref> امامت جایگاهی بسیار مهم و محوری در مباحث [[کلام اسلامی|کلامی]] شیعه دارد.<ref>انصاری، «امامت (امامت نزد امامیه)»، ص۱۳۷؛ سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۵۶و۲۵۷.</ref> بهباور شیعیان امام بالاترین مرجع تفسیر احکام دینی پس از پیامبر است.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۳.</ref> در روایاتِ شیعیان، جایگاه امام بهحدی است که اگر کسی بدون اینکه امامش را بشناسد بمیرد، [[کفر|کافر]] از دنیا رفتهاست.<ref>نگاه کنید به کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۱.</ref> | ||
شیعیان معتقدند امامت از اصول اعتقادی دین | شیعیان معتقدند امامت از اصول اعتقادی دین و منصبی الهی است؛ یعنی [[پیامبران]] نمیتوانند انتخاب امام را به مردم واگذار کنند و بر آنها [[واجب]] است که جانشین خود را تعیین کنند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref>ازاینرو متکلمان شیعه (بهجز زیدیه)<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۱۳.</ref> بر لزوم «نصب» ِ امام (توسط پیامبر یا امام پیشین) تأکید میکنند<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۲۹؛ دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۵؛ همچنین نگاه کنید به شیخ مفید، اوائلالمقالات، ۱۴۱۳ق، ص۴۰و۴۱.</ref> و «نص» (سخن یا فعلی که بهصراحت بر معنای مدنظر دلالت کند)<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۱۳.</ref> را تنها راه شناخت امام میدانند.<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۱۱؛ همچنین نگاه کنید به شیخ مفید، اوائلالمقالات، ۱۴۱۳ق، ص۳۸ و ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۱.</ref> | ||
استدلال آنها این است که امام باید [[عصمت امامان|معصوم]] باشد و تنها [[خدا]] از [[عصمت]] انسانها اطلاع دارد؛<ref>نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۳۱۲؛ ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۱.</ref> زیرا عصمت صفتی درونی است و از ظاهر افراد نمیتوان به عصمتشان پی برد.<ref>نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۳۱۲.</ref> بنابراین ضرورت دارد که خدا امام را تعیین و از طریق پیامبر به مردم معرفی کند.<ref>نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۳۱۲؛ ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۱.</ref> | استدلال آنها این است که امام باید [[عصمت امامان|معصوم]] باشد و تنها [[خدا]] از [[عصمت]] انسانها اطلاع دارد؛<ref>نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۳۱۲؛ ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۱.</ref> زیرا عصمت صفتی درونی است و از ظاهر افراد نمیتوان به عصمتشان پی برد.<ref>نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۳۱۲.</ref> بنابراین ضرورت دارد که خدا امام را تعیین و از طریق پیامبر به مردم معرفی کند.<ref>نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م، ص۳۱۲؛ ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۱.</ref> | ||
در کتابهای کلامی شیعه، | در کتابهای کلامی شیعه، دربارهٔ ضرورت وجود امام در جامعه دلایل نقلی و عقلیِ چندی مطرح میشود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۲۸و۲۹؛ سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۰تا۲۶۳.</ref> [[آیه اولوالامر]] و [[حدیث من مات|حدیث مَن مات]] از دلایل نقلیِ شیعیان بر لزوم وجود امام است.<ref>نگاه کنید به شیخ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۲۸.</ref> استناد به [[قاعده لطف]] هم از دلایل عقلیِ آنان است. در تبیین این دلیل نوشتهاند: از سویی وجود امام سبب میشود مردم بیشتر به طاعت خدا روی بیاورند و کمتر بهسمت گناهان بروند؛ و از سوی دیگر طبق قاعده لطف، انجامدادن هرکاری که سبب چنین چیزی بشود، بر خداوند [[واجب]] است؛ بنابراین نصب امام بر خداوند واجب است.<ref>نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۱.</ref> | ||
===عصمت امام=== | === عصمت امام === | ||
{{اصلی|عصمت امامان}} | {{اصلی|عصمت امامان}} | ||
شیعیان به عصمت امامان اعتقاد دارند و آن را شرط امامت میدانند.<ref>نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۲؛ دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۵.</ref> آنها در این زمینه به دلایل نقلی و عقلی<ref>برای مطالعه دلایل عقلی امامیه نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، | شیعیان به عصمت امامان اعتقاد دارند و آن را شرط امامت میدانند.<ref>نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۲؛ دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۵.</ref> آنها در این زمینه به دلایل نقلی و عقلی<ref>برای مطالعه دلایل عقلی امامیه نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۲–۴۹۴؛ سبحانی، الالهیات، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق، ص۲۶–۴۵.</ref> استناد میکنند که [[آیه اولی الامر]]،<ref>علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۳؛ سبحانی، الالهیات، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق، ص۱۲۵–۱۳۰.</ref> [[آیه ابتلای ابراهیم]]<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق، ص۱۱۷–۱۲۵.</ref> و [[حدیث ثقلین|حدیث ثَقَلین]] از آن جمله است.<ref>نگاه کنید به سبحانی، اضواء علی عقائد الشیعه الامامیه، ۱۴۲۱ق، ص۳۸۹–۳۹۴.</ref> | ||
از میان شیعیان، [[زیدیه]] به عصمت همه امامان باور ندارند. بهعقیده اینان تنها [[اصحاب کساء|اصحاب کِساء]] یعنی [[پیامبر(ص)]]، [[علی(ع)]]، [[فاطمه(س)]]، [[حسن(ع)]] و [[حسین(ع)]] معصوماند<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۷۸.</ref> و بقیه امامان مانند دیگر مردم، از خطا معصوم نیستند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۷۹.</ref> | از میان شیعیان، [[زیدیه]] به عصمت همه امامان باور ندارند. بهعقیده اینان تنها [[اصحاب کساء|اصحاب کِساء]] یعنی [[پیامبر(ص)]]، [[علی(ع)]]، [[فاطمه(س)]]، [[حسن(ع)]] و [[حسین(ع)]] معصوماند<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۷۸.</ref> و بقیه امامان مانند دیگر مردم، از خطا معصوم نیستند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۷۹.</ref> | ||
==مسئله جانشینی پیامبر== | == مسئله جانشینی پیامبر == | ||
شیعیان معتقدند که پیامبر اسلام(ص) امام علی(ع) را بهعنوان جانشین خود به مردم معرفی کرده و امامت را حق ویژه او و فرزندانش | شیعیان معتقدند که پیامبر اسلام (ص) امام علی (ع) را بهعنوان جانشین خود به مردم معرفی کرده و امامت را حق ویژه او و فرزندانش دانستهاست.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱؛ نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۷.</ref> البته از این میان، [[زیدیان]]، امامت [[ابوبکر]] و [[عمر]] را هم پذیرفتهاند؛ اما همینها هم امام علی (ع) را از این دو شایستهتر میدانند و میگویند مسلمانان در انتخاب عمر و ابوبکر بهعنوان امام، اشتباه کردند، اما چون امام علی (ع) به آن رضایت داد، امامت آنها را نیز میپذیریم.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۴۱تا۱۴۳.</ref> | ||
[[کلام اسلامی|متکلمان]] شیعه برای اثبات جانشینی بلافصل امام علی(ع) پس از پیامبر، به آیات و روایاتی استناد میکنند که از آن میان [[آیه ولایت]]، [[حدیث غدیر]] و [[حدیث منزلت]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۸تا۵۰۱؛ شیخ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۳۲، ۳۳، ۱۳۴</ref> | [[کلام اسلامی|متکلمان]] شیعه برای اثبات جانشینی بلافصل امام علی (ع) پس از پیامبر، به آیات و روایاتی استناد میکنند که از آن میان [[آیه ولایت]]، [[حدیث غدیر]] و [[حدیث منزلت]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، کشفالمراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۸تا۵۰۱؛ شیخ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۳۲، ۳۳، ۱۳۴</ref> | ||
==فرقههای شیعه== | == فرقههای شیعه == | ||
{{اصلی|فرقههای شیعه}} | {{اصلی|فرقههای شیعه}} | ||
مهمترین فرقههای | مهمترین فرقههای شیعه را [[امامیه]]، [[زیدیه]]، [[اسماعیلیه]]، [[غالیان]]، [[کیسانیه]] و تا اندازهای [[واقفیه]] میدانند.<ref>نگاه کنید به صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۲.</ref> برخی از این فرقهها خود شاخههای مختلف دارند؛ مانند زیدیه که تا ده شاخه هم برای آن ذکر شدهاست؛<ref>نگاه کنید به صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۹۵تا۱۰۴.</ref> و کیسانیه که آن را به چهار شاخه تقسیم کردهاند.<ref>نگاه کنید به شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲تا۱۳۶.</ref> همین موجب شدهاست که از فرقههای متعددی بهعنوان فرقههای شیعه یاد شود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱تا۱۷۱.</ref> البته بسیاری از فرقههای شیعه از بین رفتهاند و امروزه تنها سه مذهبِ امامیه، زیدیه و اسماعیلیه پیروان دارند.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۶.</ref> | ||
کیسانیه پیروان [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] بودند. آنها پس از [[امام علی(ع)]] ، [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]]، | کیسانیه پیروان [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] بودند. آنها پس از [[امام علی(ع)]]، [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]]، محمد حنفیه پسر دیگر امام علی (ع) را امام میدانستند و بر این باور بودند که محمد حنفیه نمرده، همان [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی موعود]] است و در کوه رَضْوی بهسر میبرد.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۴.</ref> | ||
واقفیه به کسانی میگویند که پس از [[شهادت]] [[امام کاظم(ع)]]، در او توقف کردند؛ یعنی او را آخرین امام میدانستند.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۵.</ref>غالیان هم گروهی بودند که درخصوص مقام امامانِ شیعه، زیادهوری میکردند؛ یعنی به الوهیت آنان اعتقاد داشتند، آنها را مخلوق نمیدانستند و به خداوند تشبیه میکردند.<ref> شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۵۴.</ref> | واقفیه به کسانی میگویند که پس از [[شهادت]] [[امام کاظم(ع)]]، در او توقف کردند؛ یعنی او را آخرین امام میدانستند.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۵.</ref>غالیان هم گروهی بودند که درخصوص مقام امامانِ شیعه، زیادهوری میکردند؛ یعنی به الوهیت آنان اعتقاد داشتند، آنها را مخلوق نمیدانستند و به خداوند تشبیه میکردند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۵۴.</ref> | ||
{{درختواره فرقههای شیعه}} | {{درختواره فرقههای شیعه}} | ||
===دوازدهامامی=== | === دوازدهامامی === | ||
{{اصلی|امامیه}} | {{اصلی|امامیه}} | ||
شیعه دوازدهامامی یا اِثناعَشَری بزرگترین فرقه مذهب شیعه است.<ref>جبرئیلی، سیر تطور کلام شیعه، ۱۳۹۶ش، ص۴۶؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۶.</ref> طبق مذهب امامیه، پس از [[پیامبر اسلام(ص)]]، [[امامان شیعه|دوازده امام]] وجود دارد که نخستینشان [[امام علی(ع)]]، و آخرینشان [[امام مهدی(عج)]] است<ref>علامه طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۱۹۷تا۱۹۹.</ref> که هنوز زنده است، در غیبت قرار دارد و و روزی برای برقراری عدالت در زمین ظهور خواهد کرد.<ref> علامه طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰، ۲۳۱.</ref> | شیعه دوازدهامامی یا اِثناعَشَری بزرگترین فرقه مذهب شیعه است.<ref>جبرئیلی، سیر تطور کلام شیعه، ۱۳۹۶ش، ص۴۶؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۶.</ref> طبق مذهب امامیه، پس از [[پیامبر اسلام(ص)]]، [[امامان شیعه|دوازده امام]] وجود دارد که نخستینشان [[امام علی(ع)]]، و آخرینشان [[امام مهدی(عج)]] است<ref>علامه طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۱۹۷تا۱۹۹.</ref> که هنوز زنده است، در غیبت قرار دارد و و روزی برای برقراری عدالت در زمین ظهور خواهد کرد.<ref>علامه طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰، ۲۳۱.</ref> | ||
[[رجعت]] و [[بداء|بَداء]] از باورهای ویژه شیعیان دوازدهامامی است.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی به شیعهشناسی، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۰۶.</ref> طبق آموزه رجعت، پس از ظهور امام مهدی(ع)، برخی از مردگان زنده خواهند شد. این مردگان هم نیکوکاران و شیعیان را شامل میشوند و هم دشمنان اهلبیت را که قرار است سزای اعمالشان را در همین هم دنیا ببینند.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی به شیعهشناسی، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۳.</ref> بداء هم یعنی خدا گاه بهسبب مصلحتی، امری را که برای پیامبر یا امام آشکار کرده بود، تغییر میدهد و چیز دیگری جایگزین آن میکند.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۱، ص۳۸۱؛ شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۳ق، ص۶۵.</ref> | [[رجعت]] و [[بداء|بَداء]] از باورهای ویژه شیعیان دوازدهامامی است.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی به شیعهشناسی، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۰۶.</ref> طبق آموزه رجعت، پس از ظهور امام مهدی (ع)، برخی از مردگان زنده خواهند شد. این مردگان هم نیکوکاران و شیعیان را شامل میشوند و هم دشمنان اهلبیت را که قرار است سزای اعمالشان را در همین هم دنیا ببینند.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی به شیعهشناسی، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۳.</ref> بداء هم یعنی خدا گاه بهسبب مصلحتی، امری را که برای پیامبر یا امام آشکار کرده بود، تغییر میدهد و چیز دیگری جایگزین آن میکند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۱، ص۳۸۱؛ شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۳ق، ص۶۵.</ref> | ||
مهمترین [[کلام امامیه|متکلمان]] امامیه عبارتاند از: | مهمترین [[کلام امامیه|متکلمان]] امامیه عبارتاند از: [[شیخ مفید]](۳۳۶یا۳۳۸–۴۱۳ق)، [[شیخ طوسی]](۳۸۵–۴۶۰ق)، [[خواجه نصیرالدین طوسی]](۵۹۷–۶۷۲ق) و [[علامه حلی]](۶۴۸–۷۲۶ق).<ref>کاشفی، کلام شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۵۲.</ref> برجستهترین فقیهان امامیه هم اینها هستند: [[شیخ طوسی]]، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]]، [[شهید اول]]، [[شهید ثانی]]، [[جعفر کاشفالغطاء|کاشفالغطاء]]، [[میرزای قمی]] و [[شیخ مرتضی انصاری]].<ref>مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۲۶۰تا۲۶۴.</ref> | ||
بیشتر شیعیان [[ایران]] که حدود ۹۰درصد جمعیت این کشور را تشکیل میدهند، دوازدهامامی هستند.<ref>تقیزاده داوری، گزارشی از آمار جمعیتی شیعیان کشورهای جهان، ۱۳۹۰ش، ص۲۹.</ref> | بیشتر شیعیان [[ایران]] که حدود ۹۰درصد جمعیت این کشور را تشکیل میدهند، دوازدهامامی هستند.<ref>تقیزاده داوری، گزارشی از آمار جمعیتی شیعیان کشورهای جهان، ۱۳۹۰ش، ص۲۹.</ref> | ||
===زیدیه=== | === زیدیه === | ||
{{اصلی|زیدیه}} | {{اصلی|زیدیه}} | ||
مذهب زیدیه به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد(ع)]] نسبت دارد.<ref>هاینس، تشیع، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷.</ref> برپایه این مذهب، تنها امامت [[امام علی(ع)]]، [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] بهصورت انتصابی و توسط پیامبر | مذهب زیدیه به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد(ع)]] نسبت دارد.<ref>هاینس، تشیع، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷.</ref> برپایه این مذهب، تنها امامت [[امام علی(ع)]]، [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] بهصورت انتصابی و توسط پیامبر بودهاست.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۸۷و۲۸۸؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۸۶.</ref> بهجز این سه امام، هرکه از نسل [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا (س)]] قیام کند و عالم و زاهد و سخاوتمند و شجاع باشد، امام است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۷و۱۳۸.</ref> | ||
زیدیه درخصوص امامت [[ابوبکر]] و [[عمر]] دو موضع دارند: برخی از آنها به امامت این دو باور دارند و برخی دیگر آن را نمیپذیرند.<ref name=":0" /> دیدگاه زیدیان امروزِ | زیدیه درخصوص امامت [[ابوبکر]] و [[عمر]] دو موضع دارند: برخی از آنها به امامت این دو باور دارند و برخی دیگر آن را نمیپذیرند.<ref name=":0"/> دیدگاه زیدیان امروزِ یمن، به دیدگاه گروه نخست نزدیک است.<ref name=":0">صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۹۵</ref> | ||
[[جارودیه]]، صالحیه و سلیمانیه سه فرقه اصلی زیدیه بودهاند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۰۲.</ref> بهگفته شهرستانی، نویسنده کتاب [[الملل و النحل (شهرستانی)|المِلَل و النِّحَل]]، بیشتر زیدیان در [[کلام اسلامی|کلام]] از [[معتزله|مُعتزله]] و در فقه از مذهب حنفی، از مذاهب فقهی چهارگانه [[اهلسنت]] متأثرند.<ref>نگاه کنید به شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۴۳.</ref> | [[جارودیه]]، صالحیه و سلیمانیه سه فرقه اصلی زیدیه بودهاند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۰۲.</ref> بهگفته شهرستانی، نویسنده کتاب [[الملل و النحل (شهرستانی)|المِلَل و النِّحَل]]، بیشتر زیدیان در [[کلام اسلامی|کلام]] از [[معتزله|مُعتزله]] و در فقه از مذهب حنفی، از مذاهب فقهی چهارگانه [[اهلسنت]] متأثرند.<ref>نگاه کنید به شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۴۳.</ref> | ||
بهگزارش کتاب [[اطلس شیعه (کتاب)|اطلس شیعه]]، زیدیان ۳۵ تا ۴۰درصد جمعیت بیست میلیونی [[یمن]] را تشکیل میدهند.<ref>نگاه کنید به رسول جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۴۶۶.</ref> | |||
===اسماعیلیه=== | === اسماعیلیه === | ||
{{اصلی|اسماعیلیه}} | {{اصلی|اسماعیلیه}} | ||
اسماعیلیه فرقهای از شیعیان است که پس از [[امام صادق(ع)]]، [[اسماعیل پسر امام صادق|اسماعیل]] پسر بزرگ او را امام میداند و امامت [[امام کاظم(ع)]] و دیگر [[امامان شیعه|امامانِ امامیه]] را نمیپذیرد.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۷۰و۱۷۱.</ref> اسماعیلیان بر این باور بودند که [[امامت]] هفت دوره دارد و هر دوره با یک «ناطق» آغاز میشود که شریعتی نو میآورد و در هر دوره پس از او هفت امام امامت میکنند.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۵.</ref> | اسماعیلیه فرقهای از شیعیان است که پس از [[امام صادق(ع)]]، [[اسماعیل پسر امام صادق|اسماعیل]] پسر بزرگ او را امام میداند و امامت [[امام کاظم(ع)]] و دیگر [[امامان شیعه|امامانِ امامیه]] را نمیپذیرد.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۷۰و۱۷۱.</ref> اسماعیلیان بر این باور بودند که [[امامت]] هفت دوره دارد و هر دوره با یک «ناطق» آغاز میشود که شریعتی نو میآورد و در هر دوره پس از او هفت امام امامت میکنند.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۵.</ref> | ||
ناطقهای شش دوره نخست امامت، همان [[ | ناطقهای شش دوره نخست امامت، همان [[اولوالعزم|پیامبران اولوالعزماند]] که عبارتاند از: [[آدم (پیامبر)|آدم]]، [[نوح (پیامبر)|نوح]]، [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]]، موسی، عیسی و [[حضرت محمد(ص)]].<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۵؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۱.</ref> محمدِ مکتوم پسر اسماعیل، هفتمین امام از دوره ششم امامت است که با پیامبر اسلام آغاز شدهاست. او همان [[مهدی موعود]] است که وقتی قیام کند، ناطق دوره هفتم امامت هم خواهد بود.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۱و۱۵۲؛ دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۵.</ref> میگویند برخی از این آموزهها در دوره حکومت [[فاطمیان]]، دچار تغییراتی شد.<ref>نگاه کنید به دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۲.</ref> | ||
مهمترین ویژگی اسماعیلیه را [[باطنیگری]] میدانند؛ چراکه آنها [[آیه|آیات]] و [[حدیث|احادیث]] و معارف و [[احکام شرعی|احکام]] اسلامی را [[تأویل]] میکنند و معنایی خلاف ظاهر آنها برداشت میکنند. بهباور آنها آیات [[قرآن]] و روایات ظاهر و باطن دارند.امام باطن آنها را میداند و فلسفه امامت، تعلیم باطن دین و بیان معارف باطنی است.<ref>نگاه کنید به برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۹۵.</ref> | مهمترین ویژگی اسماعیلیه را [[باطنیگری]] میدانند؛ چراکه آنها [[آیه|آیات]] و [[حدیث|احادیث]] و معارف و [[احکام شرعی|احکام]] اسلامی را [[تأویل]] میکنند و معنایی خلاف ظاهر آنها برداشت میکنند. بهباور آنها آیات [[قرآن]] و روایات ظاهر و باطن دارند. امام باطن آنها را میداند و فلسفه امامت، تعلیم باطن دین و بیان معارف باطنی است.<ref>نگاه کنید به برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۸۹ش، ص۹۵.</ref> | ||
[[قاضی نعمان مغربی|قاضی نُعمان]] را بزرگترین [[مجتهد|فقیه]] اسماعیلیه<ref name=":1" /> و کتابش [[دعائم الاسلام (کتاب)|دعائم الاسلام]] را منبع اصلی [[فقه|فقهی]] این مذهب دانستهاند.<ref name=":1">دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۲.</ref> ابوحاتم رازی، [[ناصر خسرو قبادیانی|ناصرخسرو]] و گروهی بهنام [[اخوان الصفا|اِخوان الصَّفا]] | [[قاضی نعمان مغربی|قاضی نُعمان]] را بزرگترین [[مجتهد|فقیه]] اسماعیلیه<ref name=":1"/> و کتابش [[دعائم الاسلام (کتاب)|دعائم الاسلام]] را منبع اصلی [[فقه|فقهی]] این مذهب دانستهاند.<ref name=":1">دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۲.</ref> ابوحاتم رازی، [[ناصر خسرو قبادیانی|ناصرخسرو]] و گروهی بهنام [[اخوان الصفا|اِخوان الصَّفا]] را نیز از اندیشمندان برجسته اسماعیلیه شمردهاند.<ref>نگاه کنید به صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۳.</ref> [[رسائل اخوان الصفا|رسائل اِخوان الصفا]] و اَعلام النبوّه نوشته ابوحاتم رازی، از مهمترین کتابهای [[فلسفه اسلامی|فلسفی]] آنان است.<ref>نگاه کنید به صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۴و۱۶۱</ref> | ||
اسماعیلیه امروز را به دو گروه [[آقاخانیه]] و [[بهره|بُهره]] تقسیم میکنند که بازماندگان دو شاخه از [[فاطمیان]] مصر یعنی [[نزاریان|نزاریه]] و مستعلویه هستند.<ref>مشکور، فرهنگ فرق | اسماعیلیه امروز را به دو گروه [[آقاخانیه]] و [[بهره|بُهره]] تقسیم میکنند که بازماندگان دو شاخه از [[فاطمیان]] مصر یعنی [[نزاریان|نزاریه]] و مستعلویه هستند.<ref>مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۵۳.</ref> گروه نخست را حدود یک میلیون نفر میدانند که عمدتاً در کشورهای آسیایی چون [[هند]]، [[پاکستان]]، [[افغانستان]] و [[ایران]] زندگی میکنند.<ref>دفتری، «اسماعیلیه»، ص۷۰۱.</ref> شمار گروه دوم را هم حدود پانصد هزار نفر تخمین زدهاند که بیش از ۸۰درصدشان در هند سکونت دارند.<ref>دفتری، «بهره»، ص۸۱۳.</ref> | ||
==مهدویت== | == مهدویت == | ||
{{اصلی|مهدویت}} | {{اصلی|مهدویت}} | ||
مهدویت را آموزهای مشترک میان همه مذاهب اسلامی میدانند؛<ref>صدر، بحث حول المهدی، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م، ص۱۵؛ حکیمی، خورشید مغرب، ۱۳۸۶ش، ص۹۰.</ref> اما این اندیشه در مذهب شیعه جایگاهی ویژه دارد و در روایات، کتابها و مقالات بسیاری از آن سخن | مهدویت را آموزهای مشترک میان همه مذاهب اسلامی میدانند؛<ref>صدر، بحث حول المهدی، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م، ص۱۵؛ حکیمی، خورشید مغرب، ۱۳۸۶ش، ص۹۰.</ref> اما این اندیشه در مذهب شیعه جایگاهی ویژه دارد و در روایات، کتابها و مقالات بسیاری از آن سخن آمدهاست.<ref>حکیمی، خورشید مغرب، ۱۳۸۶ش، ص۹۱.</ref> | ||
فرقههای شیعه بهرغم اشتراکنظر در اصل وجود [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی]]، در جزئیات و مصداق آن اختلاف دارند. [[امامیه|شیعیان دوازدهامامی]] بر این باورند که [[امام زمان علیه السلام|مهدی]] پسر [[امام حسن عسکری(ع)]]، امام دوازدهم و همان مهدی موعود(عج) است و در [[غیبت]] بهسر میبرد.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰و۲۳۱.</ref> [[اسماعیلیه]] محمد مکتوم پسر [[اسماعیل پسر امام صادق|اسماعیل]] پسر [[امام صادق(ع)]] را مهدی موعود میدانند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۲.</ref> زیدیه بهجهت آنکه قیام را از شرایط امام میدانند، به [[انتظار فرج|انتظار]] و [[غیبت]] اعتقاد ندارند.<ref>سلطانی، تاریخ و | فرقههای شیعه بهرغم اشتراکنظر در اصل وجود [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی]]، در جزئیات و مصداق آن اختلاف دارند. [[امامیه|شیعیان دوازدهامامی]] بر این باورند که [[امام زمان علیه السلام|مهدی]] پسر [[امام حسن عسکری(ع)]]، امام دوازدهم و همان مهدی موعود (عج) است و در [[غیبت]] بهسر میبرد.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰و۲۳۱.</ref> [[اسماعیلیه]] محمد مکتوم پسر [[اسماعیل پسر امام صادق|اسماعیل]] پسر [[امام صادق(ع)]] را مهدی موعود میدانند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۲.</ref> زیدیه بهجهت آنکه قیام را از شرایط امام میدانند، به [[انتظار فرج|انتظار]] و [[غیبت]] اعتقاد ندارند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۹۱.</ref> آنها هر امامی را مهدی و مُنجی میپندارند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۹۴.</ref> | ||
==دیگر دیدگاههای کلامی مهم== | == دیگر دیدگاههای کلامی مهم == | ||
شیعیان ضمن اشتراک با دیگر مسلمانان در اصول دین یعنی [[توحید]] و [[نبوت]] و [[معاد]]، باورهایی هم دارند که آنها را از همه [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] یا برخی از آنها متمایز میکند. آن باورها گذشته از دو مسئله [[امامت]] و [[مهدویت]]، عبارتاست از: | شیعیان ضمن اشتراک با دیگر مسلمانان در اصول دین یعنی [[توحید]] و [[نبوت]] و [[معاد]]، باورهایی هم دارند که آنها را از همه [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] یا برخی از آنها متمایز میکند. آن باورها گذشته از دو مسئله [[امامت]] و [[مهدویت]]، عبارتاست از: [[حسن و قبح|حُسن و قُبح عقلی]]، [[تنزیه صفات|تَنزیه صفات خدا]]، [[امر بین الامرین|اَمرٌ بَینَ الاَمرَین]]، عدم [[عدالت صحابه]]، [[تقیه|تقیّه]]، [[توسل]] و [[شفاعت]]. | ||
عالمان شیعه مانند [[معتزله]] حُسن و قُبح را عقلی میدانند.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۲۹۶؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۸۸.</ref> حسن و قبح عقلی به این معنا است که اَعمال با قطعنظر از اینکه خدا به خوبی یا بدی آنها حکم کند، بهلحاظ عقلی به خوب و بد تقسیم میشوند.<ref>مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref> این سخن برخلاف دیدگاه [[اشاعره]] است که حسن و قبح را شرعی میدانند؛<ref>مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref> یعنی میگویند خوب و بد وجود واقعی ندارد و اعتباری | عالمان شیعه مانند [[معتزله]] حُسن و قُبح را عقلی میدانند.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۲۹۶؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۸۸.</ref> حسن و قبح عقلی به این معنا است که اَعمال با قطعنظر از اینکه خدا به خوبی یا بدی آنها حکم کند، بهلحاظ عقلی به خوب و بد تقسیم میشوند.<ref>مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref> این سخن برخلاف دیدگاه [[اشاعره]] است که حسن و قبح را شرعی میدانند؛<ref>مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref> یعنی میگویند خوب و بد وجود واقعی ندارد و اعتباری است؛ بنابراین هرچه خدا به آن امر کند، خوب و هرچه از آن نهی کند، بد است.<ref>مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref> | ||
نظریه «تنزیه صفات»، در مقابل دو دیدگاه «تعطیل» و «تشبیه» قرار دارد که اولی میگوید هیچ صفتی را نباید به خدا نسبت داد و دیگری خدا را در صفاتش به دیگر مخلوقات تشبیه میکند.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۲و۱۷۳.</ref> طبق مذهب شیعه | نظریه «تنزیه صفات»، در مقابل دو دیدگاه «تعطیل» و «تشبیه» قرار دارد که اولی میگوید هیچ صفتی را نباید به خدا نسبت داد و دیگری خدا را در صفاتش به دیگر مخلوقات تشبیه میکند.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۲و۱۷۳.</ref> طبق مذهب شیعه میتوان برخی از صفات مثبت را که درخصوص مخلوقات بهکار میرود، به خداوند نسبت داد، اما نباید او را در نحوه برخورداری از این صفات مانند مخلوقات دانست.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۲؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۱۲۵و۱۲۶.</ref> برای مثال باید گفت همانطور که انسان علم و قدرت و حیات دارد، خداوند نیز از این صفات برخوردار است، اما علم و قدرت و حیات خداوند، مانند علم و قدرت و حیات انسان نیست.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۱۲۵و۱۲۶.</ref> | ||
طبق نظریه [[امر بین الامرین|اَمرٌ بَینَ الاَمرَین]]، انسان نه آنگونه که معتزله میپندارند، موجودی کاملاً مختار است و نه چنانکه [[اصحاب حدیث|اهلحدیث]] | طبق نظریه [[امر بین الامرین|اَمرٌ بَینَ الاَمرَین]]، انسان نه آنگونه که معتزله میپندارند، موجودی کاملاً مختار است و نه چنانکه [[اصحاب حدیث|اهلحدیث]] میگویند، کاملاً مجبور است؛<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۷.</ref> بلکه انسان در انجامدادن افعالش اختیار دارد، اما اراده و قدرتش مستقل نیست و به اراده خدا وابسته است.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۳.</ref> از شیعیان، [[زیدیه|زیدیان]] مانند معتزله میاندیشند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۶.</ref> | ||
متکلمان شیعه برخلاف [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]]،<ref>ابناثیر، اُسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۰؛ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲.</ref> اعتقاد ندارند که همه [[صحابه]] پیامبر عادلاند<ref>شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۳۴۳؛ امین، اعیانالشیعة، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م، ج۱، ص۱۶۱؛ ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۹و۲۱۰.</ref> و میگویند صِرف مصاحبت با پیامبر دلیل عدالت نیست.<ref>شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۳۴۳؛ امین، اعیانالشیعة، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م، ج۱، ص۱۶۱.</ref> | متکلمان شیعه برخلاف [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]]،<ref>ابناثیر، اُسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۰؛ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲.</ref> اعتقاد ندارند که همه [[صحابه]] پیامبر عادلاند<ref>شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۳۴۳؛ امین، اعیانالشیعة، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م، ج۱، ص۱۶۱؛ ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلم، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۹و۲۱۰.</ref> و میگویند صِرف مصاحبت با پیامبر دلیل عدالت نیست.<ref>شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۳۴۳؛ امین، اعیانالشیعة، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م، ج۱، ص۱۶۱.</ref> | ||
خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
بهجز زیدیان،<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۸۷.</ref> دیگر شیعیان [[تقیه]] را جایز میدانند؛ یعنی معتقدند در مواردی که ابراز عقیده ممکن است به صدمهدیدن از جانب مخالفان منجر شود، میتوانیم عقیده خود را آشکار نکنیم و سخنی برخلاف آن بگوییم.<ref>سبحانی، «تقیه»، ص۸۹۱و۸۹۲؛ دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۸۷.</ref> | بهجز زیدیان،<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۸۷.</ref> دیگر شیعیان [[تقیه]] را جایز میدانند؛ یعنی معتقدند در مواردی که ابراز عقیده ممکن است به صدمهدیدن از جانب مخالفان منجر شود، میتوانیم عقیده خود را آشکار نکنیم و سخنی برخلاف آن بگوییم.<ref>سبحانی، «تقیه»، ص۸۹۱و۸۹۲؛ دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۸۷.</ref> | ||
[[توسل]] گرچه در دیگر فرق اسلامی هم مفهومی رایج | [[توسل]] گرچه در دیگر فرق اسلامی هم مفهومی رایج بودهاست، نزد شیعه جایگاه مهمتری دارد.<ref>پاکتچی، «توسل»، ص۳۶۲.</ref> شیعیان برخلاف برخی از اهلسنت ازجمله وهابیان،<ref>سبحانی، «توسل»، ص۵۴۱.</ref> مطلوب میدانند که انسان برای استجابت [[دعا]] و تقرب به خدا، اولیای خدا را واسطه قرار دهد.<ref>سبحانی، «توسل»، ص۵۴۰.</ref> توسل با [[شفاعت]] پیوندی محکم دارد.<ref>پاکتچی، «توسل»، ص۳۶۲.</ref> بهگفته [[شیخ مفید]] مراد از شفاعت این است که پیامبر و امامان میتوانند در روز قیامت شفیع [[گناه|گناهکاران]] شوند و خدا بهواسطه شفاعت آنان بسیاری از گناهکاران را نجات میدهد.<ref>نگاه کنید به مفید، اوائلالمقالات، ۱۴۱۳ق، ص۴۷.</ref> | ||
==فقه== | == فقه == | ||
{{نوشتار اصلی|فقه}} | {{نوشتار اصلی|فقه}} | ||
[[قرآن]] و [[سنت]] پیامبر(ص) نزد همه شیعیان، بهعنوان دو منبع اصلی [[احکام شرعی]] معتبر است؛<ref>نگاه کنید به دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۲؛ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ۵۱؛ رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> اما آنها در زمینه نحوه استفاده از این دو و همچنین دیگر منابع [[فقه]] اختلافنظر دارند. | [[قرآن]] و [[سنت]] پیامبر (ص) نزد همه شیعیان، بهعنوان دو منبع اصلی [[احکام شرعی]] معتبر است؛<ref>نگاه کنید به دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۲؛ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ۵۱؛ رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> اما آنها در زمینه نحوه استفاده از این دو و همچنین دیگر منابع [[فقه]] اختلافنظر دارند. | ||
بیشتر شیعیان، یعنی [[امامیه]] و [[زیدیه]]، همچون [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]]، علاوهبر قرآن و سنت پیامبر، [[عقل]] و [[اجماع]] را نیز حجت میدانند؛<ref>نگاه کنید به مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۵۱؛ رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما [[اسماعیلیه]] چنین نظری ندارند. بنابر مذهب اسماعیلیه، تقلید از هیچ [[مجتهد|مجتهدی]] جایز نیست و احکام شرعی را باید بهصورت مستقیم از قرآن، سنت پیامبر و تعالیم امامان دریافت کرد.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۴.</ref> | بیشتر شیعیان، یعنی [[امامیه]] و [[زیدیه]]، همچون [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]]، علاوهبر قرآن و سنت پیامبر، [[عقل]] و [[اجماع]] را نیز حجت میدانند؛<ref>نگاه کنید به مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۵۱؛ رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما [[اسماعیلیه]] چنین نظری ندارند. بنابر مذهب اسماعیلیه، تقلید از هیچ [[مجتهد|مجتهدی]] جایز نیست و احکام شرعی را باید بهصورت مستقیم از قرآن، سنت پیامبر و تعالیم امامان دریافت کرد.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۴.</ref> | ||
زیدیه درخصوص سنت، تنها رفتار و گفتار پیامبر را حجت میدانند و به منابع حدیثیِ اهلسنت همچون [[صحاح سته|صِحاح سِتّه]] رجوع میکنند؛<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما امامیه و اسماعیلیه احادیثی را هم که از امامانشان نقل | زیدیه درخصوص سنت، تنها رفتار و گفتار پیامبر را حجت میدانند و به منابع حدیثیِ اهلسنت همچون [[صحاح سته|صِحاح سِتّه]] رجوع میکنند؛<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما امامیه و اسماعیلیه احادیثی را هم که از امامانشان نقل شدهاست، از منابع فقه بهشمار میآورند.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۲؛ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ۵۱.</ref> | ||
همچنین زیدیه مانند اهلسنتْ [[قیاس]] و [[استحسان]] را نیز حجت میدانند؛<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما اینها نزد شیعیانِ امامی و اسماعیلی معتبر نیست.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۳و۲۱۴.</ref> البته زیدیان در برخی از احکام اختلافی میان امامیه و اهلسنت، فتوای شیعیان را برگزیدهاند؛ ازجمله برخلاف اهل سنت عبارتِ [[حی علی خیر العمل|حَیَّ عَلیٰ خَیرِ العَمِل]] را جزء [[اذان]] میدانند و گفتن «الصلاةُ خَیرٌ مِن النَّوم» (نماز بهتر از خواب است) را در اذان [[حرام]] میدانند.<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> | همچنین زیدیه مانند اهلسنتْ [[قیاس]] و [[استحسان]] را نیز حجت میدانند؛<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما اینها نزد شیعیانِ امامی و اسماعیلی معتبر نیست.<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۳و۲۱۴.</ref> البته زیدیان در برخی از احکام اختلافی میان امامیه و اهلسنت، فتوای شیعیان را برگزیدهاند؛ ازجمله برخلاف اهل سنت عبارتِ [[حی علی خیر العمل|حَیَّ عَلیٰ خَیرِ العَمِل]] را جزء [[اذان]] میدانند و گفتن «الصلاةُ خَیرٌ مِن النَّوم» (نماز بهتر از خواب است) را در اذان [[حرام]] میدانند.<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> | ||
خط ۱۲۱: | خط ۱۲۱: | ||
درخصوص [[ازدواج موقت]] هم که از مسائل اختلافی میان امامیه و اهلسنت است، اسماعیلیه و زیدیه با اهلسنت موافقاند؛<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۴؛ رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> یعنی برخلاف امامیه که ازدواج موقت را جایز میداند، به [[حرام|حرمت]] آن رأی میدهند.<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> | درخصوص [[ازدواج موقت]] هم که از مسائل اختلافی میان امامیه و اهلسنت است، اسماعیلیه و زیدیه با اهلسنت موافقاند؛<ref>دفتری، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۴؛ رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> یعنی برخلاف امامیه که ازدواج موقت را جایز میداند، به [[حرام|حرمت]] آن رأی میدهند.<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> | ||
==جمعیت و پراکندگی جغرافیایی== | == جمعیت و پراکندگی جغرافیایی == | ||
[[پرونده:FT 14.06.17 ShiaSunni.png|بندانگشتی|طبق آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۴م شیعیان کشورهای [[ایران]]، [[آذربایجان]]، [[بحرین]]، [[عراق]] و [[لبنان]] بیش از پنجاه درصد جمعیت کشور خود را تشکیل میدهند.<ref>[https://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/06/18/the-sunni-shia-divide-where-they-live-what-they-believe-and-how-they-view-each-other/ft_14-06-17_shiasunni/ FT_14.06.17_ShiaSunni]</ref> | [[پرونده:FT 14.06.17 ShiaSunni.png|بندانگشتی|طبق آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۴م شیعیان کشورهای [[ایران]]، [[آذربایجان]]، [[بحرین]]، [[عراق]] و [[لبنان]] بیش از پنجاه درصد جمعیت کشور خود را تشکیل میدهند.<ref>[https://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/06/18/the-sunni-shia-divide-where-they-live-what-they-believe-and-how-they-view-each-other/ft_14-06-17_shiasunni/ FT_14.06.17_ShiaSunni]</ref> | ||
]] | ]] | ||
«انجمن دین و زندگی عمومی پیو»، شمار شیعیان جهان را بین ۱۵۴ تا ۲۰۰ میلیون نفر و برابر با ۱۰ تا ۱۳ درصد مسلمانان اعلام | «انجمن دین و زندگی عمومی پیو»، شمار شیعیان جهان را بین ۱۵۴ تا ۲۰۰ میلیون نفر و برابر با ۱۰ تا ۱۳ درصد مسلمانان اعلام کردهاست.<ref>انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ۱۳۹۳ش، ص۱۹.</ref> البته برخی این آمار را غیرواقعی دانسته و جمعیت واقعی شیعیان را بیش از سیصد میلیون، یعنی ۱۹ درصد جمعیت مسلمانان جهان، دانستهاند.<ref>نگاه کنید به انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ۱۳۹۳ش، ص۱۱.</ref> | ||
برپایه گزارش «انجمن دین و زندگی عمومی پیو»، ۶۸ تا ۸۰درصد شیعیان در چهار کشور [[ایران]]، [[عراق]]، [[پاکستان]] و [[هند]] زندگی میکنند. ایران ۶۶ تا ۷۰ | برپایه گزارش «انجمن دین و زندگی عمومی پیو»، ۶۸ تا ۸۰درصد شیعیان در چهار کشور [[ایران]]، [[عراق]]، [[پاکستان]] و [[هند]] زندگی میکنند. ایران ۶۶ تا ۷۰ میلیون شیعه دارد که برابر با ۳۷ تا ۴۰درصد کل شیعیان جهان است. در هریک از کشورهای پاکستان، هند و عراق هم بیش از ۱۶ میلیون نفر شیعه زندگی میکنند.<ref>نگاه کنید به انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ۱۳۹۳ش، ص۱۹.</ref> | ||
در ایران، [[آذربایجان (کشور)|آذربایجان]]، [[بحرین]] و عراق، جمعیت غالب شیعه است.<ref>انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ۱۳۹۳ش، ص۲۰.</ref> در خاورمیانه، شمال آفریقا، منطقه آسیا-اقیانوسیه، و [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و [[کانادا]] هم شیعه زندگی میکند.<ref>انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ۱۳۹۳ش، ص۱۹، ۲۰.</ref> | در ایران، [[آذربایجان (کشور)|آذربایجان]]، [[بحرین]] و عراق، جمعیت غالب شیعه است.<ref>انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ۱۳۹۳ش، ص۲۰.</ref> در خاورمیانه، شمال آفریقا، منطقه آسیا-اقیانوسیه، و [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و [[کانادا]] هم شیعه زندگی میکند.<ref>انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ۱۳۹۳ش، ص۱۹، ۲۰.</ref> | ||
==حکومتها== | == حکومتها == | ||
حکومتهای [[آل ادریس|آلادریس]]، [[علویان (طبرستان)|علویان طبرستان]]، [[آل بویه]]، زیدیان [[یمن]]، [[فاطمیان]]، اسماعیلیهٔ [[الموت|اَلَموت]]، [[سربداران]]ِ [[سبزوار]]، [[صفویه]] و [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی | حکومتهای [[آل ادریس|آلادریس]]، [[علویان (طبرستان)|علویان طبرستان]]، [[آل بویه]]، زیدیان [[یمن]]، [[فاطمیان]]، اسماعیلیهٔ [[الموت|اَلَموت]]، [[سربداران]]ِ [[سبزوار]]، [[صفویه]] و [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] از حکومتهای شیعیِ [[جهان اسلام]] بودهاند. | ||
حکومت آلادریس در مراکش و بخشی از الجزایر<ref>سجادی، «آلادریس، ص۵۶۱.</ref> را نخستین حکومتی بهشمار آوردهاند که شیعیان تشکیل دادند.<ref>سجادی، «آلادریس، ص۵۶۴.</ref> این حکومت در سال ۱۷۲ق بهدست ادریس نوه [[امام حسن مجتبی علیهالسلام|امام حسن مجتبی(ع)]] تشکیل شد و حدود دو قرن دوام یافت.<ref>سجادی، «آلادریس، ص۵۶۱و۵۶۲.</ref> | حکومت آلادریس در مراکش و بخشی از الجزایر<ref>سجادی، «آلادریس، ص۵۶۱.</ref> را نخستین حکومتی بهشمار آوردهاند که شیعیان تشکیل دادند.<ref>سجادی، «آلادریس، ص۵۶۴.</ref> این حکومت در سال ۱۷۲ق بهدست ادریس نوه [[امام حسن مجتبی علیهالسلام|امام حسن مجتبی (ع)]] تشکیل شد و حدود دو قرن دوام یافت.<ref>سجادی، «آلادریس، ص۵۶۱و۵۶۲.</ref> | ||
حکومت علویانْ [[زیدیه|زیدی]] بودند.<ref>چلونگر و شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۵۱.</ref> زیدیان همچنین از سال ۲۸۴ق تا سال ۱۳۸۲ق بر یمن حکومت میکردند.<ref>رسول جعفریان، ۱۳۸۷ش، اطلس شیعه، ص۴۶۲.</ref> حکومتهای فاطمیان و اسماعیلیهٔ اَلَموت، مذهب [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] داشتند.<ref>چلونگر و شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۱۵۵تا۱۵۷.</ref> درخصوص آل بویه اختلافنظر هست. برخی آنها زیدیمذهب میدانند، گروهی میگویند [[امامیه|امامی]] بودهاند و بهباور کسانی هم آنها ابتدا زیدیمذهب بودند و بعدها به مذهب امامیه درآمدند.<ref>چلونگر و شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۱۲۵تا۱۳۰.</ref> | حکومت علویانْ [[زیدیه|زیدی]] بودند.<ref>چلونگر و شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۵۱.</ref> زیدیان همچنین از سال ۲۸۴ق تا سال ۱۳۸۲ق بر یمن حکومت میکردند.<ref>رسول جعفریان، ۱۳۸۷ش، اطلس شیعه، ص۴۶۲.</ref> حکومتهای فاطمیان و اسماعیلیهٔ اَلَموت، مذهب [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] داشتند.<ref>چلونگر و شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۱۵۵تا۱۵۷.</ref> درخصوص آل بویه اختلافنظر هست. برخی آنها زیدیمذهب میدانند، گروهی میگویند [[امامیه|امامی]] بودهاند و بهباور کسانی هم آنها ابتدا زیدیمذهب بودند و بعدها به مذهب امامیه درآمدند.<ref>چلونگر و شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۱۲۵تا۱۳۰.</ref> | ||
سلطان محمد خدابنده مشهور به [[اولجایتو]] (حکومت | سلطان محمد خدابنده مشهور به [[اولجایتو]] (حکومت ۷۰۳–۷۱۶ق) هم برای مدتی مذهب شیعه دوازدهامامی را مذهب رسمی حکومتش اعلام کرد؛ اما براثر فشار تشکیلات دولتیاش که برپایه مذهب [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] بود، دوباره مذهب اهلسنت را رسمی اعلام کرد.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا دولت صفوی)، ۱۳۹۰ش، ص۶۹۴.</ref> | ||
حکومت [[سربداران]] در [[سبزوار]] را هم حکومتی شیعی میدانند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا دولت صفوی)، ۱۳۹۰ ش، ص۷۷۶.</ref> البته بهگفته رسول جعفریان، مذهب رهبران و حاکمان سربداران دقیقاً معلوم | حکومت [[سربداران]] در [[سبزوار]] را هم حکومتی شیعی میدانند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا دولت صفوی)، ۱۳۹۰ ش، ص۷۷۶.</ref> البته بهگفته رسول جعفریان، مذهب رهبران و حاکمان سربداران دقیقاً معلوم نیست؛ اما روشن است که رهبران مذهبی آنها صوفیانی با گرایشهای شیعی بودهاند.<ref>نگاه کنید به جعفریان، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا دولت صفوی)، ۱۳۹۰ ش، ص۷۷۷تا۷۸۰.</ref> خواجه علی مؤید آخرین حاکم سربدارن<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا دولت صفوی)، ۱۳۹۰ش، ص۷۷۸.</ref> امامیه را مذهب رسمی دولت خود اعلام کرد.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا دولت صفوی)، ۱۳۹۰ ش، ص۷۸۱.</ref> | ||
در حکومت [[صفویان|صفویه]] که در سال | در حکومت [[صفویان|صفویه]] که در سال ۹۰۷ق بهدست [[اسماعیل اول صفوی|شاهاسماعیل]] تأسیس شد، مذهب شیعه دوازدهامامی رسمیت یافت.<ref>هاینس، تشیع، ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶و۱۵۷.</ref> این حکومت مذهب امامیه را در ایران گسترش داد و ایران را به کشوری کاملاً شیعی تبدیل کرد.<ref>چلونگر و شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، ۱۳۹۵ش، ص۲۷۶، ۲۷۷.</ref> | ||
در جمهوری اسلامی | در جمهوری اسلامی ایران هم [[اصول دین|اصولِ مذهب]] و [[فقه]] شیعهٔ دوازدهامامی مبنا قرار گرفتهاست.<ref>قاسمی و کریمی، «جمهوری اسلامی ایران»، ص۷۶۵و۷۶۶.</ref> | ||
== جستارهای وابسته== | == برای مطالعهٔ بیشتر == | ||
کتاب شیعه در اسلام، نوشته [[سید محمدحسین طباطبایی|علامه طباطبایی]]: این کتاب با هدف معرفی مذهب شیعه -بهخصوص برای مخاطبان غیرمسلمان- به زبان فارسی نوشته شدهاست. در این اثر، مطالب لازم برای شناخت شیعه به زبانی ساده و مختصر بیان شدهاست. کتاب شیعه در اسلام، به زبانهای مختلفی ترجمه شدهاست. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[اسلام]] | * [[اسلام]] | ||
* [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] | * [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] | ||
==نگارخانه== | == نگارخانه == | ||
<gallery heights=155px mode="packed"> | <gallery heights=155px mode="packed"> | ||
پرونده:حرم امام علی1.jpg|[[حرم امام علی(ع)]] در [[نجف]] | پرونده:حرم امام علی1.jpg|[[حرم امام علی(ع)]] در [[نجف]] | ||
پرونده:ضریح امام حسین5.jpg|[[ضریح]] امام حسین(ع) در [[کربلا]] | پرونده:ضریح امام حسین5.jpg|[[ضریح]] امام حسین(ع) در [[کربلا]] | ||
پرونده: راهپیمایی اربعین حسینی.jpg|بندانگشتی|۴۰۰px|[[راهپیمایی اربعین|راهپیمایی]] شیعیان در مراسم [[اربعین حسینی|اربعین]] | پرونده: راهپیمایی اربعین حسینی.jpg|بندانگشتی|۴۰۰px|[[راهپیمایی اربعین|راهپیمایی]] شیعیان در مراسم [[اربعین حسینی|اربعین]] | ||
امام حسین(ع) | |||
پرونده: بقیع10.jpg|بندانگشتی|مزار چهار تن از امامان شیعه در [[قبرستان بقیع]] | پرونده: بقیع10.jpg|بندانگشتی|مزار چهار تن از امامان شیعه در [[قبرستان بقیع]] | ||
پرونده:مسجد کوفه.jpg|[[مسجد کوفه]]، چهارمین [[مسجد]] مهم نزد شیعیان | پرونده:مسجد کوفه.jpg|[[مسجد کوفه]]، چهارمین [[مسجد]] مهم نزد شیعیان | ||
</gallery> | </gallery> | ||
== | == پانویس == | ||
{{پانویس| | {{پانویس|۲}} | ||
== منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{ستون}} | {{ستون}} | ||
* ابناثیر، علی بن محمد، اُسد الغابه فی معرفة الصحابه، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. | * ابناثیر، علی بن محمد، اُسد الغابه فی معرفة الصحابه، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. | ||
* | * ابنعبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق. | ||
* امیرخانی، علی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، امامتپژوهی، ش۱۰، ۱۳۹۲ش. | * امیرخانی، علی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، امامتپژوهی، ش۱۰، ۱۳۹۲ش. | ||
* امین، سیدمحسن، اَعیانالشیعة، تحقق حسن امین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م. | * امین، سیدمحسن، اَعیانالشیعة، تحقق حسن امین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م. | ||
* انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ترجمه محمود تقیزاده داوری، قم، انتشارات شیعهشناسی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش. | * انجمن دین و زندگی عمومی پیو، نقشه جمعیت مسلمانان جهان، ترجمه محمود تقیزاده داوری، قم، انتشارات شیعهشناسی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش. | ||
* انصاری، حسن، «امامت (امامت نزد امامیه)»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | * انصاری، حسن، «امامت (امامت نزد امامیه)»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | ||
* ایجی، میرسیدشریف، شرحالمواقف، تصحیح بدرالدین | * ایجی، میرسیدشریف، شرحالمواقف، تصحیح بدرالدین نعسانی، قم، شریف رضی، چاپ اول، ۱۳۲۵ق. | ||
* برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم، کتاب طه، چاپ چهارم، ۱۳۸۹ش. | * برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم، کتاب طه، چاپ چهارم، ۱۳۸۹ش. | ||
* پاکتچی، احمد، «توسل»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | * پاکتچی، احمد، «توسل»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
خط ۱۷۹: | خط ۱۸۰: | ||
* جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ پنجم، ۱۳۹۱ش. | * جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ پنجم، ۱۳۹۱ش. | ||
* جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران، نشر علم، چاپ چهارم، ۱۳۹۰ش. | * جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران، نشر علم، چاپ چهارم، ۱۳۹۰ش. | ||
* چلونگر، محمدعلی و سیدمسعود شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، | * چلونگر، محمدعلی و سیدمسعود شاهمرادی، دولتهای شیعی در تاریخ، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۵ش. | ||
* حکیمی، محمدرضا، خوشید مغرب، قم، دلیل ما، چاپ بیست و هشتم، ۱۳۸۶ش. | * حکیمی، محمدرضا، خوشید مغرب، قم، دلیل ما، چاپ بیست و هشتم، ۱۳۸۶ش. | ||
* دفتری، فرهاد، «اسماعیلیه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، | * دفتری، فرهاد، «اسماعیلیه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۸، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | ||
* دفتری، فرهاد، «بهره»، دانشنامه جهان اسلام، ج۴، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، | * دفتری، فرهاد، «بهره»، دانشنامه جهان اسلام، ج۴، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | ||
* دفتری، فرهاد، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدرهای، تهران، فروزان روز، چاپ اول، ۱۳۹۳ش. | * دفتری، فرهاد، تاریخ و سنتهای اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدرهای، تهران، فروزان روز، چاپ اول، ۱۳۹۳ش. | ||
* ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، دارالفکر، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | * ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر علم کلام، قم، دارالفکر، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
خط ۱۹۰: | خط ۱۹۱: | ||
* سبحانی، جعفر، «توسل»، دانشنامه جهان اسلام، ج۸، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | * سبحانی، جعفر، «توسل»، دانشنامه جهان اسلام، ج۸، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
* سبحانی، جعفر، اضواءٌ علی عقائد الشیعة الامامیه و تاریخهم، تهران، مشعر، ۱۴۲۱ق. | * سبحانی، جعفر، اضواءٌ علی عقائد الشیعة الامامیه و تاریخهم، تهران، مشعر، ۱۴۲۱ق. | ||
* سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، بهقلم حسن مکی عاملی، قم، | * سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، بهقلم حسن مکی عاملی، قم، مؤسسه امام صادق، چاپ ششم، ۱۳۸۶ش/۱۴۲۶ق. | ||
* سجادی، صادق، «آلادریس، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. | * سجادی، صادق، «آلادریس، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. | ||
* سلطانی، مصطفی، تاریخ و عقاید زیدیه، قم، نشر ادیان، چاپ اول، ۱۳۹۰ش. | * سلطانی، مصطفی، تاریخ و عقاید زیدیه، قم، نشر ادیان، چاپ اول، ۱۳۹۰ش. | ||
* سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، مکتبة | * سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق. | ||
* شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بن فتحالله بدران، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۵ش. | * شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بن فتحالله بدران، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۵ش. | ||
* شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایة، فی علم الدرایة، تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۸ق. | * شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایة، فی علم الدرایة، تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۸ق. | ||
خط ۲۰۴: | خط ۲۰۵: | ||
* فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تصحیح مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، نشر هجرت، ۱۴۱۰ق. | * فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تصحیح مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، نشر هجرت، ۱۴۱۰ق. | ||
* فیاض، عبدالله، پیدایش و گسترش تشیع، ترجمه سیدجواد خاتمی، سبزوار، انتشارات ابنیمین، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | * فیاض، عبدالله، پیدایش و گسترش تشیع، ترجمه سیدجواد خاتمی، سبزوار، انتشارات ابنیمین، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | ||
* قاسمی ترکی، محمدعلی و جواد کریمی، «جمهوری اسلامی ایران»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۰، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، | * قاسمی ترکی، محمدعلی و جواد کریمی، «جمهوری اسلامی ایران»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۰، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | ||
* کاشفی، محمدرضا، کلام شیعه ماهیت، مختصات و منابع، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش. | * کاشفی، محمدرضا، کلام شیعه ماهیت، مختصات و منابع، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش. | ||
* محرمی، غلامحسن، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش. | * محرمی، غلامحسن، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش. | ||
خط ۲۱۲: | خط ۲۱۳: | ||
* مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق. | * مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق. | ||
* مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۳۷۱ش. | * مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۳۷۱ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، دایرةالمعارف فقه مقارن، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۷ق. | * مکارم شیرازی، ناصر، دایرةالمعارف فقه مقارن، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول، ۱۴۲۷ق. | ||
* هالم، هاینس، تشیع، ترجمه محمدتقی اکبری، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش. | * هالم، هاینس، تشیع، ترجمه محمدتقی اکبری، قم، نشر ادیان، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش. | ||
*ابنعساکر، علی بن حسن، | * ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، الطبعة الاولی، بیتا. | ||
*ناشی اکبر، مسائل الامامة، مقطتفات من الکتاب الاوسط فی المقالات، تحقیق: یوسف فان اس، بیروت، ۱۹۷۱م. | * ناشی اکبر، مسائل الامامة، مقطتفات من الکتاب الاوسط فی المقالات، تحقیق: یوسف فان اس، بیروت، ۱۹۷۱م. | ||
* [https://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/06/18/the-sunni-shia-divide-where-they-live-what-they-believe-and-how-they-view-each-other/ft_14-06-17_shiasunni/ FT_14.06.17_ShiaSunni] | * [https://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/06/18/the-sunni-shia-divide-where-they-live-what-they-believe-and-how-they-view-each-other/ft_14-06-17_shiasunni/ FT_14.06.17_ShiaSunni] | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
خط ۲۳۹: | خط ۲۴۰: | ||
| تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | | تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | ||
| تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | | تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | ||
| توضیحات = | | توضیحات = | ||
}}</onlyinclude> | }}</onlyinclude> | ||
[[رده:شیعه| ]] | |||
[[رده:فرقههای اسلامی]] | |||
[[رده:مذاهب اسلامی]] | [[رده:مذاهب اسلامی]] | ||
[[رده:مقالههای بنیادین ویکیشیعه]] | [[رده:مقالههای بنیادین ویکیشیعه]] | ||
ویرایش