حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

فاطمه(س) آخرین فرزند [[پیامبر(ص)]] و [[خدیجه‌(س)]] است.<ref>نگاه کنید به: صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۴؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۱۹۰.</ref> به اتفاق مورخان، فاطمه در [[مکه]] و در منزل خدیجه در محلی به نام زُقاق (کوچه، گذرگاه) العطّارین و زُقاق الحجر در نزدیکی [[مسعی|مَسعی]] به دنیا آمد.<ref>بتنونی، الرحلة‌ الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.</ref>  

در منابع [[شیعه]]، روز تولد فاطمه(س) [[۲۰ جمادی‌الثانی]] ذکر شده است.<ref> مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳.</ref>[[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] در روایتی فرمود وقتی فاطمه(س)متولد شد، خدا به فرشته‌‏اى وحى كرد و به وسيلۀ آن مَلَک، زبان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد]] را به سخن در آورد و آن حضرت، مولود را «فاطمه» ناميد. سپس [خداوند] فرمود: من تو را با دانش [از دیگر زنان یا از جهل جدا کردم] و تو را از ناپاکی جدا نمودم. سپس امام باقر(ع) فرمود: به خدا قسم، خداوند او را در ميثاق (عهد الست و عالم ذر) به علم و دانش جدا نمود و از ناپاکی بركنار داشت. <ref>کلینی، کافی،۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۰.</ref> {{یادداشت|قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) وَ اللهِ لَقَدْ فَطَمَهَا اللهُ بِالْعِلْمِ وَ عَنِ الطَّمْثِ فِي الْمِيثَاقِ.}}

از زندگی فاطمه در کودکی و نوجوانی گزارش‌های تاریخی کمی وجود دارد.<ref>[http://mehrkhane.com/fa/news/6613/آیا-زن-مسلمان-امروزی-می-تواند-از-حضرت-زهراس-الگو-بگیرد آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟]، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت‌های [[شرک|مشرکان]] علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در [[شعب ابی‌طالب|شِعب ابی‌طالب]] و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه [[بنی‌هاشم]] و پیروان پیامبر اسلام گذشت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.</ref> فاطمه همچنین در کودکی، مادر خود خدیجه و عمو و حامی مهم پدرش، [[ابوطالب]] را از دست داد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.</ref> تصمیم [[قریش]] برای قتل پیامبر(ص)<ref>ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.</ref> خروج شبانه پیامبر از [[مکه]] و [[هجرت به مدینه]]، و هجرت فاطمه به [[مدینه]] همراه با علی(ع) و برخی از زنان، مهم‌ترین رخدادهای کودکی زهرا(س) بوده است.<ref>محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref>

[[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای [[ازدواج]] با فاطمه داشت؛<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر [[خواستگاری]] کند.<ref> مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> [[سعد بن معاذ]] این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت کرد.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> پیامبر(ص) درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.<ref>طوسی، محمدبن حسن، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.</ref> پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج با علی(ع)]] درآورد.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.</ref> علی(ع) مانند دیگر [[مهاجرین|مهاجران]]، در ماه‌های نخستینِ پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، وضعیت اقتصادی سختی داشت.<ref>ابن‌اثیر جزری، اسدالغابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.</ref> از این رو به توصیه پیامبر، قیمت زره خود را (با فروش یا رهن)، [[مهریه فاطمه(س)|مهر فاطمه]] کرد.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.</ref> مراسم [[صیغه ازدواج|عقد]] علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در [[مسجد]] برگزار شد.<ref>طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸-۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵-۳۳۸.</ref> درباره تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.<ref> ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.</ref> مراسم عروسی پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] در [[شوال]] یا [[ذی‌الحجة]] [[سال ۲ هجری قمری]] برگزار شد.<ref>طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰. </ref>

در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به [[امام علی علیه السلام|علی(ع)]] به‌ گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین همسر می‌خواند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> احترام به علی نیز یکی از خصوصیات فاطمه معرفی شده است. نقل شده است فاطمه در خانه، علی(ع) را با کلمات محبت‌آمیز<ref>خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸-۲۷۱.</ref> و در میان مردم با [[کنیه]] اباالحسن خطاب می‌کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴. </ref> در گزارش‌هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می‌آراست.<ref>طوسی، امالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶-۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.</ref>  

دوره نخست زندگی فاطمه(س) و علی(ع) با شرایط دشوار اقتصادی همراه بود<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۲۵.</ref> تا آنجا که در برخی زمان‌ها غذایی برای سیر کردن [[حسنین(ع)]] نمی‌یافتند؛<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۷۲.</ref> اما فاطمه(س) به وضع موجود اعتراض نمی‌کرد و گاه برای کمک به همسر خود در تأمین معاش، پشم‌ریسی می‌کرد.<ref>خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸.</ref>  

فاطمه(س)براساس توصیه پیامبر(ص) <ref>مجلسی ، بحارالانوار ،ج ۴۳ ،ص ۳۷۹</ref> تمایل داشت کارهای درون منزل را خود انجام دهد و امور خارج از منزل را به علی(ع) واگذارد.<ref>حمیری قمی، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۲.</ref> حتی زمانی که پیامبر خادمی به نام [[فضه خادم حضرت زهرا|فضه]] را به خانه‌‌اش فرستاد، نیمی از کارهای خانه را خود انجام می‌داد و نیمی دیگر را به فضه می‌سپرد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۰-۱۴۲.</ref> بر اساس برخی از گزارش‌ها به توصیه فاطمه(س) یک روز فضه در خانه کار می‌کرد و روز دیگر فاطمه(س) خود خانه‌داری می‌کرد.<ref>انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج‏۱۷، ص۴۲۹.</ref>

احترام متقابل امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه زهرا(س) به یکدیگر در تمام مراحل وشرایط مختلف زندگی مشترکشان نمودار بود. امیرالمؤمنین در روایتی فرموده که نه من هیچ گاه فاطمه را به خشم آوردم و نه فاطمه هیچ گاه مرا به خشم آورد.<ref>علامه مجلسی، ۱۴۰۳ق، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۳۴.</ref> {{یادداشت|فوالله ما أغضبتها ، ولا أكرهتها على أمر حتى قبضها الله عزوجل ، ولا أغضبتني ، ولا عصت لي أمرا ، ولقد كنت أنظر إليها فتنكشف عني الهموم والاحزان.}}رعایت ادب از سوی فاطمه(س) حتی در شرایط سخت روحی و حوادث و گرفتاری‌های پس از ارتحال پیامبر در برابر امام علی (ع) نشانه جایگاه ویژه  حضرت نزد فاطمه است. در ماجرای درخواست دیدار ابوبکر و عمر برای ملاقات با فاطمه(س) و وساطت امیرالمؤمنین (ع) برای این کار سخن فاطمه گویای این واقعیت است، وی خطاب به همسرش امیرالمؤمنین گفت: خانه از آنِ توست و این زن آزاده‌ای که با تو سخن می‌گوید همسر تو( و در اختیار تو و تسلیم توست)هر کاری خواستی انجام بده. <ref>علامه مجلسی، ۱۴۰۳ق، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۹۸.</ref>{{یادداشت|البيت بيتك ، و الحرة زوجتك ، افعل ما تشاء}}

منابع شیعه و [[اهل سنت]] هم‌رأی‌اند که [[امام حسن مجتبی علیه السلام|حسن]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳و۱۷۳.</ref> ، [[امام حسین علیه السلام|حسین]]<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.</ref> ، [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.</ref> و [[ام‌کلثوم دختر امام علی|ام‌کلثوم]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.</ref> چهار فرزند فاطمه و علی هستند.<ref>مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.</ref> در منابع [[شیعه]] و برخی از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] از فرزند پسر دیگری نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر(ص) بر فاطمه وارد شد [[سقط جنین|سقط]] گردید. نام او [[محسن بن علی(ع)|مُحسِن]] یا مُحَسَّن ذکر شده است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref>

در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنانکه گفته شده در این دوره هیچ کس زهرا(س) را خندان ندید.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.</ref> درگذشت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]]، غصب [[خلافت]][[ماجرای فدک|، مصادره فدک]] توسط [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و خواندن [[خطبه فدکیه]] در حضور [[صحابه]]<ref>مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی‌الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref> مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.</ref> به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه‌ آن تهدید به آتش زدن خانه فاطمه است.<ref>ابن‌ابی‌شیبه کوفی، المصنف فی الاحادیث و الآثار، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.</ref> [[بیعت]] نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم]] فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.</ref> آسیب دید و فرزندش [[سقط جنین|سقط]] شد.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref> فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به [[شهادت]] رسید.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> [[مسند فاطمة الزهراء (کتاب)|سخنانی]] نیز از او در جمع زنان مدینه که به قصد [[عیادت از فاطمه(س)|عیادت]] به خانه اش آمده بودند در منابع تاریخ گزارش شده است که در بردارنده پاره‌ای دیگر از مواضع حضرت و اظهار نارضایتی از مواضع مردم پس از وفات پیامبر (ص)است. <ref>طبرسی، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏ 1، ص۱۰۸</ref>  

فاطمه(س) فعالیت‌های اجتماعی و موضع‌گیری‌های سیاسی متعددی داشته است. [[هجرت به مدینه]]، مداوای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در جریان [[غزوه احد|جنگ احد]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن‌کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.</ref> رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ [[غزوه خندق|خندق]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref> و همراهی‌اش در [[فتح مکه]]<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.</ref> از جمله فعالیت‌های وی قبل از رحلت پیامبر است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|واقعه سقیفه]] و انتخاب [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]] پس از پیامبر، رفتن به خانه سران [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و [[برتری اهل بیت علیهم السلام|برتری امام علی(ع)]] برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت [[فدک]]، خواندن [[خطبه فدکیه]] در جمع [[مهاجرین]] و [[انصار]]، دفاع از علی(ع) در [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|ماجرای هجوم به خانه او]]، سخنرانی در جمع زنان(مهاجر وانصار) که به عیادتش آمدند و وصیت کردن برای انجام مراسم پس از مرگش به صورت مخفیانه و پنهانی. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به غصب خلافت از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹-۳۱۶.</ref>  

پس از تشکیل شورای سقیفه و [[بیعت]] عده‌ای با [[ابوبکر]] به عنوان [[خلیفه]]، فاطمه در کنار علی(ع) و شماری از صحابه نظیر [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] و [[زبیر بن عوام|زبیر]] با این اقدام مخالفت کردند؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی،‌ دارصادر، ج۲، ص۱۲۴.</ref> زیرا در [[واقعه غدیر]]، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.<ref>امینی، الغدیر، ج۱، ص۳۳.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه به همراه علی به سراغ صحابه می‌رفتند و از آنان طلب یاری می‌کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می‌گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر [[بیعت]] کنند چنین درخواستی می‌کرد، از [[خلافت امام علی(ع)|خلافت علی(ع)]] حمایت می‌کردند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.</ref>

به دنبال هجوم موافقان خلافت ابوبکر به خانه علی(ع)، فاطمه(س) در مقابل مهاجمان ایستاد و از بردن اجباری علی(ع) برای بیعت با ابوبکر ممانعت کرد.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسه، ۱۴۱۳ق، ج۱ ص۳۰.</ref> بر اساس گزارش ابن عبدربّه، از عالمان [[اهل سنت]] در قرن سوم و چهارم قمری، پس از مطلع شدن ابوبکر از تحصن مخالفانش در خانه فاطمه(س)، دستور داد به آنجا حمله کنند و جمع مخالفان را بر هم بزنند و در صورت مقاومت، با آنان وارد جنگ شوند. [[عمر بن خطاب|عمر]] به همراه عده‌ای به سوی خانه فاطمه(س) رفت و از تحصن‌کنندگان خواست از خانه بیرون بیایند؛ سپس تهدید کرد در صورت سرپیچی از دستورش، خانه را آتش می‌زند.<ref>ابن عبدربّه اندلسی، العقد الفرید، دارالکتب العلمية، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۳.</ref> عمر به همراه دیگر مهاجمان با خشونت وارد خانه شدند. در این میان، حضرت فاطمه(س) مهاجمان را تهدید کرد که اگر از خانه بیرون نروند به [[خدا]] شکایت خواهد کرد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۰۵.</ref> از این رو مهاجمان خانه را ترک کردند و به جز علی و بنی‌هاشم همه تحصن‌کنندگان را به [[مسجد]] بردند تا با ابوبکر بیعت کنند.<ref>ابن‌ ابی‌الحدید، شرح نهج‌ البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۱.</ref>  

برخوردهای شدید [[ابوبکر]] و [[عمر]] با فاطمه و علی بر سر [[ماجرای فدک]] و وقایع مرتبط با [[بیعت]] اجباری با [[خلافت|خلیفه]]، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی‌اش به دنبال داشت.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.</ref> بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و [[سلام]] آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری [[روایت بضعه|روایت پیامبر]] که خشنودی و خشم پیامبر را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شد‌ه‌اند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref> در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه [[سوگند]] خورد پس از هر [[نماز|نمازی]] آنان را نفرین کند.<ref>کحاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳-۱۲۴؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref>

{{اصلی| عیادت زنان مهاجر و انصار از فاطمه(س)}}

پس از رحلت پیامبر(ص) تا فاصله شهادت حضرت فاطمه(س) اتفاقاتی رخ داده است که در برخی از آنان نقش حضرت زهرا(س) به عنوان حاضر در آن صحنه و سخنران برجسته‌تر است. عیادت جمعی از زنان مهاجر وانصار از فاطمه(س) و سخنان حضرت در پاسخ به احوالپرسی آنان یکی از این حوادث است. حضرت فاطمه (س) در این دیدار  پس از حمد وثنای الهی و درود فرستادن بر پدرش به شدت مردان (مهاجران وانصار) را به این سبب توبیخ و نکوهش کرد که جانشینی پیامبر را از جایگاهش کندند و از پایگاه رسالت دورش کردند؛ وخود را گرفتار زیانی اشکار ساختند. حضرت زهرا(س) در ادامه سخنش علت رویگردانی مردم  وانتقامشان از امیرالمؤمنین(ع) را پای بندی و محافظت او بر اجرای عدالت دانست و تصریح کرد که اگر به حکومتش دل می‌دادند و او را می‌پذیرفتند؛ آنان را به آبشخوری گوارا وارد می‌کرد که آب از دو سوی آن لبریز بود، و درهای برکات زمین و آسمان بر آنان باز می شد واینک که حکومت و حاکمیتش را نپذیرفتند خداوند آنان را به آنچه کرده اند مؤاخذه و عِقاب خواهد کرد. <ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۸.

</ref> بر اساس برخی گزارش‌ها پس از این دیدار چون مردان مهاجر و انصار در جریان قرار گرفتند برای(به ظاهر) عذرخواهی و(بیشتر به قصد) توجیه کاری (بیعت با ابوبکر) که کرده بودند به حضور فاطمه آمدند که حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: دور شوید از من، که دیگر، بعد از عذر خواهی های غیر صادقانه، عذری باقی نمانده است و این تقصیر و اشتباه شما قابل برگشت نخواهد بود. <ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۹.

</ref>{{یادداشت|قَالَتْ(س) إِلَيْكُمْ عَنِّي فَلَا عُذْرَ بَعْدَ تَعْذِيرِكُمْ وَ لَا أَمْرَ بَعْدَ تَقْصِيرِكُمْ.}}

 

حضرت فاطمه قبل از شهادت، [[وصیت]] کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] بخوانند و در [[تشییع جنازه|تشییع]] او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و [[دفن]] کنند و محل دفن او مخفی بماند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.</ref> به گفته مورخان، علی(ع) به کمک [[اسماء دختر عمیس|اسماء بنت عُمیس]]، همسرش را [[غسل میت|غسل]] داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳-۴۷۴.</ref> و خود بر پیکرش [[نماز ميت|نماز]] خواند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> به غیر از امام علی(ع) چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی [[امام حسن مجتبی علیه السلام|امام حسن]]، [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]]، [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[عمار بن یاسر|عمار]]، [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[عبدالله بن مسعود]] و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.<ref>هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.</ref>

امام علی(ع) پس از دفن، آثار قبر بودن را از بین برد تا قبر مشخص نباشد.<ref>مجلسی،‌ بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۳.</ref> علاوه بر نامعلوم بودن مکان دقیق قبر، در کلیت مکانی که قبر در آن قرار دارد نیز نقل‌های مختلفی وجود دارد:<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref>

در منابع [[حدیث|روایی]]، [[تفسیر قرآن|تفسیری]] و تاریخیِ [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت‌ها منشأ [[قرآن|قرآنی]] دارند، مانند [[آیه تطهیر]] و [[آیه مباهله]]. در این‌ گونه فضائل [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیات درباره [[اهل البیت علیهم السلام|اهل‌بیت پیامبر]] است و فاطمه نیز یکی از اهل‌بیت است. شماری از فضیلت‌ها نیز در روایات نقل شده‌اند نظیر [[حدیث بضعه|حدیث بَضعه]] و مُحَدَّثه بودن.   

فاطمه زهرا(س) همانند [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] علاقه زیادی به [[عبادت]] داشت و بخش مهمی از اوقات خود را به [[نماز]] و مناجات می‌گذراند.<ref>قزوینی، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ص۱۳۱ - ۱۳۲؛ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.</ref> در برخی منابع گزارش‌هایی درباره [[امداد غیبی]] نسبت به فاطمه(س) وجود دارد؛ برای نمونه [[سلمان فارسی]] از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد، تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «...خداوند [[جبرئیل]] را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».<ref>ابن‌شهر‌آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.</ref> طولانی بودن نمازها، شب‌زنده‌داری، [[دعا]] برای دیگران از جمله همسایه‌ها،<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> [[روزه|روزه‌داری]]، [[زیارت]] قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] بر آن تأکید شده است.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.</ref> بر همین اساس در کتاب‌های [[دعا]] و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و [[تسبیحات حضرت زهرا (س)|تسبیحات]] به فاطمه(س) منسوب است.<ref>ر.ک: ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سید‌بن‌طاووس‏، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق‏، ص۱۳۹-۱۴۲.</ref>

علمای [[شیعه]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳.</ref> و [[اهل سنت]]،<ref>زمخشری، الکشاف،‌ ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.</ref> براساس [[آیه]] ۲۳ [[سوره شوری]] مشهور به [[آیه مودت]]، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش [[خدا]] به [[اسلام|مسلمانان]] دانسته‌اند. در آیه مودت پاداش رسالت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که [[تفسیر قرآن|مفسران]] از آن به [[اهل البیت علیهم السلام|اهل‌بیت(ع)]] تعبیر کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۴۶و۴۷.</ref> بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل‌بیت در این آیه، فاطمه(س)، [[امام علی علیه السلام|علی(ع)]] و [[حسنین(ع)]] هستند.<ref>زمخشری، الکشاف،‌ ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۱۷، ص۱۲۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۸۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.</ref> علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که بر اساس آن [[خداوند]] به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می‌شود.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۵۴.</ref>

از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران]] انتخاب شد. این ماجرا در [[آیه مباهله]] ذکر شده است. بنابر منابع تفسیری، روایی و تاریخی، آیه مباهله در برتری و فضیلت اهل‌بیت پیامبر نازل شده است.<ref>ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۹؛ بلاغی، حجةالتفاسیر، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۹۳ و ۲۹۴.</ref> فاطمه، [[امام علی(ع)]]، [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] همراهان پیامبر در این واقعه بودند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثير، الکامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳؛ زمخشری، الکشاف،‌ ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.</ref>

جهیزیه حضرت فاطمه چیزی جز شانزده یا نوزده قلم جنس نبود که فقط شانزده عدد آن اسباب و وسیله‌ی مختصر برای یک زندگی کوچک بود چون چشم رسول خدا (ص) به آن جهیزیه مختصر افتاد، سرش را به جانب آسمان بلند کرد و این‌گونه دعا کرد: «اللّهُمَّ بارِك لِقَومٍ جُلُّ آنِيَتِهِمُ الخَزَفُ»  ظروف و زندگی را بر کسانی که بیشتر خداوند و وسایلشان گلی و سفالین است مبارک گردان». <ref>محدّث اِربِلی، كشف الغمة، نشر رضی، ج۲، ص۱۰۷۲.</ref>  

سخن گفتن [[فرشته|فرشتگان]] با فاطمه(س) یکی از ویژگی‌های او است که موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان  پیامبر و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است.<ref>نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.</ref> رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می‌گفت، امام علی(ع) می‌نوشت که به [[مصحف فاطمه (س)|مصحف فاطمه]] معروف شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.</ref> در این گزارش تنها به سخن گفتن یک [[فرشته]] آن هم یک سویه اشاره شده و فاطمه(س) تنها شنونده بوده و امیرالمؤمنین (ع) آن چه را فاطمه (س) می‌شنیده او نیز می‌شنیده و یادداشت می‌کرده است. حضور امیرالمؤمنین(ع) هنگام دیدار با آن فرشته به در خواست حضرت فاطمه(س) بوده است. علت این در خواست هم به نظر [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] در [[الوافی (کتاب)| وافی]] ترس و بیمی بوده که هنگام تنهایی و هم سخن شدن با فرشته داشته است. (فشكت ذلك لرعبها(ع) من المَلَك حال وحدتها به و انفرادها بصحبته‌) <ref>فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۵۸۱.</ref> در پاورقی کافی با تصحیح [[علی‌اکبر غفاری|علی اکبر غفاری]] و محمد آخوندی علت در خواست حضرت فاطمه(س) از امیرالمؤمنین(ع) برای همراهی با او هنگام حضور فرشته نگرانی از به خاطر نماندن سخنان فرشته دانسته شده است. <ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۰.</ref>  {{یادداشت| هر چند واژه «مُحَدَّث» به معنای کسی است که با او سخن گفته شده است اما در روایات به گفتگوی دو سویه میان فرشتگان و حضرت فاطمه(س) تصریح شده است .[[شیخ صدوق]] در [[علل الشرائع (کتاب)|علل الشرایع]] از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] روایت کرده است که فاطمه بدان جهت محدثه نامیده شد که [[فرشته|فرشتگان]] از آسمان بر او فرود می آمدند و ( همان گونه که [[مریم دختر عمران]] را خطاب می کردند) به او خطاب می‌کردند«اى فاطمه خداوند تو را برگزیده و پاک ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است. «ای فاطمه، فرمانبر پروردگار خود باش و سجده كن و با ركوع‌كنندگان ركوع نما.». او با فرشتگان سـخن مى گفت و آنان نيز با او سـخن مى گفتند.(فَتُحَدِّثُهُمْ وَ يُحَدِّثُونَهَا) شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۸۲.}}

ماجرایی است  که در روایتی از [[امام حسن عسکری علیه‌السلام| امام حسن عسکرى (ع)]] نقل شده است که  روزى زنى نزد حضرت فاطمه(س) و گفت مادرى دارم ناتوان، براى انجام [[نماز|نمازش]] مسئله‌اى برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم.حضرت زهرا (س)پس از گوش دادن به سخنان آن زن، جوابش را داد. سپس آن زن سؤال دیگری را مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را داد و به طور مرتب آن زن سئوالات دیگری را مطرح کرد تا آن که به ده مرتبه رسیددر این هنگام آن زن خجالت زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمى‌شوم وشما را خسته نمی‌کنم. فاطمه(س) پاسخ داد هر سؤالی داری بپرس و سپس افزود به من بگو اگر شخصى اجیر شده باشد تا بارى سنگین را به جایى ببرد و در ازاى آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت مى شود؟

بعد از آن فاطمه(س) فرمود من براى هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشى بیش از آنچه که در این جهان است مى‌باشد. از پدرم [[رسول خدا (ص)|رسول الله (ص)]] شنیدم که فرمود علماء و دانشمندان از [[شیعه|شیعیان]] و پیروان ما در [[قیامت|روز قیامت]] در حالى محشور مى‌شوند که  به اندازه دانشی که دارند و تلاشی که برای ارشاد بندگان خدا کرده‌اند فراوان مورد کرامت پرودرگار  قرار می‌گیرند. <ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا سلام الله علیها]]:{{سخ}}{{حدیث| مَن اَصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِه اَهبَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ اَفضَلَ مَصلَحَتِه|ترجمه=کسی که عبادت های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ‌، برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد.}}|تاریخ بایگانی| منبع = [[عدة الداعی]]، ص ۲۳۳| تراز = چپ| عرض = 200px| اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه =#E7E8E9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

* اشعار منسوب به فاطمه(س)، که در منابع تاریخی و روایی گزارش شده است. این اشعار از جهت تاریخی مربوط به دو دوره است: دوره پیش از رحلت پیامبر و دوره پس از رحلت او. درباره اشعار فاطمه تک‌‌‌نگاری‌هایی نیز منتشر شده است.<ref>عالمی، «اشعار فاطمه(س)»، ج۳، ص۱۱۰ -۱۲۰.</ref>

* [[ایام فاطمیه]]: شیعیان در ایام [[شهادت فاطمه(س)]] مراسم [[سوگواری|عزاداری]] برپا می‌کنند. در [[ایران]] روز شهادت حضرت زهرا مطابق با [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی‌الثانی]] تعطیل رسمی است<ref> [http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910204001186 «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»]، خبرگزاری فارس‌.</ref> و [[مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.<ref>[http://www.iribnews.ir/fa/news/47372/فاطمیه-درقم-پیاده-روی-دو-تن-از-مراجع-تقلید-تا-حرم- فاطمیه درقم ؛ پیاده روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم]، خبرگزاری صداو سیما.</ref>  

* بازسازی نمادین [[محله بنی‌هاشم]]: همزمان با ایام فاطمیه محله بنی‎‌هاشم، [[بقیع|قبرستان بقیع]] و خانه فاطمه(س) به صورت نمادین با سبک قدیمی ساخته می‌شود و بسیاری از مردم از این اماکن بازدید می‌کنند.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/111797/عطر-کوچه‌های-بنی‌هاشم-در-تهران-تصاویر نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم]، خبرگزاری مشرق.</ref>  

در میان آثار ادبی معاصر می‌توان به کتاب [[کشتی پهلو گرفته (کتاب)|کشتی پهلو گرفته]] و [[فاطمه فاطمه است (کتاب)|فاطمه فاطمه است]] اشاره کرد. واز میان اشعار معروف سروده شده درباره شأن‌ و مقام حضرت فاطمه می توان به شعر معروف مرحوم آیت الله شیخ [[محمدحسین غروی اصفهانی]] معروف به کمپانی اشاره کرد که مطلعش این است:{{شعر}}{{ب| دختر فکر بکر من غنچه لب چو ‌واکند| از نمکین کلام خود حق نمک ادا کند}}{{پایان شعر}} ابیاتی دیگر از این قصیده مشهور چنین است{{شعر}}{{ب|وهم به اوجِ قدسِ ناموس اله کی رسد؟|

  {{ب| «'''مُفتقرا'''»  متاب رو از در او به‌ هیچ سو|

[[دانشنامه فاطمی(س)]] زیر نظر [[علی‌اکبر رشاد]] نیز در شش جلد به زندگی،‌ منزلت، آثار و معارف حضرت فاطمه(س) و مباحث فقهی، حقوقی و اجتماعی زن و خانواده پرداخته است. این دانشنامه در سال ۱۳۹۴ش در هفدهمین [[همایش کتاب سال حوزه]] برگزیده شد.<ref>[http://iict.ac.ir/daneshfatemi/ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.]</ref>

* ابن‌‌ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج‌ البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.

* ابن‌مردویه اصفهانی، احمدبن‌ موسی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، تحقیق عبدالرزاق محمدحسین، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۴۲۴ق.

* بتنونی، محمد لبیب، الرحلة‌ الحجازیة، قاهره، المکتبة الثقافیة الدینیه، بی‌تا.

* بحرانی، سیدهاشم حسینی، غایة المرام و حجة الخصام، تحقیق سید‌علی عاشور، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.

* جوهری بصری، احمد‌بن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، تحقیق محمدهادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق.

* رصاص، احمدبن حسن‌، مصباح العلوم، تحقیق مرتضی بن زید محطوری، مرکز البدر العلمی و الثقافی، صنعا، چاپ اول، ۱۹۹۹م.

* سید‌بن‌طاووس‏، علی‌بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دارالذخائر‏، چاپ اول، ۱۴۱۱ق‏.

* طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق مجد ابوالفضل ابراهیم، بیروت،‌ دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.

* [http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910204001186 «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»، خبرگزاری فارس‌، تاریخ انتشار: ۰۵-۰۲-۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش]

* محقق سبزواری، محمدباقر،‌ نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، تهران، اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۵۹ش.

* مغربی، قاضی نعمان بن محمد تمیمی، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الأطهار، تحقیق سید محمد حسینی‌ جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹.

* مفید، محمدبن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.

* مفید، محمد‌بن محمد، الامالی، تحقیق حسین استادولی، علی‌اکبر غفاری، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.

* یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، دارصادر، بیروت، ‌بی‌تا.