مسجد جامع: تفاوت میان نسخه‌ها

همچنین برای اشاره به مسجد جامع از تعابیر جامع، مسجد جماعت،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۷۶؛ بسوی، المعرفه و التاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۴۹.</ref> مسجد اعظم، مسجد آدینه<ref>ناصرخسرو، ص۷۴-۷۵.</ref> و  مسجد جمعه نیز استفاده می‌شد. البته مسجد جامع غیر از [[مصلی]](مکانی در حاشیه شهرها برای اقامه [[نماز عیدین]]<ref>نک: ابن شبه نمیری، ج۱، ص۱۳۳-۱۴۳؛ کاسانی، ج۲، ص۱۹.</ref>)، مسجد کبیر و مسجد اعظم بود.

پیشینه ساخت مسجد جامع، به بنای [[مسجد النبی]] توسط [[پیامبر(ص)]] باز می‌گردد. با گسترش شهر [[مدینه]] و درخواست مسلمانان، پیامبر اجازه بنای مساجد دیگری را در سطح شهر داد که به مساجد محلی یا قبیله‌ای شناخته می‌شدند. اما مرکز اصلی فعالیت‌های عبادی، سیاسی و اجتماعی پیامبر، همان مسجد نبوی بود.<ref> نک: ابن شبه نمیری، ج۱، ص۵۷-۷۵.</ref>

اصطلاح مسجد جامع از زمان [[خلیفه دوم]]، به کار می‌رفته است؛ عمر به والیان دستور داد که در مراکز تحت فرمان خود تنها یک مسجد جماعت بر پا کنند و از اقامه نماز جمعه در روستاها جلوگیری نمایند تا وحدت مسلمانان آسیب نبیند.<ref> مقریزی، ج۲، ص۲۴۶؛ قاسمی، ص۵۲-۵۳.</ref>  همچنین در روایت‌های برجای مانده از وی<ref>بحشل، ص۱۷۹.</ref> و [[امام صادق (ع)]]، این اصطلاح به کار رفته است.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> در زمان حضرت علی به [[مسجد کوفه]]، جامع می‌گفتند.<ref> ابن بابویه، ۱۳۸۶، ج۲، ص۵۹۳.</ref>

نخستین مساجد با عنوان مسجد جامع در شهرهای [[بصره]] و [[کوفه]] ساخته شد؛ عتبة بن غزوان در سال ۱۴ق با نی و ساقه گیاهان [[مسجد جامع بصره]] را بنا کرد.<ref> ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۵۶۴.</ref> مسجد کوفه نیز در سال ۱۵ یا ۱۷ق ساخته شد.<ref>بلاذری، ص۳۷۸-۳۸۸؛ ماسینیون، ص۱۱۴-۱۱۶.</ref> همچنین در قرن نخست قمری، مساجد جامع موصل(۲۰ق)،<ref>بلاذری، ۴۶۵ </ref> تکریت،<ref>حموی، ۱۹۶۵م، ج۱، ص۸۶۳.</ref> [[دمشق]]، [[حمص]] (حدود ۱۴ق)، لاذقیه، [[مصر]]( ۲۱ق)،<ref>ابن عبدالحکم ص ۹۱-۹۲؛ مقریزی، ج۲، ص۲۴۶.</ref> شمال آفریقا و [[مغرب |مغرب]] (۵۵ق)<ref>بلاذری، ص۳۲۰؛ ابن اثیر، ۱۳۹۹-۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۶۶؛ مونس، ص۶۷-۶۸.</ref> بنا شدند. در ایران نیز مساجدی ساخته شد که مسجد جامع توج در نزدیکی کازرون به فرمان عثمان بن ابی‌العاص والی [[عمر بن خطاب|عمر]] از آن جمله است.<ref>دینوری، ص۱۳۳.</ref>  

در قرن‌های نخستین معمول آن بود که هر شهر یک مسجد جامع داشته باشد تا مظهر وحدت مردم و پیوند آنها با حکومت باشد با افزایش جمعیت و کمبود جا در مساجد، حاکمان به توسعه مساجد اصلی شهرها پرداختند و تا نیمه قرن دوم قمری در هریک از شهرهای [[مدینه]]، [[مکه]]، [[کوفه]]، [[بغداد]]، [[بصره]]، فسطاط و [[دمشق]] یک نماز جمعه برگزار می‌شد.<ref>برای نمونه نک: ابن جوزی، ج۹، ص۱۹۸؛ ابن کثیر، ج۵، جزء۱۰، ص۱۳۶؛ مقری، ج۱، ص۳۷۴.</ref> از قرن دوم قمری به بعد، در برخی شهرها مانند [[مرو]]،<ref>ابن حوقل، ص۴۳۴.</ref> بغداد،<ref>ابن جوزی، ج۱۳، ص۵-۶؛ ابن کثیر، ج۶، جزء۱۱، ص۳۳۲.</ref> و [[قاهره]] <ref>ناصرخسرو، ص۷۲؛ مقریزی، ۱۲۷۰ق، ج۲، ص۲۴۴-۲۴۵؛ حموی، ۱۹۶۵م، ج۳، ص۸۹۸.</ref> دو یا چند مسجد جامع ساخته شد.

مساجد جامع نمونه از [[معماری اسلامی]] بودند؛ مأذنه، مناره، صحن، رواق، [[منبر]]، [[محراب]]، مقصوره از اجزای معماری آن به شمار می‌آیند.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۴۶۸؛ مونس، ص۱۲۹-۱۳۱.</ref> برخی از مساجد جامع بخش‌های دیگری نیز داشتند مثلا جامع ابن طولون داروخانه‎ای داشت.<ref>ابن دقماق، قسم۱، ص۱۲۳؛ مقریزی، ۱۲۷۰ق، ج۲، ص۲۶۶.</ref> یا جامع صنعاء، قیروان، دمشق<ref> عش، ص۲۲۸-۲۳۵؛ عبدالمهدی، ص۶۲۶-۶۲۸؛ عواد، ص۲۳۰-۲۳۱، ۲۳۴</ref> مرو دارای کتابخانه بودند.<ref>حموی، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۰۹.</ref>