مسجد جامع: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش ۲|ماه=[[خرداد]]|روز=[[۱۷]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Shamsoddin  }}

== دلیل نامگذاری==

جامع به معنای پیوستن اجزاء به یکدیگر و گردآوردن است. در متون عربی دو ترکیب وصفی (المسجد الجامع) و اضافی (مسجد الجامع) به کار رفته است. برخی از لغت‌شناسان مانند فراهیدی تعبیر مسجد الجامع را نادرست دانسته‌اند. در ترکیب وصفی، منظور از مسجد جامع، مسجدی است که مردم را برای کاری مانند ادای نماز، به‌ویژه [[نماز جمعه]] گرد می‌آورد.<ref>فراهیدی، العین، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۰</ref> اما در ترکیب اضافی از آن رو مسجد جامع را به این نام خوانده‌اند که مسلمان در زمانی خاص (مثلا در روز جمعه) یا برای کاری در آن اجتماع می‌کنند.<ref> ر. ک: راغب، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۲.</ref>

== تاریخچه==

=== نخستین مساجد جامع===

== فضیلت و احکام==

==نامگذاری مساجد جامع==

مساجد جامع، به نام شهرها، بانیان، عالمان مشهور، طایفه و... نامگذاری می‌شدند. بیشتر مساجد جامع به نام شهرها خوانده می‌شدند مانند جامع بصره، کوفه، اصفهان، ری، دمشق، فسطاط و قیروان. البته در شهرهایی که چند مسجد جامع بنا می‌شد هر مسجد جامعی را جداگانه می‌خواندند مثلا در بغداد جامع منصور عباسی، جامع مدینه خوانده می‌شد و جامع  مهدی عباسی به جامع رصافه شهرت داشت.<ref>معروف، ص۳۷۷.</ref> برخی از آنها مانند مسجد جامع ابن طولون، [[جامع حاکم مصر|جامع حاکم]]، جامع منصور و جامع سلطان در بغداد به نام بانیان آنها که عمدتا از امیران و صاحب منصبان بودند، شناخته می‌شدند.<ref> ابن جوزی، ج۱۱، ص۲۵۲؛ ابن اثیر، ۱۳۸۲، ص۱۵۴؛ مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵؛ نعیمی دمشقی، ج۲، ص۳۲۴، ابن عماد، ج۳، ص۲۳۹.</ref> همچنین برخی از مساجد جامع را به نام سلسله حکومتی، خاندان و یا طایفه‌ای از مردم می‌نامیدند، مانند مسجد جامع اموی دمشق. در مواردی نیز نام مسجد جامع برگرفته از نام محله، بازار، پل یا بارگاه نزدیک مسجد بود.<ref>مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵.</ref>  

==ساختمان و امکانات==

[[پرونده:صحن مسجد جامع اموی4.jpg|بندانگشتی|[[مسجد جامع اموی دمشق]]]]

مساجد جامع نمونه از [[معماری اسلامی]] بودند؛ مأذنه، مناره، صحن، رواق، [[منبر]]، [[محراب]]، مقصوره از اجزای معماری آن به شمار می‌آیند.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۴۶۸؛ مونس، ص۱۲۹-۱۳۱.</ref> برخی از مساجد جامع بخش‌های دیگری نیز داشتند مثلا جامع ابن طولون داروخانه‎ای داشت.<ref>ابن دقماق، قسم۱، ص۱۲۳؛ مقریزی، ۱۲۷۰ق، ج۲، ص۲۶۶.</ref> یا جامع صنعاء، قیروان، دمشق<ref> عش، ص۲۲۸-۲۳۵؛ عبدالمهدی، ص۶۲۶-۶۲۸؛ عواد، ص۲۳۰-۲۳۱، ۲۳۴</ref> و مرو دارای کتابخانه بودند.<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۱۴.</ref>  

در بحران‌های سیاسی و تغییر نظام حکومت، اولین واکنش‌ها در مساجد جامع بروز می‌کرد<ref>برای نمونه رک: ابن جوزی، ج۱۶، ص۳۱-۳۲.</ref> بسیاری از مطالبات مردم از حکومت، اعتراض‌ها، پخش اعلامیه‌ها و حتی برخی از تحرکات ضد حکومتی و آشوب‌های سیاسی و اجتماعی نیز در مساجد جامع صورت می‌گرفت.<ref>ابن جوزی، ج۷، ص۶۰، ۱۲۱، ج۹، ۳۵، ج۱۴، ص۱۹، ج۱۵، ص۲۰۸، ج۱۶، ص۲۲۴، ج۱۷، ص۱۲۰؛ ذهبی، ج۲، ص۲۰۶؛ ابن کثیر، ج۶، جزء۱۲، ص۳۱۷-۳۱۹؛ طیباوی، ص۹۳-۹۵؛ خفاجی، ج۱، ص۱۵۵-۱۵۶؛ طه ابوسدیره، ص۱۷۳.</ref>

=== کارکرد اداری===

همچنین در مساجد جامع مکانی بود که در آن اموال یتیمان را به امانت می‌گذاشتند و اموال مسجد را نگهداری می‌کردند.<ref>حسن عبدالوهاب، ج۱، ص۲۹؛ طه ابوسدیره، ص۲۸-۳۰.</ref> همچنین مسجد جامع عمرو و عاص برای مدتی مقر نگهداری [[بیت المال]] بود.<ref> طه ابوسدیره، ص۲۸-۳۰.</ref>  

مسجد جامع، محل برگزاری آیین‌ها، جشن‌ها و سوگواری‌های مذهبی بود گاهی نیز به دلایلی [[نماز عید]]، [[نماز استسقاء|استسقا]] و [[نماز میت]] عالمان مشهور و دولتمردان عالی‌رتبه در مساجد جامع برپا می‌شد.<ref>ابن جوزی، ج۱۵، ص۲۰۱، ج۱۷، ص۶۶.</ref> در مناسبت‌های مذهبی مانند [[شب‌های قدر]] مساجد جامع مکان تجمع مردم بود.<ref>ابن جوزی، ج۱۵، ص۴۴؛ برای نمونه‌هایی از برگزاری نماز میت در مساجد جامع نک: ابن جوزی، ج۱۵، ص۱۷۲، ج۱۶، ص۱۳۴، ۱۷۰، ج۱۷، ص۹۶، ۱۵۵، ۱۷۰، ج۱۸، ص۱۵۷.</ref>

=== کارکردهای آموزشی===

*  ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.

* حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، ۱۹۹۵م.

== پیوند به بیرون==