ذوالجناح

ذوالجناح،نام اسب امام حسین (ع) در روز عاشورا بود که وفاداری و هوشمندی خاصی از خود نشان داد، او با آغشته کردن پیشانی خود به خون بدن حضرت، خبر شهادت او را به خیمه‌ها رساند.

ذوالجناح در نزد شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد به گونه‌ای که در منابر حسینی از آن بسیار یاد می‌شود و نقاشان شیعه آن را بارها به تصویر کشیده‌اند.

نستعلیق

نام

ذوالجناح بسیار چابک بود و در میدان نبرد سرعت عمل از خود نشان می‌داد و به واسطۀ شباهتش در تیزی با پرندگان به این نام خوانده می‌شد. به گفتۀ برخی ذوالجناح از اسب‌های پیامبر (ص) بود که سیدالشهداء به ارث برده بودند از آن در زیارت ناحیۀ مقدسه به نام الجواد یاد شده است.

وفاداری

ذوالجناح

«الظَّلِيمَةَ الظَّلِيمَةَ مِنْ أُمَّةٍ قَتَلَتْ ابْنَ بِنْتِ نَبِيِّهَا»
فریاد از امتی که پسر دختر پیامبر خود را کشتند

تاریخ بایگانی، بحارالانوار، ج44، ص308

وفاداری ذوالجناح

« پس از اینکه امام حسین (ع) خود را به نهر فرات رساند درحالیکه چهار هزار جنگجو نگهبانی می‌دادند. آنان را کنار زدند وقتی ذوالجناح به فرات رسید با ولع و اشتیاق زیاد سر خود را به آب نزدیک برد که آب بنوشد امام فرمود تو تشنه‌ای و من تشنه به خدا سوگند لب به آب نخواهم زد تا اینکه تو سیراب شوی، هنگامی که اسب سخنان امام(ع) را شنید سر خود را بالا گرفت و آب ننوشید گویا سخنان امام (ع) را فهمید سپس امام(ع) امر کردند بنوش و من نیز خواهم نوشید... »

تاریخ بایگانی ، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص58

نویسندگان مقاتل و راویان در وفاداری، هوشمندی و صمیمت ذوالجناح روایات بسیار ذکر کرده‌اندو در آثار خود با عظمت نام برده‌اند به ویژه هنگامی که امام (ع) بر اثر عطش و جراحات و خون‌ریزی بی‌حال شده بودند، او با مهارت و چابکی و زیرکی خاص امام را از میدان نبرد خارج نمود که به خیمه‌گاه برساند ولی امام (ع) پیش از رسیدن به خیمه‌گاه از اسب به زمین افتادند. ابن سعد فریاد زد آن اسب را بگیرید به خدا سوگند از گرانبهاترین اسب‌های پیامبر(ص) است هنگامی که سپاه عمر بن سعد خواستند اسب را بگیرند ذوالجناح به آنان حمله کرد و با لگد آنان را به هلاکت رساند ابن شهر آشوب آمار کشتگان توسط ذوالجناح را چهل جنگجو ضبط کرده است. و دیگران بیش از این تعداد یاد کرده‌اند. ابن سعد فریاد زد او را رها کنید و الا همه را به قتل می‌رساند.

رساندن خبر شهادت امام

هنگامی که دشمن از او دور شد و ذوالجناح اطمینان حاصل کرد که او را رها کرده‌اند، بر سر بالین اباعبدالله و به دور جسد مطهر بی‌حال امام می‌چرخید و او را بو می‌کرد و می‌بوسید. سپس پیشانی خود را به خون بدن مطهر ابی عبدالله آغشته کرد در حالیکه دست‌های خود را بر زمین می‌کوبید و شیهه سر می‌داد به سوی خیمه‌گاه رفت، هنگامی که به خیمه گاه رسید آواز بلند می‌کشید و سر خود را به زمین می‌کوبید، وقتی که زنان خاندان وحی ذوالجناح را به آن حال دیدند از خیمه‌ها بیرون آمده و گریه‌کنان دور ذوالجناح گرد آمده و دست بر سر و صورت و پای او می‌کشیدند ام کلثوم دو دست خود را بر بالای سر خویش گذاشت و فریاد می‌زد: وامحمداه واجداه وانبیاه..

نستعلیق

سرانجام

تاریخ‌نگاران در مورد سرنوشت ذوالجناح در بعد از ظهر عاشورا اختلاف دارند؛ گروهی بر این باروند که ذوالجناح پس از رساندن خبر شهادت سیدالشهداء به خاندان او آنقدر سر خود را به زمین کوبید تا اینکه مقابل خیمه‌گاه نقش بر زمین گشت و مرد. و برخی نیز می گویند پیش از شهادت امام کشته شد و امام زمانی را پیاده با لشکر عبیدالله بن زیاد جنگید تا به شهادت رسید. برخی دیگر می‌گویند او از خیمه‌گاه با سرعت به سوی شط فرات شتافت و خود را در وسط آن غرق نمود.

آثار هنری

از ذوالجناح در ادب عاشورایی و بالای منابر حسینی بسیار یاد می‌شود و شیعیان در اشعار عربی و فارسی و...از هوشمندی و وفای وی به امام نام برده‌اند. در روز عاشورا شیعیان اسبی را بدون سرنشین در حالی که او را با رنگ سرخ رنگ نموده و تیر به بدنش آویزان کرده‌اند به علامت شهادت امام حسین (ع) در مقایل دستۀ عزادار و حسینیه‌ها به حرکت در می‌آورند.

نقاشان شیعه در نیز از دیر زمان تصاویر، عکس‌ها و نقاشی بر پارچه و پشت شیشه از ذوالجناح به صورت حزین و دردناک و غمگین کشیده‌اند که اخیراً هنرمند معاصر آقای فرشچیان تابلوی ذوالجناح به هنگام بازگشت او به خیمه گاه بدون سرنشین که زنان خاندان وحی در اطراف او گردآمده را با نهایت هنرنمایی و دردناکی به جهان تشیع تقدیم کرده است. اصل این تابلو در موزۀ آستان قدس رضوى نگه‌داری می‌شود و میلیون‌ها نسخه در حجم و اندازه‌های مختلف از آن طبع گردیده و در سراسر مراکز تشیع توزیع شده است.

جستارهای وابسته

• دلدل

منابع

• دایرة المعارف تشیع، ج8، ص45-46.
• ابن شهرآشوب مازندرانى، مناقب آل أبي طالب (ع)، مؤسسه انتشارات علامه، قم، 1379ق.
• علامه مجلسی، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، ۱۴۰۴ق.
• محمد اسحاق اخلاقی، تحقیق و پژوهش در تاریخ زندگانی امام حسین (ع)،موسسه فرهنگی ثقلین، قم، چ:اول، 1377ش.
• شيخ عباس قمى‏، منتهى الآمال في تواريخ النبي و الآل‏، ناشر: دليل ما، قم‏، چ: اول، 1379ش‏.
• عبد الرزاق مقرّم‏(المقرم)، مقتل الحسين عليه السلام، ناشر: مؤسسة الخرسان للمطبوعات‏، بيروت‏، 1426 ق- 2007 م‏.

پیوند به بیرون

سرنوشت ذوالجناح اسب با وفاي سيدالشهداء