پرش به محتوا

انتفاضه صفر عراق: تفاوت میان نسخه‌ها

انتفاضه صفر عراق (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۱:۳۵

۱٬۴۷۱ بایت حذف‌شده ،  ‏۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۸
جز
تمیزکاری
دیداریویکی‌متن
جز (تمیزکاری)
خط ۱۶: خط ۱۶:
| قوای۱    =
| قوای۱    =
| قوای۲    =
| قوای۲    =
| خسارات۱  =  ۱۶نفر کشته، هشت نفر اعدام، ۱۶ نفر حبس ابد و هزاران نفر بازداشت.
| خسارات۱  =  ۱۶ نفر کشته، هشت نفر اعدام، ۱۶ نفر حبس ابد و هزاران نفر بازداشت.
| خسارات۲  =
| خسارات۲  =
| یادداشت  =
| یادداشت  =
خط ۲۴: خط ۲۴:
حزب بعث برگزاری مراسم‌های مذهبی را محدود کرد و همچنین هر نوع برقراری [[موکب]] و [[پیاده‌روی اربعین|پیاده‌روی به کربلا]] ممنوع شد. با این وجود مردم [[نجف]] در تاریخ [[۱۵ صفر]] ۱۳۹۸قمری آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شدند. کاروان سی‌هزار نفری به سمت [[کربلاء]] حرکت کرد. این حرکت از ابتدا با برخورد حکومت مواجه شده و تعدادی [[شهید]] شدند. در نهایت در مسیر [[نجف]] به کربلا، با حمله نیروهای ارتش، هزاران نفر بازداشت شدند. تعدادی کشته شدند، برخی به اعدام و برخی دیگر به حبس ابد محکوم گردیدند.
حزب بعث برگزاری مراسم‌های مذهبی را محدود کرد و همچنین هر نوع برقراری [[موکب]] و [[پیاده‌روی اربعین|پیاده‌روی به کربلا]] ممنوع شد. با این وجود مردم [[نجف]] در تاریخ [[۱۵ صفر]] ۱۳۹۸قمری آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شدند. کاروان سی‌هزار نفری به سمت [[کربلاء]] حرکت کرد. این حرکت از ابتدا با برخورد حکومت مواجه شده و تعدادی [[شهید]] شدند. در نهایت در مسیر [[نجف]] به کربلا، با حمله نیروهای ارتش، هزاران نفر بازداشت شدند. تعدادی کشته شدند، برخی به اعدام و برخی دیگر به حبس ابد محکوم گردیدند.


[[سید محمد باقر صدر]] و [[سید محمد باقر حکیم]] در این انتفاضه نقش داشتند. [[امام خمینی]] نیز این قیام مردمی را تأیید کرد.
[[سید محمدباقر صدر]] و [[سید محمدباقر حکیم]] در این انتفاضه نقش داشتند. [[امام خمینی]] نیز این قیام مردمی را تأیید کرد.


==حزب بعث و عزاداری==
==حزب بعث و عزاداری==
حزب بعث در سال ۱۹۶۸میلادی قدرت را در عراق به دست گرفت.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۷۰.</ref>
حزب بعث در سال ۱۹۶۸میلادی قدرت را در عراق به دست گرفت.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۷۰.</ref> و یک سال بعد محدودیت‌های گسترده‌ای در برگزاری مراسمانت مذهبی شیعیان به وجود آورد. این محدودیت‌ها سبب شد درگیری‌هایی مختلفی میان مردم و حکومت بر انجام مراسمات مذهبی شکل بگیرد.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۴.</ref>  
حزب بعث در سال اول، مردم را در انجام مراسمات مذهبی آزاد گذاشت. اما از سال بعد محدودیت‌های گسترده‌ای به وجود آورد. این محدودیت‌ها سبب شد درگیری‌هایی مختلفی میان مردم و حکومت بر انجام مراسمات مذهبی شکل بگیرد.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۴.</ref>  


در سال ۱۹۷۲ مراسمات مذهبی محدود به [[حسینیه|حسینیه‌ها]] شد و تنها تعداد محدودی از حسینیه‌ها اجازه برپایی مراسم را داشتند.<ref>[http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271/%D9%86%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B6%D8%A9-%D8%B5%D9%81%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D9%85-1977%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%8A الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»].</ref>
در سال ۱۹۷۲ مراسمات مذهبی محدود به [[حسینیه|حسینیه‌ها]] شد و تعداد محدودی از حسینیه‌ها اجازه برپایی مراسم را داشتند.<ref>[http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271 الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»].</ref>


در سال ۱۹۷۶م در دوران ریاست جمهوری حسن البکر و معاون اولی [[صدام حسین]]،‌ دستوراتی بر منع برپایی [[شعائر حسینی]] صادر شد و هر نوع برقراری موکب و [[پیاده‌روی اربعین (آیین)|پیاده‌روی به کربلا]] ممنوع گردید. همچنین برگزاری مجلس عزاء برای [[امام حسین(ع)]] نیز بسیار محدود شده و تنها با وجود شرائطی بدان‌ها اجازه داده می‌شد.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۵.</ref>
در سال ۱۹۷۶م در دوران ریاست جمهوری حسن البکر و معاون اولی [[صدام حسین]]،‌ دستوراتی بر منع برپایی [[شعائر حسینی]] صادر شد و هر نوع برقراری موکب و [[پیاده‌روی اربعین (آیین)|پیاده‌روی به کربلا]] ممنوع گردید. همچنین برگزاری مجلس عزاء برای [[امام حسین(ع)]] بسیار محدود شده و تنها با وجود شرائطی اجازه داده می‌شد.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۵.</ref> در سال ۱۹۷۷م نیز همین دستورات تکرار شد.<ref>کاظم، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، ۱۹۸۲م، ص۱۵۸.</ref>
سال بعد یعنی ۱۹۷۷م نیز همین دستورات مجدد تکرار شد.<ref>کاظم، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، ۱۹۸۲م، ص۱۵۸.</ref>


==محرم ۱۹۷۷میلادی==
==محرم ۱۹۷۷میلادی==
در [[دهه اول محرم]] ۱۹۷۷میلادی، محدودیت‌ها بسیار افزایش یافت. ماشین‌ها توسط ماموران حکومتی تفتیش می‌شد و هرنوع وسیله‌ای که متعلق به [[عزاداری]] بود، مصادره می‌شد. برخی نقل کرده‌اند ماموران حکومتی غذاهایی که برای زائران آماده شده بود را نیز می‌گرفتند.<ref>کاظم، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، ۱۹۸۲م، ص۱۵۹.</ref>
در [[دهه اول محرم]] ۱۹۷۷میلادی، محدودیت‌ها بسیار افزایش یافت. ماشین‌ها توسط مأموران حکومتی تفتیش می‌شد و هرنوع وسیله‌ای که متعلق به [[عزاداری]] بود، مصادره می‌شد. برخی نقل کرده‌اند ماموران حکومتی غذاهایی که برای زائران آماده شده بود را نیز می‌گرفتند.<ref>کاظم، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، ۱۹۸۲م، ص۱۵۹.</ref>


تعدادی از جوانان شیعه در [[عاشورا|شب عاشورا]] تصمیم به عزاداری گرفتند. حکومت اطلاع یافت و ده‌ها نفر را بازداشت و زندانی کرد. مردم تصمیم گرفتند که در شب [[۲۵ محرم]] مصادف با شهادت [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]، بیرون آمده و تظاهرات کنند. پس از مشورت با [[آیت الله سید محمد باقر صدر]] این حرکت به[[اربعین امام حسین(ع)]] موکول شد.<ref>[http://burathanews.com/arabic/studies/16712 الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة».].</ref>
تعدادی از جوانان شیعه در [[عاشورا|شب عاشورا]] تصمیم به عزاداری گرفتند. حکومت اطلاع یافت و ده‌ها نفر را بازداشت و زندانی کرد. مردم تصمیم گرفتند که در شب [[۲۵ محرم]] مصادف با شهادت [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]، بیرون آمده و تظاهرات کنند. پس از مشورت با [[آیت الله سید محمدباقر صدر]] این حرکت به[[اربعین امام حسین(ع)]] موکول شد.<ref>[http://burathanews.com/arabic/studies/16712 الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة».].</ref>


==انتفاضه صفر==
==انتفاضه صفر==
خط ۴۵: خط ۴۳:
برخی محققان تعداد این زائران را ۳۰ هزار نفر دانسته‌اند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۰.</ref>
برخی محققان تعداد این زائران را ۳۰ هزار نفر دانسته‌اند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۰.</ref>


جمعیت با وجود جلوگیری قوای نظامی، حرکت کرده و در ده کیلومتری نجف توقف کردند. در اطراف اردوگاه، ماشین‌های نظامی توقف کردند.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.</ref> در طول مسیر و روزهای قبل، درگیری‌های پراکنده‌ای شکل گرفت.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8160/107522/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-1397-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C الموسوی، «انتفاضه اربعین».]</ref> در پنجاه کیلومتری کربلا، درگیری دیگری رخ داد و چهار نفر از مردم به شهادت رسیدند.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۲.</ref> مردم با وجود درگیری و شهادت برخی افراد، به مسیر خود ادامه دادند. در نهایت نیروهای نظامی وارد عمل شده و حدود شانزده تن را کشته و هزاران نفر را بازداشت کرد.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.</ref>
جمعیت با وجود جلوگیری قوای نظامی، حرکت کرد و در ده کیلومتری نجف توقف کردند. در اطراف اردوگاه، ماشین‌های نظامی توقف کردند.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.</ref> در طول مسیر و روزهای قبل، درگیری‌های پراکنده‌ای شکل گرفته بود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8160/107522 الموسوی، «انتفاضه اربعین».]</ref> در پنجاه کیلومتری کربلا، درگیری دیگری رخ داد و چهار نفر از مردم به شهادت رسیدند.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۲.</ref> مردم با وجود درگیری و شهادت برخی افراد، به مسیر خود ادامه دادند. در نهایت نیروهای نظامی وارد عمل شده و حدود ۱۶ تن را کشته و هزاران نفر را بازداشت کرد.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.</ref>


از بازداشتی‌ها، هشت نفر اعدام شدند و شانزده نفر از جمله [[سید محمدباقر حکیم]] به حبس ابد محکوم شد.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۳.</ref> همچنین برای برخی افراد که از [[عراق]] فرار کرده بودند نیز حکم اعدام غیابی صادر شد؛ از جمله این افراد [[سید مرتضی عسکری]]، [[سید محمدحسین فضل‌الله]]، [[شیخ محمدمهدی شمس‌الدین]]،‌ [[شیخ محمدمهدی آصفی]] بودند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۲.</ref>
از بازداشتی‌ها، هشت نفر اعدام شدند و شانزده نفر از جمله [[سید محمدباقر حکیم]] به حبس ابد محکوم شد.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۳.</ref> همچنین برای برخی افراد که از [[عراق]] فرار کرده بودند نیز حکم اعدام غیابی صادر شد؛ از جمله این افراد [[سید مرتضی عسکری]]، [[سید محمدحسین فضل‌الله]]، [[شیخ محمدمهدی شمس‌الدین]]،‌ [[شیخ محمدمهدی آصفی]] بودند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۲.</ref>


=== حرکت سیاسی، مذهبی===
=== حرکت سیاسی، مذهبی===
[[پیاده‌روی اربعین]] از نجف تا کربلا حرکت و مراسمی مذهبی بوده است.<ref>[http://burathanews.com/arabic/studies/16712 الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة».].</ref> با این حال پیاده‌روی و حرکت موکب‌های زیارتی در آن سال‌ها و با آن شرایط، نوعی اعتراض و مبارزه با حکومت قلمداد می‌شد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8160/107522/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-1397-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C الموسوی، «انتفاضه اربعین».]</ref>
[[پیاده‌روی اربعین]] از نجف تا کربلا حرکت و مراسمی مذهبی بوده است.<ref>[http://burathanews.com/arabic/studies/16712 الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة».].</ref> با این حال پیاده‌روی و حرکت موکب‌های زیارتی در آن سال‌ها و با آن شرایط، نوعی اعتراض و مبارزه با حکومت قلمداد می‌شد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8160/107522 الموسوی، «انتفاضه اربعین».]</ref>


مردم در جلوی این جمعیت پرچم سبز بزرگی قرار داده بودند که بر روی آن [[آیه]] «یدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیدیهِم؛ دست خدا بالای دست آنها است»<ref>سوره فتح،‌آیه۱۰.</ref> نوشته شده بود.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.</ref> این پرچم و نوشته بر روی آن‌ را دارای پیام روشنی برای حکومت دانسته‌اند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.</ref>
مردم در جلوی این جمعیت پرچم سبز بزرگی قرار داده بودند که بر روی آن [[آیه]] «یدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیدیهِم؛ دست خدا بالای دست آنها است»<ref>سوره فتح،‌آیه۱۰.</ref> نوشته شده بود.<ref>الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.</ref> این پرچم و نوشته بر روی آن‌ را دارای پیام روشنی برای حکومت دانسته‌اند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.</ref>


[[سید محمد باقر صدر]] از مردم خواسته بود شعارهایشان پیرامون [[امام حسین(ع)]] باشد و به صورت مستقیم بر علیه حکومت شعار ندهند.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.</ref>
[[سید محمدباقر صدر]] از مردم خواسته بود شعارهایشان پیرامون [[امام حسین(ع)]] باشد و به صورت مستقیم علیه حکومت شعار ندهند.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.</ref>
با این حال شعارهایی بر علیه حسن البکر و [[صدام حسین]] داده شد.<ref>[http://www.non14.net/77913/ العامری، «انتفاضة صفر ۱۹۷۷ قراءة جدیدة».]</ref>
با این حال شعارهایی بر علیه حسن البکر و [[صدام حسین]] داده شد.<ref>[http://www.non14.net/77913/ العامری، «انتفاضة صفر ۱۹۷۷ قراءة جدیدة».]</ref>


==مواضع علماء==
==مواضع علماء==
[[امام خمینی]] و [[سید عبدالله موسوی شیرازی]] این انتفاضه را تأیید کردند.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۷۰.</ref>
[[امام خمینی]] و [[سید عبدالله موسوی شیرازی]] این انتفاضه را تأیید کردند.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۷۰.</ref>
سید محمد باقر صدر از ابتدای انتفاضه آن‌ را تأیید کرد. ایشان، [[سید محمدباقر حکیم|سید محمد باقر حکیم]] را به نمایندگی خود به میان زائران فرستاد<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.</ref> تا موجب تقویت روحیه آنان گردد و آنان را بر اهداف اصلی، راهنمایی کند.<ref>[http://burathanews.com/arabic/studies/16712 الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة».].</ref> محمد باقر حکیم زمانی که به میان مردم در مسیر نجف به کربلا رفت به آنان دلگرمی داده و خاطر نشان کرد که تا آخر در کنار آن‌ها خواهد ماند.<ref>[http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271/%D9%86%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B6%D8%A9-%D8%B5%D9%81%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D9%85-1977%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%8A الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»].</ref>
سید محمدباقر صدر از ابتدای انتفاضه آن‌ را تأیید کرد و [[سید محمدباقر حکیم|سید محمدباقر حکیم]] را به نمایندگی خود به میان زائران فرستاد<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.</ref> تا موجب تقویت روحیه آنان گردد و آنان را بر اهداف اصلی، راهنمایی کند.<ref>[http://burathanews.com/arabic/studies/16712 الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة».].</ref> محمدباقر حکیم زمانی که به میان مردم در مسیر نجف به کربلا رفت به آنان دلگرمی داده و خاطر نشان کرد که تا آخر در کنار آن‌ها خواهد ماند.<ref>[http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271 الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»].</ref>


محققان نقش روحانیون نجف در این انتفاضه را بسیار پررنگ دانسته‌اند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.</ref>
محققان نقش روحانیون نجف در این انتفاضه را بسیار پررنگ دانسته‌اند.<ref>ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.</ref>


==پیامدها==
==پیامدها==
حکومت عراق این قیام را اعمال خرابکارانه‌ای معرفی کرد که توسط حکومت‌های استعماری ساخته شده است.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۷۱.</ref>
حکومت عراق این قیام را اعمال خرابکارانه‌ای معرفی کرد که توسط حکومت‌های استعماری ساخته شده است.<ref>المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۷۱.</ref> در مقابل، برخی این قیام را حرکتی سیاسی، مذهبی دانسته‌اند که اولین قیام بر علیه حزب بعث و بر محوریت مذهب و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] بود.<ref>[http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271 الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»].</ref>
در مقابل، برخی این قیام را حرکتی سیاسی، مذهبی دانسته‌اند که اولین قیام بر علیه حزب بعث و بر محوریت مذهب و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] بود.<ref>[http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271/%D9%86%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B6%D8%A9-%D8%B5%D9%81%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D9%85-1977%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%8A الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»].</ref>


برای این قیام نتایجی را برشمرده‌اند؛ ازجمله:
برای این قیام نتایجی را برشمرده‌اند؛ ازجمله:
خط ۷۹: خط ۷۶:
* [http://www.non14.net/77913/ العامری، عمار، «انتفاضة صفر ۱۹۷۷ قراءة جدیدة»، سایت وکالة نون الخبریة،‌ تاریخ درج مطلب: ۱۲\۱۱\۲۰۱۶،‌ تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.]
* [http://www.non14.net/77913/ العامری، عمار، «انتفاضة صفر ۱۹۷۷ قراءة جدیدة»، سایت وکالة نون الخبریة،‌ تاریخ درج مطلب: ۱۲\۱۱\۲۰۱۶،‌ تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.]
* کاظم، فواد، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، قم، المرکز الاسلامی للابحاث السیاسیه، ۱۹۸۲م.
* کاظم، فواد، ارقام و آراء حول نظام البعث فی العراق، قم، المرکز الاسلامی للابحاث السیاسیه، ۱۹۸۲م.
*‌ [http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271/%D9%86%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B6%D8%A9-%D8%B5%D9%81%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D9%85-1977%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%8A الموسوی،‌ السید جعفر صادق، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷»،‌ شبکة اخبار الناصریة،‌ تاریخ درج مطلب: ۸ دسامبر ۲۰۱۲، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.]
*‌ [http://www.nasiriyah.org/ara/post/25271 الموسوی،‌ السید جعفر صادق، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷»،‌ شبکة اخبار الناصریة،‌ تاریخ درج مطلب: ۸ دسامبر ۲۰۱۲، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.]
* [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8160/107522/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-1397-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C الموسوی، رعد،‌ «انتفاضه اربعین»،‌ ترجمه جواد محدثی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: دی‌ماه ۱۳۹۲ش،‌ تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.]
* [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8160/107522 الموسوی، رعد،‌ «انتفاضه اربعین»،‌ ترجمه جواد محدثی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: دی‌ماه ۱۳۹۲ش،‌ تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.]
* المؤمن، علی، سنوات الجمر، بیروت، المرکز الاسلامی المعاصر، ۲۰۰۴م.
* المؤمن، علی، سنوات الجمر، بیروت، المرکز الاسلامی المعاصر، ۲۰۰۴م.
* ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.
* ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.
برگرفته از «https://fa.wikishia.net/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/464587»