استجابت دعا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''استجابت دعا''' پاسخ دادن و پذیرفتن درخواست بندگان از طرف [[خدا]] است. خدا به بندگان خود وعده استجابت دعا را در چند [[آیه]] از [[قرآن]] داده است. آیات و [[روایات]]، استجابت دعا را مشروط به رعایت برخی امور مانند یکی بودن نیت قلبی و زبان در [[دعا]]، چشم‌پوشی و قطع امید از غیر خداوند و شناخت خدا دانسته‌اند.  

منابع دینی برخی رفتارها مانند گناه و ترک [[امر به معروف]] و [[نهی از منکر]] را نیز از موانع استجابت دعا معرفی کرده‌اند. استجابت دعا بنابر حکمت‌هایی مانند عدم مصلحت بندگان در برخی مواقع با تأخیر مواجه می‌شود.  

استجابت دعا به‌معنای پاسخ دادن و پذیرفتن درخواست است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه جوب.</ref> پذیرفتن درخواست وعده‌ای است که [[خداوند]] به بندگان خود در چند [[آیه]] از [[قرآن]] داده است.<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۶؛ سوره غافر، آیه ۶۰؛ سوره شوری، آیه ۲۶.</ref> «مجیب» به‌معنای اجابت‌کننده درخواست بندگان یکی از [[اسماء الهی]] است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه جوب.</ref> [[مفسران]] با توجه به مجموع این آیات به نکاتی اشاره کرده‌اند:

استجابت دعا در آیات و [[روایات]] مشروط به رعایت برخی از شروط و آماده کردن اسباب آن شده است. همسو بودن قلب و زبان در [[دعا]]، انقطاع از غیر خدا، دعا همراه با شناخت خدا، خضوع و خشوع، دعا همراه با [[عمل صالح]]، دعا در جمع [[مؤمنین]]، دعا همراه با [[استغفار]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۸۶.</ref> و دعا همراه با [[توسل]] به [[اهل بیت(ع)]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۲۱.</ref> از جمله شرایط و اسباب استجابت دعا معرفی شده است.

* '''همسویی زبان و قلب در دعا:''' در آیه ۱۸۶ [[سوره بقره]] خداوند استجابت دعا بندگان را امری قطعی دانسته است به این شرط که با دعای حقیقی خدا را بخوانند. [[علامه طباطبایی]] ذیل این آیه، دعای حقیقی را به خواندن خدا همزمان با قلب و زبان تفسیر می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۳.</ref> [[امام علی(ع)]] نیز از دعاکردن زمانی که دل غافل باشد نهی کرده و می‌فرماید خداوند دعایی که با غفلت دل همراه باشد را مستجاب نمی‌کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۷۳.</ref>

* '''انقطاع از غیر خدا:''' دل کندن از اسباب ظاهری و خیالی و خواندن خداوند از روی [[اخلاص]] از شرایط استجابت دعا دانسته شده است؛ به این دلیل که خداوند در آیه ۱۸۶ سوره بقره طلب کردن بندگان را فقط به خود مستند کرده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۳؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۶۲.</ref>

* '''دعا همراه با شناخت خدا:''' شناخت نسبت به خداوند در هنگام دعا و اینکه از چه کسی طلب می‌شود، از شرایط استجابت دعا معرفی شده است. در روایتی آمده گروهی از [[امام صادق(ع)]] درباره عدم استجابت دعا سوال کردند و امام در پاسخ نداشتن شناخت و معرفت را نسبت به شخصی که خوانده می‌شود، دلیل عدم اجابت دعا بیان کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۶۸.</ref>

* '''دعا همراه با عمل صالح:''' برای استجابت دعا، انجام [[عمل صالح]] و به ویژه دادن [[صدقه]] مورد تأکید است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۶۵؛ ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۱.</ref> در آیه ۲۶ [[سوره شوری]] خداوند به کسانی که [[ایمان]] آورده و عمل صالح انجام می‌دهند وعده اجابت درخواست آنان را داده است.

* '''دعا در جمع مؤمنین''': حضور در جمع مؤمنان و دعا همراه آنان از علل مهم استجابت دعا دانسته شده است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است، هیچ جماعت چهل نفری مؤمنین نیستند که به درگاه خداوند دعا کنند و خدا دعای آنان را رد کند و خود ایشان نیز هنگام مشکلات، خانواده و فرزندان خود را جمع کرده، دعا می‌کرد و آن‌ها آمین می‌گفتند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۸۷.</ref>

علی‌رغم وعده‌ استجابت دعا که خداوند در آیاتی از قرآن به بندگان خود داده است؛ اما گاهی اوقات با وجود خواندن خداوند، دعاهای انسان مستجاب نمی‌گردد. با مراجعه به آیات و روایات می‌توان موانعی را برای استجابت دعا یافت. [[گناه]]، لقمه حرام و شبهه‌ناک، خیانت، شک در ولایت [[اهل بیت(ع)]]، ترک [[امر به معروف]] و [[نهی از منکر]]،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۷۸.</ref> [[ظلم]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۳۴ </ref> [[عقوق والدین|نافرمانی پدر و مادر]] و [[قطع رحم]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۴۸؛ حلوانی، نزهة الناظر، ۱۴۰۸ق، ص۳۷.</ref> [[نقض عهد]]،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۶۸.</ref> [[سخن چینی]]،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۵، ص۲۶۸.</ref> و سبک شمردن نماز<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۳، ص۲۱.</ref> از جمله این موانع محسوب شده است.

* '''گناه:''' در روایتی از [[امام باقر(ع)]] گناه یکی از مهم‌ترین عوامل محرومیت انسان از استجابت دعا معرفی شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref> [[امام سجاد(ع)]] نیز نیت بد، بد طینتی، [[نفاق]] در حق برادران دینی، عقب انداختن [[نماز|نمازهای واجب]] تا وقت بعد، ناسزا گفتن و ندادن [[صدقه]] را از جمله گناهانی می‌داند که مانع استجابت دعا می‌گردد.<ref>صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۲۷۱.</ref> [[امام علی(ع)]] هم در [[دعای کمیل]] از خداوند [[آمرزش گناهان|آمرزش گناهانی]] را می‌خواهد که باعث حبس دعا و عدم استجابت آن شده است.<ref>طوسی، مصباح المجتهد، ۱۴۱۱ق، ص۸۴۴.</ref>

* '''لقمه حرام:''' در روایات یکی از موانع استجابت دعا [[کسب حرام]] و [[حرام‌خواری]] معرفی شده است؛ عاملی که تا چهل روز مانع استجابت دعای انسان می‌شود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۵۸، ۳۷۳.</ref> در [[حدیث قدسی|حدیثی قدسی]] خداوند اجابت دعای همه بندگان به جزحرام‌خوار را وعده داده است.<ref>ابن فهد حلی، عدة الداعی، ۱۴۰۷ق، ص۱۳۹.</ref>

* '''دعا فقط در دشواری‌ها:''' یکی از موانع استجابت دعا، دعا کردن فقط در شرایط سخت و دشواری‌ها است. بر طبق روایات شخصی که می‌خواهد دعای او در سختی‌ها مستجاب شود، نباید در آسایش و خوشی خدا و دعا کردن را فراموش کند.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۴۰.</ref>

* '''خیانت و بی‌وفایی:''' امام علی(ع) در جواب شخصی که از عدم استجابت دعا سوال کرد، خیانت و بی‌وفایی دل‌های مردم در هشت جا را مانع اجابت دعا معرفی می‌کند. شناخت خدا و عدم اداء حق او، ایمان به [[پیامبر اسلام(ص)]] و عدم عمل به سیره او، [[قرآن|قرائت قرآن]] و عدم عمل به آن، ترس از [[جهنم]] در گفتار و حرکت به سمت آن در رفتار، رغبت به [[بهشت]] در گفتار و دوری از آن در عمل، خوردن نعمت‌های خدا و ناسپاسی او، دیدن عیوب مردم و ندیدن عیب‌های خود و دشمنی با [[شیطان]] در زبان و دوستی با او در عمل، خیانت‌های دل است که [[امیرالمؤمنین(ع)]] آنها را مانع استجابت دعا می‌داند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۷۶-۳۷۷.</ref>

بسیاری از مواقع با وجود آماده بودن شرایط و اسباب استجابت دعا و رفع موانع آن باز هم اجابت دعای بندگان به تأخیر می‌افتد. در [[قرآن]] و [[روایات]] چند حکمت از جمله عدم مصلحت بندگان و برخورداری از پاداش بزرگ‌تر برای تاخیر در استجابت دعا ذکر شده است.

* [[امیرالمؤمنین(ع)]] در [[نامه امام علی به امام حسن|نامه‌اش خطاب به امام حسن(ع)]]، حکمت‌های سه‌گانه‌ای برای تأخیر استجابت دعا ذکر می‌کند و از فرزندش می‌خواهد که در دعا نومید نشود: گاه مشکلی در [[نیت]] و قصد شخص وجود دارد، گاه خداوند قصد دادن پاداش بزرگ‌تری را به شخص دارد و بعضی مواقع هم خدواند چیز بهتری را در وقت دیگری به بنده‌اش خواهد داد.<ref>نهج‌البلاغه، به تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، ص۳۹۹.</ref> در این راستا [[امام سجاد(ع)]] می‌فرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد: یا برای او ذخیره می‌گردد یا در دنیا برآورده می‌شود یا بلایی را که می‌خواست به او برسد،‌ از وی می‌گرداند»<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۲۸۰.</ref>.