ابلیس: تفاوت میان نسخه‌ها

==ابلیس، جن یا فرشته؟==

درباره این که ماهیت و حقیقت ابلیس از [[جن|جنّ]] است یا [[فرشته|ملائکه]]، دو دیدگاه وجود دارد:

بسیاری از دارندگان این رأی، به برخی روایات استناد کرده‌اند.<ref>میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج۳، ص۵۷۰ ؛ طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۱۵۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، باب ذکر ابلیس و قصصه، ح۴۷، ۵۴، ۵۵، ۱۰۹، ۱۳۳، ۱۴۲.</ref> و افزون بر برخی روایات، <ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۷۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۴۴.</ref> به [[آیه ۵۰ سوره کهف]] نیز استناد کرده‌اند که با تعبیر « إِبلیس کَانَ مِن الجِنِّ» <ref>سوره کهف، آیه ۵۰.</ref> از ابلیس یاد کرده است. اینان هم‌چنین استدلال کرده‌اند که انسان از خاک، و جن از آتش آفریده شده‌اند <ref>سوره حجر، آیه ۲۶ و ۲۷.</ref> و طبق روایات، آفرینش ملائک از نور، ریح و [[روح]] بوده<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۴؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۲۴.</ref> ولی در [[آیه ۷۶ سوره ص]] ابلیس، جنس خود را از آتش معرّفی کرده است.<ref>سوره ص، آیه ۷۶.</ref> بر این اساس، ابلیس از جنیان است که از آتش آفریده شده‌اند.

دلیل دیگر این گروه آن است که ابلیس از انجام فرمان خداوند سر باز زد در حالی که  بر اساس [[آیه ۶ سوره تحریم]] ملائک [[عصمت|معصومند]] و [[گناه]] نمی‌کنند. ولی در [[آیه ۱۱ سوره جن|آیه ۱۱]] و [[آیه ۱۴ سوره جن]] گروهی از جنیان فرمان‌بردار و صالح و برخی منحرف معرفی شده‌اند.  

براساس این دیدگاه، علت مخاطب قرارگرفتن ابلیس در ماجرای امر به فرشتگان مبنی بر [[سجده بر آدم]]، یا فزونی تعداد ملائکه است<ref>زمخشری، الکشّاف، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref> و یا آن است که ابلیس در کنار ملائک به [[عبادت]] اشتغال داشت، و با مأمور شدن فرشتگان به سجده ابلیس که از جنس جن و همراه ایشان بود نیز باید اطاعت می‌کرد.<ref>زمخشری، الکشّاف، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۹۱؛ جوادی آملی، تفسیر موضوعی، ۱۳۷۳ش، ج۶، ص۲۵۷.</ref> برخی نیز گفته‌اند که خطاب امر به سجده اعمّ از فرشتگان و جنیان است؛ ولی خداوند به ذکر ملائک که با همه علوّ شأن، مأمور به تذلُّل و خضوع در برابر آدم بوده‌اند، بسنده کرده است.<ref>قمی مشهدی، کنزالدقائق، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۵۱.</ref>

فرشته بودن ابلیس را آلوسی مفسر اهل سنت این به بیش‌تر [[صحابه]] و [[تابعی|تابعان]] نسبت داده است.<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۶۵.</ref> [[ابن‌عباس|ابن‌عبّاس]]، [[ابن‌مسعود]]، قتاده، [[سعید بن مسیب]]، ابن‌جریح، ابن‌انباری، ابن‌جریر طبری، بیضاوی و گروهی دیگر<ref>طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۱۵۰؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۹۴؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج ۱، ص۳۲۱.</ref> بر این نظر هستند. از شیعیان [[شیخ طوسی]] این نظریه را پذیرفته است.<ref>طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۱۵۰</ref>

صاحبان این دیدگاه افزون بر برخی [[حدیث|روایات]]، <ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲، ص ۳۸۶-۳۸۷؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۲۱.</ref> به ظاهر آیاتی مانند [[آیه ۳۴ سوره بقره]] تمسک کرده‌اند که به همه ملائکه دستور سجده داده شده است و گفته‌اند اگر ابلیس از ملائک نبود، فرمان الهی شامل او نمی‌شد و می‌توانست به این بهانه از [[سجده]] سرباز زند. چنان‌که در چندین آیه ابلیس از فرشتگان استثنا شده است و نشان می‌دهد که ابلیس از ملائک بوده است.<ref>طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۱۵۳.</ref>  

از نظر این گروه اصولا جنّ، صنفی از ملائک است چنان‌که روایتی از ابن‌عبّاس می‌گوید ابلیس از طایفه‌ای از ملائک بوده که آنان را «الجنّ» می‌نامیدند که از «نار السموم» آفریده شده بودند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۱۵۲.</ref> از سوی دیگر به باور این گروه از عالمان از قرآن فقط [[عصمت]] برخی از فرشتگان و نه همه آنان فهمیده می‌شود.<ref>طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۱۵۲.</ref> علّت نام‌گذاری این فرشتگان به جنّ، به دلیل خزانه‌داری بهشت یا پنهان‌بودن از دیدگان بوده است<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۲۲؛ طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۱۵۲؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۶۵.</ref>

بر اساس نظر برخی، ابلیس ابتدا از ملائک بود؛ امّا پس از نافرمانی، [[مسخ]] و از جنّیان شد.<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۶۵.</ref> صاحبان این رأی، [[آیه ۵۰ سوره کهف]] «کَانَ مِنَ الجِنِّ»  را به معنای «صار من الجن» گرفته‌اند.چنان‌که زمخشری جمله «فَاخرُج مِنهَا» را به خروج از آفرینش نخستین معنا کرده است؛ یعنی پس از آن که سفید، زیبا و نورانی بود، او را سیاه، زشت و ظلمانی گردانید.<ref>زمخشری، الکشّاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۱۰۷.</ref>