سابقون: تفاوت میان نسخه‌ها

سابقون صیغۀ جمع مذکر اسم فاعل از مصدر سَبْق، به معنای پیشی گیرندگان، است. به اسب پیشرو در مسابقه، سابق و سَبوق گفته می شود<ref>ازهری؛ ابن منظور، ذیل «سبق» </ref>سَبق در مقابل لُحوق، در اصل، به معنای پیش افتادن در راه است و مجازاً دربارۀ هر پیشی گرفتن و تقدم یافتنی به کار می¬رود، مانند تعبیر «ما سبقونا الیه» (در پذیرش [[اسلام]] بر ما پیشی نمی¬گرفتند) در آیۀ ۱۱ [[سوره احقاف|سورۀ احقاف]]. به طور مستعار، برای کسب فضائل و برتری بر دیگران نیز به کار رفته است ، مانند «والسابقون السابقون» در [[آیه|آیۀ]] ۱۰ [[سوره واقعه|سورۀ واقعه]]<ref>نک: فراهیدی؛ راغب اصفهانی؛ ابن منظور؛ مصطفوی، ذیل «سبق» </ref>

از ۳۷ مرتبه ای که سَبق و مشتقات آن در [[قرآن کریم]] به کار رفته، هشت مورد اسم فاعل «سابق» است که در تمامی این موارد معنای پیشی گرفتن وجود دارد. از این هشت مورد، دو آیه توصیه به امت [[مسلمان]] برای پیشی گرفتن در خیرات است<ref>بقره:۱۴۸؛ مائده:۴۸</ref>، یک آیه توصیه به انسانها برای پیشی گرفتن به سوی بخشایش پروردگار و [[بهشت]]<ref>حدید:۲۱</ref> و پنج آیه وصف‌هایی دربارۀ برخی از «سابقون» است، مانند برادرانی که در ایمان مقدّم بوده‌اند<ref>حشر:۱۰</ref> نخستین مسلمانان از [[مهاجران]] و [[انصار]] <ref>توبه:۱۰۰</ref>، وارثان کتابهای آسمانی <ref>فاطر:۳۲</ref> و برخی از مؤمنان و مقربان <ref>مؤمنون:۵۷ـ۶۱؛ واقعه:۱۰</ref> بنابراین، به نظر می‌رسد واژۀ سابقون در قرآن به طور کلی برای وصف کسانی به کار رفته که در نیکیها (خیرات) جلودار هستند، از جمله در [[ایمان]] یا در عمل به دستورهای کتابهای آسمانی. بر اساس آیه‌های قرآن، ویژگیهای این افراد با ویژگیهای مؤمنان حقیقی مشابه است ، چنانکه مطابق آیۀ ۵۷ تا ۶۱ [[سوره مؤمنون|سورۀ مؤمنون]]، افرادی که در کارهای نیک شتاب می کنند و درآن سبقت می گیرند، کسانی هستند که از خشیت پروردگار می¬ترسند، به نشانه های او ایمان دارند، به او شرک نمی ورزند، از آنچه خدا به ایشان داده انفاق می کنند و همواره در اندیشه بازگشت به سوی پروردگارند.

آیاتی‌ که دربارۀ معنای سابقون مباحث فراوانی برانگیخته، آیات۱۰ و ۱۱ [[سوره واقعه|سورۀ واقعه]] است که سابقون را، پس از دو دستۀ «اصحاب میمنة» و «اصحاب مشئمة» <ref>نک: جنة؛ جحیم</ref>، در دسته بندی سه گانه انسانها ذکر کرده است: «والسابقون السابقون. اولئک المقربون ».  

برخی از مفسران معتقدند که در دو واژۀ مکرر سابقون در این آیه، متعلَّق سبقت در هر مورد متفاوت است و این دو کلمه را مبتدا و خبر می‌دانند <ref>نک: سمرقندی؛ زمخشری؛ فخررازی، ذیل آیه</ref> برخی مفسران <ref>نک: طبرسی؛ ابوحیان اندلسی؛ طباطبایی، ذیل آیه</ref> این وجه را نیز جایز دانسته‌اند که السابقون دوم تأکید اولی باشد و جملۀ «اولئک المقربون» خبر آن. در این صورت، معنای عبارت چنین خواهد بود که سابقون به درجه ای از برتری و فضیلت رسیده اند که گویا مقام آنان به وصف در نمی‌آید و بر همین اساس تعبیری که دربارۀ ایشان به کار رفته از تعبیر مربوط به اصحاب میمنه بالاتر است که با «ما» ی تعجبیه در «ما أصحاب المیمنة» <ref>واقعه: ۸</ref> آمده است.<ref>نک:ابن عاشور؛ سید قطب، ذیل آیه</ref>  

فارغ از این نظریه، مسلّم است که السابقون در این آیه درجاتی بالاتر از دو دستۀ قبل، یعنی اصحاب میمنه و اصحاب مشئمه، دارند. بنا بر آیات بعدی (۱۲ـ۱۴)، جایگاه این افراد در [[بهشت]] است، گروهی از آنان از پیشینیان و اندکی ازآنان از متأخران هستند. گرچه اغلب مفسران<ref>نک: مقاتل‌بن سلیمان؛ طبری؛ طبرسی؛ زمخشری؛ بیضاوی؛ آلوسی؛ طباطبایی، ذیل آیه</ref> پیشینیان (الاولین) را امتهای پیش از اسلام و متأخران را امت اسلام معنا کرده‌اند، اما در جمع بین این دیدگاه و بین روایتی که از [[ابوهریره]] نقل شده است، اختلاف وجود دارد. از ابوهریره نقل شده وقتی آیۀ ۱۳ و ۱۴ [[سوره واقعه|سورۀ واقعه]] نازل شد، بر مسلمانان گران آمد که سابقون از امت‌های پیشین بسیار باشند و از امت اسلام اندک. پس آیۀ ۳۹ و ۴۰ نازل شد (گروهی از پیشینیان و گروهی از متأخران) و [[پیامبر (ص)]] به [[صحابه]] فرمود شما دو سوم، بلکه نیمی،از بهشتیان هستید و در نیم دیگر نیز با پیشینیان شریک خواهید بود.<ref>نک:احمدبن حنبل، ج۲، ص۳۹۱؛ ابن‌ابی حاتم رازی، ج۱۰، ص۳۳۳۰</ref> برخی گفته‌اند شاید مراد از پیشینیان، مردم صدر اسلام و مراد از متأخران مسلمانان دوره های بعدی‌اند.<ref>نک: طبرسی؛ قرطبی، ذیل آیه</ref>