حرز: تفاوت میان نسخه‌ها

درباره تفاوت حرز و [[تعویذ]] و [[دعا]] باید گفت اینها مفاهیمى متداخل‌اند و مرز آنها با یكدیگر چندان مشخص نیست. در برخى از كتاب هاى [[حدیث]] حرزها و تعویذها در یك باب و یك ردیف جمع شده‌اند.<ref>براى نمونه رجوع کنید به كلینى، ج 2، ص 568؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 193ـ406</ref> شمارى از حرزها نیز ذیل عنوان «عوذات الائمة علیهم‌السلام للحفظ» (تعویذهاى [[امامان]] براى حفظ خود از آسیب ها) فراهم آمده‌اند.<ref>براى نمونه رجوع کنید به مجلسى، 1403، ج 91، ص 192</ref> [[ابن طاووس|ابن‌طاووس]] دعاى منسوب به امام جواد علیه‌السلام را كه گویند براى مصون ماندن از آسیبها براى مأمون نوشت، در مُهَج‌الدعوات<ref>مُهَج‌الدعوات، ص 52ـ59</ref> «حرز» و در الامان<ref>الامان،ص 74</ref> «عوذه» نامیده است. از مقایسه متون حرزها و تعویذها نیز به تفاوتى نمی‌توان دست یافت. به همین سبب، در ادبیات محدّثان و اهل دعا، حرز و تعویذ و تحرّز و تعوّذ غالباً در یك سیاق و به یك معنا به‌كار رفته‌اند.<ref>براى نمونه رجوع کنید به برقى، ج 2، ص 367؛ ابن‌طاووس، 1414ـ1416، ج 2، ص 275</ref> شاید بتوان گفت تعویذ تنها خواندنیها و نوشتنی ها (از قبیل اسم اعظم یا اذكار و ادعیه) است، اما حرز افزون بر اینها شامل اشیا هم می‌گردد.

واژه حرز و مشتقات آن در قرآن كریم نیامده، اما در احادیث شیعه و سنّى و ادعیه مأثور این واژه فراوان به‌كار رفته است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به كلینى، ج 1، ص 281، ج 2، ص 221، 519؛ ابن‌بابویه، 1404، ج 1، ص 152؛ طوسى، 1378ـ1382، ج 3، ص 97؛ همو، 1411، ص 151، 574؛ ابن‌حنبل، ج 4، ص60؛ ابن‌ماجه، ج 2، ص 1272</ref> شمارى از این حدیث ها، از جمله حدیث انس‌بن مالك<ref>رجوع کنید به متقى، ج 2، ص 666ـ667</ref> و حدیث منقول از علی‌بن ابی‌طالب،<ref>سیوطى، ذیل اسراء: 45؛ متقى، ج 2، ص 666</ref> حاكى از كاربرد حرز، به معناى مصطلح، در صدر اسلام است به این معنا كه پیامبر، امامان و برخى از صحابه و تابعان و اتباع ایشان براى حفظ خود یا دیگران از گزندها و آسیبها حرز به‌كار می‌برده و نتیجه مطلوب را نیز به دست می‌آورده‌اند.

استعمال حرز براى مصونیت از آزار شیاطین و جنّیان و نوشتن یا املا كردن حرز براى شفاى بیماران، نزد صوفیان نیز متداول بوده است، چنان‌كه ابوسعید ابوالخیر یك رباعى سروده و بر آن شرحهایى به نام «حورائیه» نوشته شده است.<ref>محمدبن منوّر، بخش 1، مقدمه شفیعى كدكنى، ص صدونوزده</ref> این رباعى حرزى بوده كه ابوسعید براى شفاى استاد خود، كه در بستر افتاده بوده، املا كرده است.<ref>رجوع کنید به محمدبن منوّر، بخش 1، ص 274</ref> ابن‌عربى<ref>ص 264</ref> نیز حرزى را به سلیمان‌بن داود نبى نسبت داده است.

حرز در فرهنگ شیعى از فرهنگ سایر مسلمانان متداول‌تر بوده است. وجود انبوهى از حرزها و عوذه‌ها و دعاهاى حفظ، كه در كتب ادعیه و حدیث امامیه ثبت شده، شاهد این مدعاست.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص14ـ64، 137ـ153، 206ـ208؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 208ـ406، ج 92، ص 209ـ279</ref> از واژه حرز در شعر فارسى هم استفاده شده است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به انورى، ج 1، ص 235؛ خاقانى، ص 17</ref>

==حجم==

حرزها از نظر كوتاهى و بلندى باهم تفاوت دارند. برخى، مانند حرزى به‌نام «حرز خدیجه»، از چند كلمه تجاوز نمی‌كنند،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 17؛ مجلسى، 1404، ج 91، ص210، 224</ref> اما برخى مركّب از چند سطر و بعضى نیز چون حرز منسوب به امام سجاد علیه‌السلام<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 23ـ28</ref> و حرز منسوب به امام صادق علیه‌السلام<ref>رجوع کنید به همان، ص 34ـ38؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 273ـ279</ref> مفصّل و طولانی‌اند.

درون‌مایه حرزها نیز باهم متفاوت‌اند. برخى حرزها آیاتى از قرآن‌اند، مانند آیةالكرسى و آیه «وَ اِنْ یكاد». این آیات را «آیات الحرز» خوانده‌اند،<ref>رجوع کنید به ابن‌نجار، ج 18، ص170ـ171؛ نیز رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص400؛ ابن‌طاووس، 1409، ص 125</ref> زیرا از رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه ‌وآله ‌وسلم منقول است كه هركس 33 آیه از قرآن را در شبى بخواند، در آن شب دزد یا درنده‌اى به وى آسیب نمی‌رساند و خود و خانواده‌اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.<ref>رجوع کنید به سیوطى، ذیل بقره: 3</ref> امام جعفرصادق نیز آیاتى از قرآن را حرزِ فرزندش موسى علیه‌السلام قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را می‌خواند و خود را بدان تعویذ می‌كرد.<ref>ابن‌طاووس، 1414، ص 45ـ49؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 339</ref> شمارى از حرزها نیز اذكار متداول در میان مسلمانان‌اند، از قبیل تهلیل و تسبیح و تحمید.<ref>براى نمونه رجوع کنید به برقى، ج 1، ص 31؛ ترمذى، ج 5، ص 175؛ كلینى، ج 2، ص 519</ref> حرزهایى هم كه مستقیماً از قرآن اقتباس نشده‌اند، غالباً داراى مدلولى روشن و همسو با قرآن و حاوى مضامین بلند توحیدى و مشتمل بر توكل بر خدا و تكیه بر قدرت لایزال الهى و پرهیز از پناه جستن به شیاطین و جنّیان و ارواح‌اند. شمار اندكى از حرزها مشتمل بر حروف و كلمات و عبارات مرموز و نامأنوس‌اند و درنتیجه مدلول آنها ناشناخته است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص20؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 193، 228</ref> افزون بر آنچه گفته شد، در احادیث كارهایى نیز حرز معرفى شده است، از جمله همراه داشتن تربت امام حسین علیه‌السلام به‌ویژه در سفر،<ref>ابن‌قولویه، ص473ـ474؛ طوسى، 1378ـ1382، ج 6، ص74ـ 75؛ حرّعاملى، ج 11، ص 427ـ428</ref> تدهین با روغن درخت‌بان،<ref>ابن‌بسطام، ص 94</ref> همراه داشتن عصایى از درخت بادام تلخ در سفر،<ref>ابن‌بابویه، 1404، ج 2، ص270</ref> حك كردن برخى اذكار بر نگین انگشترى،<ref>همو، 1368ش، ص180</ref> در دست كردن خاتم عقیق<ref>كلینى، ج 6، ص470؛ ابن‌بابویه، 1362ش، ج 1، ص 199</ref> و به همراه داشتن انگشترى با نگین عقیق زرد.<ref>ابن‌طاووس، 1409، ص 48</ref>