confirmed، templateeditor
۱۱٬۴۵۴
ویرایش
فقه الرضا (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیز کاری
جز (←فقه الرضا؛ حدیثی یا فتوایی: لینک دهی) |
جز (تمیز کاری) |
||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
| تاریخ نگارش = نامعلوم | | تاریخ نگارش = نامعلوم | ||
| سبک = | | سبک = | ||
| ناشر = | | ناشر = [[مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث]] | ||
| ناشر فارسی = | | ناشر فارسی = | ||
| محل انتشارات = [[مشهد]] | | محل انتشارات = [[مشهد]] | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''فقه الرضا''' کتابی به زبان عربی منسوب به [[امام رضا(ع)]]. درباره صحت این انتساب نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری از فقها به دلیل عدم اشاره فقهای اولیه به آن مخصوصاَ [[شیخ صدوق]] که همه آثار مربوط به امام رضا(ع) را در کتاب [[عیون اخبار الرضا]] جمع‌آوری کرده است، همچنین به سبب وجود عبارات متعارض و وجود مباحثی مخالف [[مذهب شیعه]] این انتساب را صحیح ندانسته‌اند. [[محمدتقی مجلسی]] اولین بار در تاریخ شیعه، نامی از این کتاب برده است. به دلیل ذکرنشدن سلسله سند روایات، بسیاری از فقها به روایات آن توجه نکرده‌اند. | '''فقه الرضا''' کتابی به زبان عربی منسوب به [[امام رضا(ع)]]. درباره صحت این انتساب نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری از فقها به دلیل عدم اشاره فقهای اولیه به آن مخصوصاَ [[شیخ صدوق]] که همه آثار مربوط به امام رضا(ع) را در کتاب [[عیون اخبار الرضا]] جمع‌آوری کرده است، همچنین به سبب وجود عبارات متعارض و وجود مباحثی مخالف [[مذهب شیعه]] این انتساب را صحیح ندانسته‌اند. [[محمدتقی مجلسی]] اولین بار در تاریخ شیعه، نامی از این کتاب برده است. به دلیل ذکرنشدن سلسله سند روایات، بسیاری از فقها به روایات آن توجه نکرده‌اند. | ||
==فقه الرضا؛ حدیثی یا فتوایی== | ==فقه الرضا؛ حدیثی یا فتوایی== | ||
فقه الرضا کتابی منتسب به [[ | فقه الرضا کتابی منتسب به [[امام رضا(ع)]] است<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۵۷.</ref> که در میان علمای قرن‌های اولیه، معروف نبوده<ref>قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۴.</ref> و تا زمان [[مجلسی اول]] در قرن یازدهم، هیچ نشانی از این کتاب در تاریخ [[فقه شیعه]] وجود ندارد و هیچ یک از فقهای اولیه در کتاب‌های خود به آن اشاره نکرده‌اند. روایات این کتاب به صورت [[مرسل]] نقل شده، یعنی [[سلسله سند]] آن تا امام کامل نیست و به همین دلیل بسیاری از فقها در استنباط [[احکام شرعی]] به آن استناد نکرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۵۰-۵۶؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۵.</ref> | ||
این کتاب در ۱۱۹ باب تنظیم شده است و از باب «مواقیت الصلاه» آغاز و به باب « القضاء و المشیة و الإراده» ختم شده است. در این کتاب مجموعه [[حدیث|روایاتی]] در قالب [[فتوا|فتاوا]] جمع‌آوری شده است.<ref> نگاه کنید به: منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق.</ref> این کتاب از جمله کتاب‌هایی بوده که به دلیل این انتساب، در مراجع و مصادر مختلفی از آن بحث شده و نظرات مختلفی درباره آن ارائه شده است.<ref> منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۵۷.</ref> برخی معتقدند که این کتاب یک اثر حدیثی است و برخی دیگر این کتاب را به عنوان یک کتاب فقهی-فتوایی معرفی‌کرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۱.</ref> | این کتاب در ۱۱۹ باب تنظیم شده است و از باب «مواقیت الصلاه» آغاز و به باب « القضاء و المشیة و الإراده» ختم شده است. در این کتاب مجموعه [[حدیث|روایاتی]] در قالب [[فتوا|فتاوا]] جمع‌آوری شده است.<ref> نگاه کنید به: منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق.</ref> این کتاب از جمله کتاب‌هایی بوده که به دلیل این انتساب، در مراجع و مصادر مختلفی از آن بحث شده و نظرات مختلفی درباره آن ارائه شده است.<ref> منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۵۷.</ref> برخی معتقدند که این کتاب یک اثر حدیثی است و برخی دیگر این کتاب را به عنوان یک کتاب فقهی-فتوایی معرفی‌کرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۱.</ref> | ||
== نویسنده کیست؟== | == نویسنده کیست؟== | ||
دربارهٔ مؤلف این کتاب آراء و دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد:<ref>مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۰-۴۶۱؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰. </ref> | دربارهٔ مؤلف این کتاب آراء و دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد:<ref>مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۰-۴۶۱؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰. </ref> | ||
#مؤلف آن [[ | #مؤلف آن [[امام رضا(ع)]] است. | ||
#یکی از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] به دستور امام آن را نوشته است. | #یکی از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] به دستور امام آن را نوشته است. | ||
#یکی از [[اصحاب امام رضا(ع) | #یکی از [[اصحاب امام رضا(ع)]] روایات را از آن حضرت، روایت نموده است. | ||
#تألیف یکی از اصحاب امام رضا(ع) است. | #تألیف یکی از اصحاب امام رضا(ع) است. | ||
# [[ابن شهر آشوب]] و [[علی بن محمد بیاضی]] معتقدند که این کتاب همان کتاب [[المقنعه (کتاب)|المقنعه]] منسوب به [[ | # [[ابن شهر آشوب]] و [[علی بن محمد بیاضی]] معتقدند که این کتاب همان کتاب [[المقنعه (کتاب)|المقنعه]] منسوب به [[امام حسن عسكرى(ع)]] است. | ||
#[[سید حسین قزوینی]] و [[میرزا عبدالله افندی]] معتقدند که این کتاب همان کتاب الشرایع نوشته [[علی بن حسین بن موسی بن بابویه|علی بن بابویه قمی]] است.<ref>دزفولى، حاشیه كتاب المكاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱.</ref> | #[[سید حسین قزوینی]] و [[میرزا عبدالله افندی]] معتقدند که این کتاب همان کتاب الشرایع نوشته [[علی بن حسین بن موسی بن بابویه|علی بن بابویه قمی]] است.<ref>دزفولى، حاشیه كتاب المكاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱.</ref> | ||
# [[سید حسن صدر]] معتقد است که این کتاب همان کتاب [[التکلیف (کتاب)|التکلیف]] [[شلمغانی|شَلْمَغانی]] است.<ref>دزفولى، حاشیه كتاب المكاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱.</ref> | # [[سید حسن صدر]] معتقد است که این کتاب همان کتاب [[التکلیف (کتاب)|التکلیف]] [[شلمغانی|شَلْمَغانی]] است.<ref>دزفولى، حاشیه كتاب المكاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱.</ref> | ||
# مؤلف این کتاب مجهول است.<ref>مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۰-۴۶۱؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰. </ref> [[شیخ حر عاملی]] معروف به صاحب وسائل، [[محمدحسین حائری اصفهانی]] و [[سید محمدباقر خوانساری]] قائل به این قول هستند.<ref>دزفولى، حاشیه كتاب المكاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۰-۵۱.</ref> | # مؤلف این کتاب مجهول است.<ref>مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۰-۴۶۱؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۱۰. </ref> [[شیخ حر عاملی]] معروف به صاحب وسائل، [[محمدحسین حائری اصفهانی]] و [[سید محمدباقر خوانساری]] قائل به این قول هستند.<ref>دزفولى، حاشیه كتاب المكاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۰-۵۱.</ref> | ||
[[محمدتقی | [[محمدتقی مجلسی]] و [[محمدباقر مجلسی|پسرش]]، [[محمود فاضل کاشانی]]، [[سید علی طباطبایی]] معروف به صاحب [[ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل (کتاب)|ریاض]]، [[سید محمد طباطبایی مجاهد]] صاحب [[مفاتیح الاصول (کتاب)|مفاتیح الاصول]]، [[یوسف بن احمد بحرانی|محدث بحرانی]]، [[ملا احمد نراقی]] و [[وحید بهبهانی]] از جمله علما و فقهایی هستند که بر این کتاب اعتماد کردند و از روایات آن با وجود اینکه برخی از سلسله سندهای آنها حذف شده و به عبارتی [[مرسل]] هستند، در استنباط [[احکام شرعی]] استفاده کرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۸-۲۲؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵.</ref> اما بسیاری از فقها مخصوصا متأخرین به دلیل مرسل‌بودن روایت‌های این کتاب به آن توجه ننموده و در استنباط احکام شرعی از آن استفاده نکرده‌اند. | ||
===دلایل صحت انتساب=== | ===دلایل صحت انتساب=== | ||
# قاضی امیر حسین [[حدیث|محدث]] و عالم بوده است پس شهادت و علم او در این خصوص مورد قبول است. اما برخی در این نظر مناقشه کرده‌اند و معتقدند که علم قاضی امیر حسین برای دیگر [[مجتهد|فقها]] حجیت ندارد، چراکه مسئله مهم نحوه علم قاضی امیرحسین است که از آن هیچ اطلاعی در دست نداریم.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۳۰-۳۱؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۱۹-۲۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۸.</ref> | # قاضی امیر حسین [[حدیث|محدث]] و عالم بوده است پس شهادت و علم او در این خصوص مورد قبول است. اما برخی در این نظر مناقشه کرده‌اند و معتقدند که علم قاضی امیر حسین برای دیگر [[مجتهد|فقها]] حجیت ندارد، چراکه مسئله مهم نحوه علم قاضی امیرحسین است که از آن هیچ اطلاعی در دست نداریم.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۳۰-۳۱؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۱۹-۲۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۸.</ref> | ||
# عباراتی همچون: «یقول عبدالله علی بن موسی الرضا»، «نحن معاشر اهل البیت»، «امرنی ابی(اشاره به [[امام کاظم(ع)]])» و «جدنا [[امیر المومنین | # عباراتی همچون: «یقول عبدالله علی بن موسی الرضا»، «نحن معاشر اهل البیت»، «امرنی ابی(اشاره به [[امام کاظم(ع)]])» و «جدنا [[امیر المومنین]]» در این کتاب وجود دارد که موجب اطمینان صدور این کتاب از امام(ع) می‌شود. <ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۹-۳۰؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> [[آیت الله خویی]] در کتاب [[مصباح الفقاهه (کتاب)|مصباح الفقاهة]] در جواب این دلیل گفته است از آنجا که مؤلف این کتاب برای ما مجهول است، برای اینکه این نسبت‌ها یا عبارات دورغ نباشد هیچ دلیل قانع کننده‌ای وجود ندارد. علاوه بر این ممکن است یکی از رجال علوی، رجال [[سادات]] و کسی که از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] این کتاب را نوشته باشد. در این صورت جملاتی همچون «نحن معاشر اهل البیت»، «جدنا»، «عن ابی» از شخصی که مثلاً نوه [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم(ع)]] است صحیح می‌باشد.<ref>خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> | ||
===دلایل عدم صحت انتساب=== | ===دلایل عدم صحت انتساب=== | ||
بیشتر [[فقه|فقها]] با انتساب این کتاب به [[ | بیشتر [[فقه|فقها]] با انتساب این کتاب به [[امام رضا(ع)]] مخالف کرده و آن را مجهول المؤلف می‌دانند و روایات این کتاب را به دلیل عدم ذکر سلسله سند آن غیر معتبر دانسته‌اند.<ref> منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۴۴-۴۵.</ref> مهم‌ترین دلایل برای صحت انتساب به امام رضا (ع) عبارتند از: | ||
# ناشناخته‌بودن این کتاب در چندین قرن و همچنین عدم اشاره علما و فقهای قرن‌های اولیه به این کتاب، نشان از صحیح نبودن انتساب است.<ref> منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۳-۲۴؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵-۴۰۶.</ref> برخی در پاسخ گفته‌اند که ممکن است امام رضا(ع) و اصحاب او به دلیل [[تقیه]] این کتاب را مخفی کرده‌اند که دیگران در پاسخ عنوان کرده‌اند که این تقیه، قابل قبول نیست چرا که امام (ع) در زمان [[مأمون عباسی|مأمون]] آزادی برای نشر افکار خود داشته<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۵.</ref> و همچنین مطالبی خلاف تقیه مانند انکار [[ازدواج موقت|متعه]] در این کتاب وجود دارد.<ref>خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> | # ناشناخته‌بودن این کتاب در چندین قرن و همچنین عدم اشاره علما و فقهای قرن‌های اولیه به این کتاب، نشان از صحیح نبودن انتساب است.<ref> منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۳-۲۴؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵-۴۰۶.</ref> برخی در پاسخ گفته‌اند که ممکن است امام رضا(ع) و اصحاب او به دلیل [[تقیه]] این کتاب را مخفی کرده‌اند که دیگران در پاسخ عنوان کرده‌اند که این تقیه، قابل قبول نیست چرا که امام (ع) در زمان [[مأمون عباسی|مأمون]] آزادی برای نشر افکار خود داشته<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۵.</ref> و همچنین مطالبی خلاف تقیه مانند انکار [[ازدواج موقت|متعه]] در این کتاب وجود دارد.<ref>خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> | ||
# [[ | # [[شیخ صدوق]] که تمام آثار وارده از امام رضا(ع) را در کتاب خود به نام [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|عیون اخبار الرضا]] جمع‌آوری نموده، در هیچ‌کدام از تألیفاتش اشاره‌ای به این کتاب نکرده است.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۳۰؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵-۴۰۶.</ref> | ||
# در این کتاب بعضی اخبار مخالف با عقیدهٔ شیعه وجود دارد؛ مانند [[غلو]] که امامان شیعه (ع) با آن می‌جنگیدند و آن را [[کفر]] می‌دانستند. مانند اینکه در این کتاب در باب استقبال [[قبله]] آمده است که در نماز «یکی از ائمه را نصب العین خود قرار بده». روشن است که این غلو است.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۷؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵-۴۰۶.</ref> | # در این کتاب بعضی اخبار مخالف با عقیدهٔ شیعه وجود دارد؛ مانند [[غلو]] که امامان شیعه (ع) با آن می‌جنگیدند و آن را [[کفر]] می‌دانستند. مانند اینکه در این کتاب در باب استقبال [[قبله]] آمده است که در نماز «یکی از ائمه را نصب العین خود قرار بده». روشن است که این غلو است.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۷؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵-۴۰۶.</ref> | ||
# وجود تعابیر همچون «رُوی» یا «رُوی عنه» نشان‌دهنده این است که نویسنده این کتاب، امام رضا(ع) نیست چون معنا ندارد که امام از کسی غیر از معصوم چیزی را در خصوص احکام نقل کند.<ref>خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۴؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۸.</ref> | # وجود تعابیر همچون «رُوی» یا «رُوی عنه» نشان‌دهنده این است که نویسنده این کتاب، امام رضا(ع) نیست چون معنا ندارد که امام از کسی غیر از معصوم چیزی را در خصوص احکام نقل کند.<ref>خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۴؛ منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۸.</ref> | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۳: | ||
==فاصله میان تألیف و انتشار == | ==فاصله میان تألیف و انتشار == | ||
در مورد تاریخچه ظهور و پدید آمدن کتاب فقه الرضا در تاریخ فقه [[مذهب جعفری|شیعه]] دو نقل وجود دارد: | در مورد تاریخچه ظهور و پدید آمدن کتاب فقه الرضا در تاریخ فقه [[مذهب جعفری|شیعه]] دو نقل وجود دارد: | ||
# [[ | # [[محمد تقی مجلسی]] نقل کرده‌است که شخص ثقه‌ای به نام قاضی [[سید امیر حسین]] این کتاب (فقه الرضا) را به او هدیه داده است و به او گفته که من در سال‌هایی که در [[مکه]]، مجاور بودم، عده‌ای از [[قم|قمی‌ها]] این کتاب را آورده و به من هدیه کردند، آنان گفتند که این کتاب، مربوط به [[امام رضا(ع)]] است که از طریق پدران‌شان به دست‌شان رسیده است. آنها این کتاب را برای من آوردند تا مطالب این کتاب را ببینم و من از آن کتاب یک نسخه تهیه کردم. سید به علامه مجلسی می‌گوید بنا به قرائنی برای من علم حاصل شد که آن کتاب نوشته امام رضا(ع) است. علامه مجلسی هم یک نسخه از آن نسخه قاضی امیرحسین تهیه کرد.<ref> مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۱.</ref> | ||
# [[ملا احمد نراقی]] در کتاب [[عوائد الایام]] می‌نویسد یک نسخه از فقه الرضا به [[خط کوفی]] در [[کتابخانه آستان قدس|خزانه رضویه]] موجود بوده که [[امام رضا | # [[ملا احمد نراقی]] در کتاب [[عوائد الایام]] می‌نویسد یک نسخه از فقه الرضا به [[خط کوفی]] در [[کتابخانه آستان قدس|خزانه رضویه]] موجود بوده که [[امام رضا(ع)]] این کتاب را برای اهل [[خراسان بزرگ|خراسان]] نوشتند و نسخه‌ای به خط کوفی نیز از آن به [[مکه]] برده شده و بعداً شخصی به نام مولا میرزا مقدس ([[مولا مقدس آقا میرزا محمد]])، این را از خط کوفی به خط معمولی تبدیل کرده است. برخی گفته‌اند که این نسخه خط کوفی که به مکه برده شده، در کتابخانه‌ای در [[طائف]] وجود دارد، که کتب [[سید علی خان مدنی]] در آنجاست و این کتاب، جزو کتاب‌های سید علی خان است.<ref>نراقی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، ۱۳۷۵ش، ص۷۱۷.</ref> | ||
== ویژگی‌ها== | == ویژگی‌ها== | ||