پرش به محتوا

آیه میثاق: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۴ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۹ مهٔ ۲۰۱۹
جز
ویرایش شکلی
جز (←‏منابع: ویرایش جزیی)
جز (ویرایش شکلی)
خط ۱۷: خط ۱۷:
}}
}}


'''آیه میثاق''' صد و هفتاد و دوّمین آیه [[سوره اعراف]] که از پیمان [[خداوند]] با فرزندان آدم سخن گفته است. به این پیمان، [[عهد الست]] و محل گرفتن این پیمان را [[عالم ذر]] می‌گویند. هدف آیه اتمام حجت با بندگان است تا در روز [[قیامت]]، [[غفلت]] و پیروی از گذشتگان را بهانه نیاورند. دو رویکرد کلی در ارتباط با [[تفسیر]] آیه وجود دارد برخی پیمان و محل آن را یک واقعیت خارجی و برخی از باب تمثیل و بیانی مجازی می‌دانند.
'''آیه میثاق''' صد و هفتاد و دوّمین آیه [[سوره اعراف]] است که از پیمان [[خداوند]] با فرزندان آدم سخن می‌گوید. به این پیمان، [[عهد الست]] و محل گرفتن این پیمان را [[عالم ذر]] می‌گویند. هدف آیه اتمام حجت با بندگان خدا است تا در [[قیامت|روز قیامت]]، [[غفلت]] و پیروی از گذشتگان را بهانه نیاورند. دو رویکرد کلی در ارتباط با [[تفسیر]] آیه وجود دارد برخی پیمان و محل آن را یک واقعیت خارجی و برخی آن را از باب تمثیل و بیانی مجازی می‌دانند.


==متن آیه==
==متن آیه==
خط ۳۱: خط ۳۱:
}}{{پاک کن}}
}}{{پاک کن}}


==معرفی اجمالی==
==معرفی==
[[آیه]] ۱۷۲ [[سوره اعراف]] آیه میثاق، آیه اخذ میثاق<ref>جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۳. </ref> و یا آیه ذر<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> گفته می‌شود؛ زیرا به پیمان و میثاقی گرفته شده از انسان‌ها،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> مبنی بر [[ربوبیت]]<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> و یا [[توحید|وحدانیت]] خداوند،<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، شماره ۵۹، آذر و دی ۱۳۶۵.</ref> اشاره می‌کند. در این آیه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] خواسته شده، یاد‌آور میثاقی باشد که انسان‌ها با [[خدا|خداوند]] برقرار کردند که تنها او را پروردگار خویش بدانند و لذا روز [[قیامت]] هیچ توجیهی از ایشان پذیرفته نخواهد شد و این پیمان روشن شاید زمینه بازگشت ایشان را فراهم سازد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> به این پیمان، [[عهد الست|پیمان الست]] و به عالمی که پیمان در آن صورت گرفته، [[عالم ذر]] گفته می‌شود.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۲۱۶.</ref>  
[[آیه]] ۱۷۲ [[سوره اعراف]] را آیه میثاق، آیه اخذ میثاق<ref>جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۳. </ref> و آیه ذر<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> گفته‌اند؛ زیرا به پیمان و میثاقی گرفته شده از انسان‌ها،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> مبنی بر [[ربوبیت]]<ref>طیب حسینی، دانشنامه علوم قرآنی، ۱۳۹۶ش، ص۸۳.</ref> و یا [[توحید|وحدانیت]] خداوند،<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، شماره ۵۹، آذر و دی ۱۳۶۵.</ref> اشاره دارد. در این آیه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] خواسته شده، یاد‌آور میثاق میان انسان‌ها با [[خدا|خداوند]] باشد که تنها او را پروردگار خویش بدانند و لذا [[قیامت|روز قیامت]] هیچ توجیهی از ایشان پذیرفته نخواهد شد و این پیمان روشن شاید زمینه بازگشت ایشان را فراهم سازد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> به این پیمان، [[عهد الست|پیمان الست]] و به عالمی که پیمان در آن صورت گرفته، [[عالم ذر]] گفته می‌شود.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۲۱۶.</ref>  


[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] نویسنده کتاب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]، آیه میثاق را به سبب برخورداری از نظم و اسلوب و البته به جهت محتوا دقیق‌ترین آیه قرآنی می‌داند؛<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰.</ref> هرچند ابهاماتی مانند چگونگی میثاق خداوند با انسان‌ها و مکان آن وجود دارد که سبب اختلاف بین [[مفسران]] شده<ref> طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> چنان‌که بعضی آیه میثاق را جزء آیات مشکل و [[محکم و متشابه|متشابه]] قرآن دانسته‌اند.<ref> آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> ابهامات پیرامون عالم ذر که مهم‌ترین پشتوانه قرآنی آن، آیه میثاق است<ref>مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۱۸؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۴، ص۲۶۵.</ref> بر سختی درک درست این آیه افزوده است تا جایی‌که [[حدیث|روایات]] تفسیری در مورد آیه میثاق گاه متناقض دیده می‌شود.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref>
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] نویسنده کتاب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان]]، آیه میثاق را به سبب برخورداری از نظم و اسلوب و البته به جهت محتوا دقیق‌ترین آیه قرآنی می‌داند؛<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰.</ref> هرچند ابهاماتی مانند چگونگی میثاق خداوند با انسان‌ها و مکان آن وجود دارد که سبب اختلاف [[مفسران]] شده است.<ref> طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۶۵.</ref> بعضی آیه میثاق را جزء آیات مشکل و [[محکم و متشابه|متشابه]] قرآن دانسته‌اند.<ref> آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> ابهامات پیرامون عالم ذر که مهم‌ترین پشتوانه قرآنی آن، آیه میثاق است<ref>مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۱۸؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۴، ص۲۶۵.</ref> بر سختی درک درست این آیه افزوده تا جایی‌که [[حدیث|روایات]] تفسیری در مورد آیه میثاق گاه متناقض است.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref>


در آیه میثاق اشاره آشکاری به مسئله [[نبوت|رسالت]] و [[ولایت]] نشده؛ اما گمان برخی بر آن است که می‌توان اقرار بر این دو مسئله را با تحلیل روایات تفسیری آیه به دست آورد.<ref>طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج‏۶، ص۲۶؛ بروجردی، تفسير جامع، ۱۳۶۶ش، ج‏۲، ص۴۸۳.</ref>
در آیه میثاق اشاره آشکاری به مسئله [[نبوت|رسالت]] و [[ولایت]] نشده؛ اما گمان برخی بر آن است که می‌توان اقرار بر این دو مسئله را با تحلیل روایات تفسیری آیه به دست آورد.<ref>طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج‏۶، ص۲۶؛ بروجردی، تفسير جامع، ۱۳۶۶ش، ج‏۲، ص۴۸۳.</ref>


==هدف آیه==
==هدف آیه==
هدف آیه میثاق، اتمام حجت با تمامی بندگان [[خدا|خداوند]] به شکلی روشن است<ref>رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۷، ص۲۹۱؛ جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، ۱۳۶۵ش، شماره۵۹.</ref> و تلاش می‌کند تا تمام اسباب انحراف را مسدود کند؛ لذا با وجود این پیمان، انسان‌ها نمی‌توانند با بهانه‌هایی همچون [[غفلت]] به عنوان عاملی درونی<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، ۱۳۶۵ش، شماره ۶۰.</ref> و یا اثرپذیری از جامعه و پیروی از گذشتگان به عنوان سببی بیرونی،<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، ۱۳۶۵ش، شماره ۶۰.</ref> پرودگار خویش را از یاد ببرند؛ بنابراین خداوند در روز [[قیامت]] به استنادِ پیمان نخستین، ایشان را مورد بازخواست قرار خواهد داد.<ref>رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۷، ص۲۹۱.</ref>
هدف آیه میثاق، اتمام حجت با تمامی بندگان [[خدا|خداوند]] به شکلی روشن است<ref>رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۷، ص۲۹۱؛ جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، ۱۳۶۵ش، شماره۵۹.</ref> و تلاش می‌کند تا تمام اسباب انحراف را مسدود کند؛ لذا با وجود این پیمان، انسان‌ها نمی‌توانند با بهانه‌هایی همچون [[غفلت]] به عنوان عاملی درونی<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، ۱۳۶۵ش، شماره ۶۰.</ref> و یا اثرپذیری از جامعه و پیروی از گذشتگان به عنوان سببی بیرونی،<ref>جوادی آملی، بررسی آیه میثاق، ۱۳۶۵ش، شماره ۶۰.</ref> پرودگار خویش را از یاد ببرند؛ بنابراین خداوند در [[قیامت|روز قیامت]] به استنادِ پیمان نخستین، ایشان را مورد بازخواست قرار خواهد داد.<ref>رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۷، ص۲۹۱.</ref>


==تفسیر==
==محتوا==
در تفسیر آیه میثاق و به ویژه در تبیین میثاق خداوند با بندگان، دو رویکرد کلی میان [[تفسیر قرآن|مفسران]] به چشم می‌خورد. عده‌ای با رویکردهای حدیثی و قصص‌نگاری در تلاشند تا به این پیمان رنگی واقعی بدهند؛ لذا معتقدند، در عالمی دیگر قبل از به دنیا آمدن انسان‌ها، اقرار بر ربوبیت خداوند از تمام افراد بشر گرفته شده است<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> و حتی به خارج شدن تمامی انسان‌ها از نخستین انسان به شکل ذراتی کوچک و سپس اقرار به ربوبیت خداوند، خبر داده‌اند؛<ref>ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۲-۷۳؛ صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۶؛ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳.</ref> چنان‌که برخی همین عالم و اماکنی چون کنار [[عرفات]]<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۷۵؛ ابن جوزی، زاد المسیر، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۷. </ref> و یا سرزمین [[هند]]<ref>طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳، به نقل از دیگران.</ref> را مکان اخذ پیمان می‌دانند؛ اما در مقابل مفسران [[شیعه]] و گاه [[معتزله]]، صحنه چنین پیمانی را بر بیانی مجازی حمل کرده‌اند.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>
در تفسیر آیه میثاق و به ویژه در تبیین میثاق خداوند با بندگان، دو رویکرد کلی میان [[تفسیر قرآن|مفسران]] به چشم می‌خورد.  
 
عده‌ای با رویکردهای حدیثی و قصص‌نگاری در تلاشند تا به این پیمان رنگی واقعی بدهند؛ لذا معتقدند، در عالمی دیگر قبل از به دنیا آمدن انسان‌ها، اقرار بر ربوبیت خداوند از تمام افراد بشر گرفته شده است<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> و حتی به خارج شدن تمامی انسان‌ها از نخستین انسان به شکل ذراتی کوچک و سپس اقرار به ربوبیت خداوند، خبر داده‌اند؛<ref>ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۲-۷۳؛ صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۶؛ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳.</ref> چنان‌که برخی همین عالم و اماکنی چون کنار [[عرفات]]<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۷۵؛ ابن جوزی، زاد المسیر، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۷. </ref> و یا سرزمین [[هند]]<ref>طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳، به نقل از دیگران.</ref> را مکان اخذ پیمان می‌دانند؛ اما در مقابل مفسران [[شیعه]] و گاه [[معتزله]]، صحنه چنین پیمانی را بر بیانی مجازی حمل کرده‌اند.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>


تفسیر آیه بر میثاقی معنوی، به چندین شکل در بیان مفسران مورد بحث قرار گرفته است. برخی میثاق خداوندی را همان شهادت عقلی انسان بر ربوبیت خداوند می‌دانند<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۶؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۸۲.</ref> و عده‌ای فطرت پاک و به دور از هواهای نفسانی را مؤید وحدانیت ربوبی پروردگار دانسته‌اند؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۴.</ref> بدین‌گونه که انسان‌ها با استعداد فطری که خداوند در وجودشان به امانت گذاشته است، قادر خواهند بود با [[تزکیه|تهذیب نفس]]، صحنه میثاق الهی را در پیش روی خود مشاهده کنند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> این شعور توحیدی انسان را، همان حس مذهبی دانسته‌اند که به تعبیر روان شناسان در وجود هر فرد قرار گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۸.</ref> بر همین اساس است که مفسران فطری بودن معارف دینی را از [[آیه]] فوق برداشت کرده و آن را پاسخی به معاندان و [[شرک|مشرکان]] می‌دانند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۵.</ref> از سویی برخی مفسران بر این اعتقادند که ساحت [[عالم ملکوت|ملکوتی]] آدمی که همزمان با ساحت دنیایی اوست محل اخذ میثاق خداوند است.<ref>سلطان علیشاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۱۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰؛ حسینی همدانی، انوار درخشان در تفسیر قرآن، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۱۳.</ref>  
تفسیر آیه بر میثاقی معنوی، به چندین شکل در بیان مفسران مورد بحث قرار گرفته است. برخی میثاق خداوندی را همان شهادت عقلی انسان بر ربوبیت خداوند می‌دانند<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۶؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۸۲.</ref> و عده‌ای فطرت پاک و به دور از هواهای نفسانی را مؤید وحدانیت ربوبی پروردگار دانسته‌اند؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۴.</ref> بدین‌گونه که انسان‌ها با استعداد فطری که خداوند در وجودشان به امانت گذاشته است، قادر خواهند بود با [[تزکیه|تهذیب نفس]]، صحنه میثاق الهی را در پیش روی خود مشاهده کنند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> این شعور توحیدی انسان را، همان حس مذهبی دانسته‌اند که به تعبیر روان شناسان در وجود هر فرد قرار گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۸.</ref> بر همین اساس است که مفسران فطری بودن معارف دینی را از [[آیه]] فوق برداشت کرده و آن را پاسخی به معاندان و [[شرک|مشرکان]] می‌دانند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۵.</ref> از سویی برخی مفسران بر این اعتقادند که ساحت [[عالم ملکوت|ملکوتی]] آدمی که همزمان با ساحت دنیایی اوست محل اخذ میثاق خداوند است.<ref>سلطان علیشاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۱۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰؛ حسینی همدانی، انوار درخشان در تفسیر قرآن، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۱۳.</ref>  
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۳٬۹۱۷

ویرایش