آیه میثاق: تفاوت میان نسخه‌ها

در تفسیر آیه میثاق و به ویژه در تبیین میثاق خداوند با بندگان، دو رویکرد کلی میان [[تفسیر قرآن|مفسران]] به چشم می‌خورد. عده‌ای با رویکردهای حدیثی و قصص‌نگاری در تلاشند تا به این پیمان رنگی واقعی بدهند؛ لذا معتقدند، در عالمی دیگر قبل از به دنیا آمدن انسان‌ها، اقرار بر ربوبیت خداوند از تمام افراد بشر گرفته شده است<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> و حتی به خارج شدن تمامی انسان‌ها از نخستین انسان به شکل ذراتی کوچک و سپس اقرار به ربوبیت خداوند، خبر داده‌اند؛<ref>ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۲-۷۳؛ صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۶؛ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳.</ref> چنان‌که برخی همین عالم و اماکنی چون کنار [[عرفات]]<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۷۵؛ ابن جوزی، زاد المسیر، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۷. </ref> و یا سرزمین [[هند]]<ref>طبرانی، التفسیر الکبیر، ۱۰۰۸م، ج۳، ص۲۱۳، به نقل از دیگران.</ref> را مکان اخذ پیمان می‌دانند؛ اما در مقابل مفسران [[شیعه]] و گاه [[معتزله]]، صحنه چنین پیمانی را بر بیانی مجازی حمل کرده‌اند.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>

تفسیر آیه بر میثاقی معنوی، به چندین شکل در بیان مفسران مورد بحث قرار گرفته است. برخی میثاق خداوندی را همان شهادت عقلی انسان بر ربوبیت خداوند می‌دانند<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۶؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۸۲.</ref> و عده‌ای فطرت پاک و به دور از هواهای نفسانی را مؤید وحدانیت ربوبی پروردگار دانسته‌اند؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۴.</ref> بدین‌گونه که انسان‌ها با استعداد فطری که خداوند در وجودشان به امانت گذاشته است، قادر خواهند بود با [[تزکیه|تهذیب نفس]]، صحنه میثاق الهی را در پیش روی خود مشاهده کنند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۲۴.</ref> این شعور توحیدی انسان را، همان حس مذهبی دانسته‌اند که به تعبیر روان شناسان در وجود هر فرد قرار گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۸.</ref> بر همین اساس است که مفسران فطری بودن معارف دینی را از [[آیه]] فوق برداشت کرده و آن را پاسخی به معاندان و [[شرک|مشرکان]] می‌دانند.<ref>آب‌یاری، بررسی تطبیقی آیه میثاق از نظر استاد شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، ۱۳۹۴ش، ص۵.</ref> از سویی برخی مفسران بر این اعتقادند که ساحت [[عالم ملکوت|ملکوتی]] آدمی که همزمان با ساحت دنیایی اوست محل اخذ میثاق خداوند است.<ref>سلطان علیشاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۱۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۲۰؛ حسینی همدانی، انوار درخشان در تفسیر قرآن، ۱۴۰۴ق، ج۷، ص۱۱۳.</ref>  

گروه سومی از مفسران در تفسیر آیه تلاش کرده‌اند این پیمان خداوندی را ترکیبی از تمثیل و واقعیت بدانند<ref>مفید، المسائل السرویه، قم، ص۳۷.</ref> و احتمالا باور [[عارفان]] به اخذ چنین پیمانی در عالم ازل<ref>میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۹۳.</ref> در همین راستا است.