بهشت: تفاوت میان نسخه‌ها

بهشت، جایگاهی در جهان آخرت که بندگان درستکار و سعادتمند در آن ساکن شده و از نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص ۱، ذیل مدخل جنت.</ref> در قرآن کریم، واژه جنت (= بهشت) در معانی متفاوتی به کار رفته است؛ مفسران بر اساس عبارت «جنتان» که در آیه ۴۶ سوره الرحمن آمده، و همچنین با بهره‌گیری از تفاسیر موجود در روایات اهل بیت، چهار احتمال درباره «جنتان» (دو بهشت) داده‌اند که بر اساس این آیه، به اهل اخلاص و خضوع اختصاص دارد:

# یک بهشت پاداش و یک بهشت ناشی از فضل الهی.<ref>رجوع کنید به طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره الرحمن، آیه ۴۶.</ref>

# دو بهشت به اعتبار تفاوت کارکرد؛ با نگاه به تعبیر «جنّات عدن» و «جنت» یا «جنات» که بارها در قران کریم تکرار شده است. <ref>رجوع کنید به محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، ۱۳۹۷ق، ذیل «عدن» و «ن ع م».</ref>

در آیه ۶۲ سوره الرحمن، دو نوع بهشت با تعبیر «مِنْ دونِهِما» معرفی شده و بیشتر مفسران، مراد از این دو تعبیر را فروتر بودن آن از حیث مرتبه و مزایا دانسته‌اند. برخی دیگر، پایین‌تر بودن را مکانی تفسیر کرده‌اند.<ref>طبرسی‌، تفسیر مجمع البیان؛ طبری‌، تفسیر طبری؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره الرحمن، آیات ۴۶ و ۶۲.</ref>

بیش از دویست [[آیه]] از [[قرآن کریم]]، و بسیاری از روایات نقل شده از معصومین، درباره بهشت است.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص ۳، ذیل مدخل جنت.</ref><ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص ۹، ذیل مدخل جنت.</ref> مضامین آیات مرتبط با بهشت در قرآن کریم عبارت است از: بیان اوصاف و ویژگی‌های بهشت، مشخصات اصلی، اندازه، گستره و نوع مکان، انواع نعمت‌ها، اوصاف ثبوتی و سلبی نعمت‌ها، غرض از آفرینش بهشت، صفات و ویژگی‌هایی که انسان‌ها را شایسته بهشت می‌کند، ویژگی‌های محرومان از بهشت، و سرانجام، مناسبات و روابط ساکنان بهشت با یکدیگر.<ref>حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۶ش، ج ۱۱، ص ۴، ذیل مدخل جنت.</ref> در قرآن کریم، در کنار تأکید بر پایان یافتن جهان و وقوع [[قیامت]] و ادامه زندگی انسان‌ها در عالمی دیگر، از جای زندگی بهشتیان با تعبیرات گوناگون یاد شده است:

#جنت (و جمع آن جنات): بیش از صد بار،<ref>رجوع کنید به محمد فؤاد عبدالباقی، ذیل «ج ن ن»</ref> که گاه به واژه‌ای اضافه یا با صفتی قرین شده است؛ مانند جنّة الخلد، جنّة نعیم، جنة النعیم، جنّات النعیم، جنّة المأوی، جنّات المأوی، جنّاتُ عدن، و جنّات الفردوس.

'''معانی و تعابیر مختلف بهشت در قرآن'''{{سخ}}[[جنات عدن]]، به بالاترین درجه بهشت، بهشت اختصاصی مقربان، جایگاه پیامبران و [[امامان شیعه|امامان]]، [[شهید|شهدا]] و پاداش صالحان و صدیقین گفته می‌شود که چنان متعالی است که نه چشمی آن را دیده و نه به قلب کسی خطور کرده.<ref>رجوع کنید به طبری‌، تفسیر طبری؛ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل سوریه توبه، آیه ۷۲.</ref> با این حال، برخی دیگر با استناد به کاربرد این کلمه در قالب جمع، گفته‌اند که عَدْن به معنای اقامتگاه، و وصف عمومی جنّت است.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل سوره توبه، آیه ۷۲.</ref>

[[دار السلام‌]]، یکی از تعبیرات ناظر به بهشت، و یکی از اوصاف آن خوانده شده است؛ به باور برخی مفسران، از آنجا که [[سلام (نام خداوند)|سلام]] از نام‌های [[خدا|خداست]]، پس دارالسّلام یعنی خانه خدا و این، تعبیری است برای بیان شرافت و ارجمندی بهشت.<ref>ابونُعَیم اصفهانی، صفة الجنة، ج ۱، ص ۳۴؛ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ذیل سوره انعام، آیه ۱۲۷.</ref>

از [[ابن عباس]] نقل شده که هر یک از تعبیرات جنّة المأوی، جنّة النعیم، دارالخلد یا جنّة الخلد، دارالسّلام، جنّة الفردوس، جنّة عدْن و دارالجلال، به یک بهشت خاص اشاره دارد.<ref>رجوع کنید به قرطبی، التذکرة فی احوال الموتی و امور الاخرة، ۱۴۱۰ق، ج‌ ۲، ص ۱۷۵؛ بحرانی، معالم الزلفی فی معارف النشأه الاولی و الاخری، ۱۳۸۲ش، ج ۳، ص ۱۶۹، با این تفاوت که به جای دارالجلال، جنّه النور آورده است.</ref>

[[محمدباقر مجلسی]] در [[بحارالانوار]]،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، «باب الجنة و نعیمها»، صص ۷۱-۱۱۶.</ref> بنا به روش خود در این جامع حدیثی، ابتدا آیات مرتبط با موضوع جنّت (حدود ۲۷۵ آیه) را به ترتیب سوره‌ها، درج و تفسیر آنها را، به طور عمده از [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]]، [[فخر رازی]] و [[بیضاوی]] نقل کرده است.

در برخی احادیث نقل شده از معصومان، قرآن اسامی بهشت را توضیح داده است؛ از جمله:

#جنة المأوی، در حدیثی نبوی، نام رودی در بهشت معرفی شده و جنّت عدْن و جنّت فردوس، نام دو بهشت در میانه دو بهشت دیگر دانسته شده است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص ۱۱۷ و ۱۹۶.</ref>

#در حدیثی از [[امام باقر (ع)]] آمده است که قرآن از چهار جنّت عَدْن، فردوس، نعیم، و مأوی نام برده که شمار زیادی بهشت، در اطراف این چهار مورد قرار گرفته است.<ref>رجوع کنید به بحرانی، معالم الزلفی فی معارف النشأه الاولی و الاخری، ۱۳۸۲ش، ج ۳، ص ۸۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، ص ۱۶۱.</ref>

#در حدیثی که [[سعید بن جناح|سُعید بن جناح]] از امام باقر (ع) روایت کرده، آیه ۴۶ و ۶۲ [[سوره الرحمن]]، شاهدی بر وجود چهار بهشت ذکر شده است؛ با این توضیح که دو بهشت ذکر شده در آیه نخست، یکی حاصل ترک [[گناه]] و دیگری ثمره «خدا را مراقب خویش دیدن» (خافَ مقامَ ربّه) و برای مقربان است و دو بهشت ذکر شده در آیه ۶۲ سوره الرحمن (نعیم و مأوی) برای [[اصحاب یمین]] است و از حیث مزایا، نه از لحاظ قرب، فرو‌تر است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۱۸ </ref>  

#در حدیث نقل شده از [[امام صادق (ع)]]، آیه ۶۲ سوره الرحمن، دلیل وجود بهشت‌های متعدد، و همچنین تعبیر «درجات»، حاکی از تفاوت مراتب اهل بهشت دانسته شده است.<ref>رجوع کنید به طبرسی، ذیل رحمن: ۶۲؛ با اندکی تفاوت در مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۹۸.</ref>

#بنابر مضمون برخی احادیث شیعه و سنی، یکی از بهشت‌ها را خدا به دست خود ساخته و نهال درختانش را نشانده است؛ دیدنی‌های آن را هیچ کس ندیده و هیچ کس از نعمت‌های آن مطلع نیست. مفسران، آیه ۱۷ سوره سجده را اشاره‌ای به این بهشت دانسته‌اند. در حدیثی از امام صادق (ع)، ابتدا از «تجلی» خدا بر اهل بهشت سخن به میان آمده و در پایان، به این جنّت خاص اشاره شده است.<ref>رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج‌۸، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> در بسیاری از آثار حدیثی شیعه و اهل سنت، احادیثی مبنی بر وجود بهشتی که نعمت‌هایی فراتر از تصور انسان دارد، ذکر شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به بغوی، مصابیح السنة، ۱۴۰۷ق، ج ۳، ص ۵۵۵؛ منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ۱۴۰۷ق، ج ۴، ص ۵۰۲-۵۰۶؛ ابن قیم جوزیه، حادی الارواح الی بلاد الافراح، ۱۴۰۹ق، ص ۳۰۸-۳۱۱، ۳۱۹-۳۲۵.</ref>