|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{اخلاق-عمودی}} | | {{اخلاق-عمودی}} |
| | '''قناعت'''، به معنای اکتفا کردن به‌اندک و در مقابل زیاده‌خواهی است. قناعت در ادبیات و فرهنگ [[اسلام|اسلامی]] به معنای، صحیح مصرف کردن نیز آمده، که در ادبیات اقتصادی با واژگانی مانند بهره‌وری، کارآیی، بهینه‌سازی مصرف و صرفه‌جویی بیان میشود. |
|
| |
|
| '''قناعت'''، به معنای اکتفا کردن به‌اندک و در مقابل زیاده‌خواهی است. قناعت در ادبیات و فرهنگ [[اسلام|اسلامی]] به معنای، صحیح مصرف کردن نیز آمده، که در ادبیات اقتصادی امروز جهان با واژگانی مانند بهره‌وری، کارآیی، بهینه‌سازی مصرف و صرفه‌جویی بیان میشود.
| | ==مفهوم‌شناسی== |
| | قناعت در لغت به معنای بسنده کردن به‌اندکی از آنچه مورد نیاز انسان است.<ref>مفردات راغب، ص۴۱۳؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج۴، ص۳۸۴</ref> همچنین قناعت را به رضایت داشتن به قسمت نیز معنا کرده‌اند.<ref>ابن منظور، ۱۹۹۷: ذیل واژه قَنَعَ</ref> در فرهنگ فارسی نیز قناعت در معنای خرسند بودن به قسمت و بسنده کردن به مقدار اندک، گفته شده است.<ref>معین، ۱۳۸۰: ص۷۶۹؛ معلوف، ۱۳۸۳: ص۶۵۷</ref> در حالی که [[امام علی(ع)]] نیز قناعت را بهره‌مندی از دنیا به‌اندازه کفایت و رفع نیاز دانسته است.<ref>دشتی، ۱۳۸۴: ۷۰۴</ref> نه اکتفا کردن به مقدار کم و بهره‌مندی کم از دنیا. |
|
| |
|
| {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = {{سخ}}{{حدیث| وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکم مِن شَعَائِرِ اللَّهِ لَکمْ فِیهَا خَیرٌ ۖ فَاذْکرُ‌وا اسْمَ اللَّهِ عَلَیهَا صَوَافَّ ۖ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَکلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ ۚ کذَٰلِک سَخَّرْ‌نَاهَا لَکمْ لَعَلَّکمْ تَشْکرُ‌ونَ﴿۳۶﴾|ترجمه= و شتران فربه را برای شما از [جمله] شعایر خدا قرار دادیم: در آنها برای شما خیر است. پس نام خدا را بر آنها -در حالی که برپای ایستاده‌اند- ببَرید و چون به پهلو درغلتیدند از آنها بخورید و به تنگدست [سائل] و به بینوا[ی غیر سائل ]بخورانید. این گونه آنها را برای شما رام کردیم، امید که شکرگزار باشید.}}|تاریخ بایگانی| منبع =[[سوره حج|حج]]، ۳۶.| تراز = چپ| عرض = ۲۰۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ECFAF5| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
| | در اصطلاح دینی: صفتی است که با تکرار و تمرین در انسان به صورت ملکه‌ای در می‌آید که باعث خشنودی و راضی شدن به چیز کم و نگه‌داشتن نفس از زیاده‌خواهی است.{{مدرک}} |
|
| |
|
| ==در لغت و اصطلاح== | | ==اهمیت و جایگاه== |
| قناعت در لغت به معنای بسنده کردن به‌اندکی از آنچه مورد نیاز انسان است.<ref>مفردات راغب، کتاب قاف، ص۴۱۳.</ref><ref>طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج ۴، ص۳۸۴</ref>
| | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[امام علی علیه‌السلام|امام علی علیه‌السلام]]:{{سخ}}{{حدیث| مِن شَرَفِ الهِمَّةِ لُزومُ القَناعَةِ|ترجمه= پایبندی به قناعت، از والایی همّت است.}}|تاریخ بایگانی| منبع = تصنیف غررالحکم و درر الکلم ص۳۹۱، ح ۸۹۹۹| تراز = چپ| عرض = ۲۰۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#EEFCE5| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} |
| در عربی، «قَنِعَ» را به «رَضِی» و «قَناعت» را به «الرِّضا بالقِسم»، (رضایت داشتن به قسمت) معنا کرده‌اند.<ref>ابن منظور، ۱۹۹۷: ذیل واژه قَنَعَ</ref> در فرهنگ فارسی نیز قناعت در معنای خرسند بودن به قسمت و بسنده کردن به مقدار اندک، گفته شده است.<ref>معین، ۱۳۸۰: ۷۶۹؛ معلوف، ۱۳۸۳: ۶۵۷</ref>
| | حضرت [[علی(ع)]] سفارشات زیادی به کارگزاران و فرمانداران خود نسبت به پرهیز از [[اسراف]] و [[تبذیر]] دارند و آنان را ملزم به صرفه‌جویی و مصرف صحیح [[بیت المال]] می‌کند.ایشان می‌فرمایند: نوک قلم‌ها را باریک و فاصله سطرها را کم کنید و از زیاده‌روی در هزینه نمودن بیت المال بپرهیزید زیرا که اموال [[مسلمانان]] نباید متحمل ضرر شود.<ref>بحارالانوار. ج۴۱. ص۱۰۵.</ref> همچنین بنا به روایت حضرت علی(ع) هیچ گنجی غنی‌تر از قناعت نیست.<ref> جلوه‌های حکمت. اصغر ناظم زاده. ص۴۴۷.</ref> و از پیامبر اکرم نقل شده که: خوشا به حال آنکه با اسلام هدایت شود و معیشت او به حد کفاف باشد و قناعت کند.<ref> نهج الفصاحه. شماره ۱۹۸۰.</ref> |
|
| |
|
| در اصطلاح دینی: صفتی است که با تکرار و تمرین در انسان به صورت ملکه‌ای در می‌آید که باعث خشنودی و راضی شدن به چیز کم و نگه‌داشتن نفس از زیاده‌خواهی است. [[شرع مقدس]] حد و حدود هر چیزی را در مصرف شخص تعیین کرده است. باید توجه داشت که بیشتر از آن حدی که معین شده و بیشتر از حد لزوم صرف و خرج نشود. | | در علم [[اخلاق]] قناعت در مقابل [[حرص]] قرار دارد و موجب میشود که شخص به مقدار نیاز و ضرورت بسنده کند و زاید بر آن را نطلبد.<ref>رجوع کنید به: نراقی، ملا مهدی، جامع السعادات، ج ۲، ص۱۰۴</ref> از این رو امام علی برای رسیدن به قناعت، ریشه‌کنی حرص را گام نخست شمرده است.<ref>تمیمی آمدی، ۱۳۸۴: ۵ / ۶۶</ref> و از نظر سیاسی و اقتصادی نیز آبروی سیاسی و اقتصادی و خودکفایی یک مملکت را نیز قناعت حفظ می‌کند.<ref>اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه، ص۳۵۸.</ref> |
| به بیان دیگر می‌توان گفت: قناعت، رضایت به کم و حسن تدبیر معاش است بدون دوست داشتن زیاده از حد در زندگانی. | |
|
| |
|
| ==اهمیت و ضرورت آن در اسلام== | | ==آثار، مراتب و نشانه‌ها== |
| قناعت در فرهنگ [[اسلام|اسلامی]] یکی از شاخص‌های بالندگی و آفرینندگی و خلاقّیت و عزّت بوده که ممکن است در فرد یا یک ملت تحقق یابد. | | در روایات برای قناعت آثاری ذکر شده است: رضایت خداوند<ref> کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۰۷.</ref> عزت انسان،<ref>میزان الحکمه. ج۸. ح ۱۶۸۶۰.</ref> سبکی حساب در روز [[قیامت]]،<ref>میزان الحکمه. ج۸. ص۲۸۳ - ۲۸۲.</ref> بی‌نیازی از مردم<ref> کلینی، الکافی.ج۳. ص۲۰۹. حدیث ۸.</ref> و اعطای حیاة طیبه <ref> از حضرت علی(ع) در رابطه با آیه۹۷ سوره نحل، (مَن عمل صالحاً من ذکرٍ او اُنثی و هو مومنَ فلنحیینّهُ حیاهً طیبه) پرسیدند که منظور خداوند از حیاه طیبه چیست؟ فرمود: هی القناعهِ.</ref> از جمله آنهاست. |
| هر کس می‌تواند با توجه به شرایط و وضعیتی که در آن قرار دارد طبق این اصل الهی رفتار کند، و به اقتصاد جامعه کمک کند.
| |
| حضرت [[علی(ع)]] سفارشات زیادی به کارگزاران و فرمانداران خود نسبت به پرهیز از [[اسراف]] و [[تبذیر]] دارند و آنان را ملزم به صرفه‌جویی و مصرف صحیح [[بیت المال]] می‌کند.ایشان می‌فرمایند: نوک قلم‌ها را باریک و فاصله سطرها را کم کنید و از زیاده‌روی در هزینه نمودن بیت المال بپرهیزید زیرا که اموال [[مسلمانان]] نباید متحمل ضرر شود.<ref>بحارالانوار. ج۴۱. ص۱۰۵.</ref> | |
|
| |
|
| ==در علم اخلاق==
| | قناعت دارای دو مرتبۀ عالی و اعلی است؛ مرتبۀ نخست راضی بودن به حد ضرورت و کفاف و مرتبۀ دوم رضایت به کمتر از آن است.<ref>نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، ص۶۳۶.</ref> |
| در علم [[اخلاق]] قناعت در مقابل [[حرص]] استعمال میشود. صفت قناعت موجب میشود که شخص به مقدار نیاز و ضرورت بسنده کند و زاید بر آن را نطلبد.<ref>رجوع کنید به: نراقی، ملا مهدی، جامع السعادات، ج ۲، ص۱۰۴</ref>
| |
|
| |
|
| ==آثار و برکات قناعت==
| | در [[احادیث]] برای افراد قانع، نشانه‌های مختلفی ذکر شده است: همت بلند و شکرگذاری از جمله آنهاست به عنوان نمونه در روایتی از حضرت [[علی(ع)]] آمده است: قانع‌ترین مردم باش تا شکرگزارترین آنان باشی.<ref>ارشاد القلوب. جزء اول. ص۱۱۸.</ref> یا در حدیث دیگری آمده است که زندگی با قناعت نشانه همت بلند است.<ref> میزان الحکمه. ج۲. ح ۱۶۸۶۳.</ref> |
| {| class="vcard vertical-navbox" style="width:77%; border-radius:15px; text-align:right; font-size:100%; font-weight:normal; font-color:#003300; {{linear-gradient|top|#FFDADA, #FFF9F9}} ; titlestyle = background:#C9E38F; clear:right; float:right; margin:15px auto; padding:0.2em; z-index:-1;"
| |
| |-
| |
| |
| |
| {{ستون-شروع|۴}}
| |
| * رضایت خداوند.<ref>امام صادق(ع) می‌فرمایند: هر که به معاش اندک خدا راضی گردد خدا هم به عمل اندک او راضی شود.اصول کافی. ج۳. ص۲۰۷. حدیث ۳. </ref>
| |
| * موجب عزت انسان.<ref>حضرت علی(ع) عزّت و سربلندی انسان را نتیجه قناعت می‌دانند.میزان الحکمه. ج۸. ح ۱۶۸۶۰.</ref>
| |
| * سبکی حساب در روز [[قیامت]].<ref>{{حدیث|حضرت علی(ع) فرموده‌اند: اِقنَع بِما اوتیتَهُ یخفَّ علیکَ الحساب| ترجمه=به آنچه داده شدی قناعت ورز تا حساب روز قیامت بر تو سبک و آسان گردد.میزان الحکمه. ج۸. ص۲۸۳ - ۲۸۲.}} </ref>
| |
| * بی‌نیازی از مردم.<ref>رسول خدا(ص) فرمودند: هر که می‌خواهد بی‌نیازترین مردم باشد باید به آنچه در دست خداست اعتمادش بیشتر از آنچه در دست دیگرانست بوده باشد.اصول کافی.ج۳. ص۲۰۹. حدیث ۸.</ref>
| |
| * هدایت.<ref>پیامبر اکرم(ص) فرمودند: خوشا به حال آنکه با اسلام هدایت شود و معیشت او به حد کفاف باشد و قناعت کند. نهج الفصاحه. شماره ۱۹۸۰.</ref>
| |
| * ثروت.<ref>حضرت علی(ع) فرموده‌اند: هیچ گنجی غنی‌تر از قناعت نیست. جلوه‌های حکمت. اصغر ناظم زاده. ص۴۴۷.</ref>
| |
| * حیاة طیبه.<ref>هر مرد و زن با ایمانی که کار نیکی انجام دهد او را زندگی پاکیزه خواهیم بخشید.از حضرت علی(ع) در رابطه با آیه۹۷ سوره نحل، (مَن عمل صالحاً من ذکرٍ او اُنثی و هو مومنَ فلنحیینّهُ حیاهً طیبه) پرسیدند که منظور خداوند از حیاه طیبه چیست؟ آن حضرت فرمودند: هی القناعهِ.</ref>
| |
| {{پایان}}
| |
| |-
| |
| |}
| |
| <br/><br/><br/>
| |
| <br/>
| |
| | |
| ==مراتب قناعت==
| |
| قناعت دارای دو مرتبۀ عالی و اعلی است؛ مرتبۀ نخست راضی بودن به حد ضرورت و کفاف و مرتبۀ دوم رضایت به کمتر از آن است.<ref>نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، ص۶۳۶.</ref> | |
| قناعت تنها جنبۀ آخرتی ندارد بلکه از نظر سیاسی و اقتصادی نیز ریشه امور است، بسیاری از جهت گیری‌های سیاسی در روابط بین‌الملل بر میزان قناعت صورت می‌گیرد، آبروی سیاسی و اقتصادی و خود کفایی یک مملکت را نیز قناعت حفظ می‌کند.<ref>اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه، ص۳۵۸.</ref>
| |
|
| |
|
| ==تفاوت معترّ و قانع== | | ==تفاوت معترّ و قانع== |
| خط ۴۶: |
خط ۲۴: |
| نکتۀ مهم اینکه مقدم شدن قانع بر معتر نشانۀ آن است که آن دسته از محرومانی که عفیف النفس و خویشتن دارند، باید در مقام اول و قبل از | | نکتۀ مهم اینکه مقدم شدن قانع بر معتر نشانۀ آن است که آن دسته از محرومانی که عفیف النفس و خویشتن دارند، باید در مقام اول و قبل از |
| دیگران مورد توجه قرار گیرند.<ref>تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص۱۰۸.</ref> | | دیگران مورد توجه قرار گیرند.<ref>تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص۱۰۸.</ref> |
|
| |
| ==در نگاه امام علی(ع)==
| |
| {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[امام علی علیه‌السلام|امام علی علیه‌السلام]]:{{سخ}}{{حدیث|کفی بِالقَناعَهِ مُلکاً و بِحُسنِ الخلقِ نعیما|ترجمه= پادشاهی در قناعت است و حسن خلق برای انسان کفایت می‌کند.}}|تاریخ بایگانی| منبع = [[نهج البلاغه]] فیض الاسلام. حکمت ۲۲۰.| تراز = چپ| عرض = ۲۰۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ECFFF8| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
| |
|
| |
| [[امام علی(ع)]] قناعت را بهره‌مندی از دنیا به‌اندازه کفایت و رفع نیاز می‌داند. ایشان در [[تفسیر]] و ویژگی انسان قانع می‌فرماید: کسی که به‌اندازه کفایت زندگی، از دنیا بردارد به آسایش دست یابد و آسوده‌خاطر گردد درحالی که دنیاپرستی کلید دشواری و مرکب رنج و گرفتاری است.<ref>دشتی، ۱۳۸۴: ۷۰۴</ref> برخلاف تعریفی که در کتب لغت آمده است، امام علی(ع) ملاک قناعت را مقدار و بهره‌مندی کم از دنیا نمی‌داند بلکه بهره‌مندی به‌اندازه کفاف و رفع نیاز را ملاک قناعت بیان می‌فرماید و توجه به دنیا بیش از حد نیاز، رسیدن به مرحله دنیاپرستی است که این مرحله انسان را گرفتار می‌سازد هرچند بیان اهل لغت به این معنا که انسان راضی به قسمت خود باشد را نمی‌توان بی‌ارتباط با این احکام دانست.
| |
|
| |
| '''حرص و طمع نقطه مقابل قناعت؛''' [[امام علی(ع)]] [[حرص]] را که از [[رذائل اخلاقی]] به شمار می‌رود، نقطه مقابل و مانع قناعت دانسته و برای رسیدن به قناعت، ریشه‌کنی حرص را گام نخست شمرده است. بنا به فرموده حضرت: «قناعت به دست نمی‌آید مگر اینکه حرص نابود شود».<ref>تمیمی آمدی، ۱۳۸۴: ۵ / ۶۶</ref> حرص از طریق احساس محرومیت از چیزی ایجاد میشود در این صورت فعالیت‌های انسان برای بدست آوردن آن متمرکز خواهد شد.
| |
|
| |
| ==نشانه افراد قانع==
| |
| {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[امام علی علیه‌السلام|امام علی علیه‌السلام]]:{{سخ}}{{حدیث| مِن شَرَفِ الهِمَّةِ لُزومُ القَناعَةِ|ترجمه= پایبندی به قناعت، از والایی همّت است.}}|تاریخ بایگانی| منبع = تصنیف غررالحکم و درر الکلم ص۳۹۱، ح ۸۹۹۹| تراز = چپ| عرض = ۲۰۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#EEFCE5| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
| |
| در [[احادیث]] [[شیعی]] برای افراد قانع، نشانه‌های مختلفی از جمله: آزادگی، مردانگی، همت بلند و سپاسگزارترین مردم ذکر شده است.
| |
| در روایتی از حضرت [[علی(ع)]] آمده است: قانع‌ترین مردم باش تا شکرگزارترین آنان باشی.<ref>ارشاد القلوب. جزء اول. ص۱۱۸.</ref> همچنین در حدیث دیگری آن حضرت فرموده‌اند: زندگی با قناعت نشانه همت بلند است.<ref>میزان الحکمه. ج۲. ح ۱۶۸۶۳.</ref>
| |
|
| |
|
| == پانویس == | | == پانویس == |
| {{پانویس۲}} | | {{پانویس۲}} |
|
| |
| == منابع == | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
