تواضع: تفاوت میان نسخه‌ها

  {{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول = [[امام صادق (ع)]]: {{حدیث|إِنَّ فِى السَّماءِ مَلَکَینِ مُوَکَّلَینِ بِالعِبادِ، فَمَن تَواضَعَ لِلّهِ رَفَعاهُ وَمَن تَکَبَّرَ وَضَعاهُ|ترجمه=در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده‌اند پس هر کس براى خدا تواضع کند، او را بالا برند و هر کس [[تکبر]] ورزد او را پَست گردانند.}} |تاریخ بایگانی | منبع = <small> [[کافی|کافى]]، ج۲، ص۱۲۲. </small> | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px | اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

==تواضع در اخلاق دینی مسلمانان==

تواضع در اخلاق دینی مسلمانان جایگاهی ویژه دارد که آن را از حد صرف فضیلتی ممدوح فرا‌تر می‌برد. این معنا را با عنایت به اهمیت تواضع در [[قرآن]] و مقابله صریح آیات قرآنی با تکبر و گردنکشی جاهلی می‌توان دریافت. به روزگار [[جاهلیت]]، تواضع و فروتنی از فضائل انسان‌های شریف به شمار نمی‌آمد و حتی‌گاه عرب جاهلی، تا آنجا پرستش [[بت]]‌ها را پسندیده می‌دانست که تعارضی با غرور وی نداشت. <ref> ایزوتسو، ص ۲۸۷ </ref> در مقابل، آنچه از آموزه‌های قرآنی به دست می‌آید، نفی قاطع هرگونه کبرورزی نسبت به [[خداوند]] و سپس انسانهای دیگر است. با عنایت به این امر و نیز با توجه به این مطلب که قرآن کریم از صفات اصلی اقوام بی‌ایمان را کبرورزی و گردنکشی آنان می‌داند، <ref> برای نمونه رجوع کنید به نحل: ۲۲ـ ۲۳؛ مؤمنون: ۴۶ </ref> نتیجه گرفته می‌شود تواضع، که ضد تکبر است، با ایمان ارتباطی وثیق دارد و یکی از مؤلفه‌های اصلی [[ایمان]] است. <ref> برای تفصیل بحث رجوع کنید به ایزوتسو، ص ۲۸۵ـ ۳۱۱ </ref> این نکته به روشنی در کلمه اسلام، که معنای آن تسلیم متواضعانه در برابر خداست آشکار است.<ref> رجوع کنید به طبری؛ فضل بن حسن طبرسی؛ قرطبی، ذیل بقره: ۱۱۲ </ref>

در آیه ۳۵ [[سوره احزاب]] نیز [[خشوع]] ـ که در برخی تفاسیر <ref> رجوع کنید به طوسی؛ فیض کاشانی، ۱۴۱۶، ذیل آیه </ref>‌‌ همان تواضع معنا شده است ـ در شمار صفات و ویژگی‌های [[مؤمن|مؤمنان]] آمده است. همچنین در آیه ۶۳ [[سوره فرقان]]، به هنگام توصیف «عبادالرحمن»، آمده است که آنان بر زمین، سبک گام می‌نهند. این وصف طبق برخی تفاسیر، می‌تواند به معنای تواضع در برابر انسان‌های دیگر باشد. <ref> رجوع کنید به طبری؛ طوسی؛ طباطبائی، ذیل آیه؛ برای سایر تعبیرات مرتبط با تواضع رجوع کنید به همین تفاسیر، ذیل حج: ۳۴ </ref> از ارتباط ویژه تواضع با [[ایمان]]، می‌توان دریافت که اصل تواضع، فروتنی در برابر عظمت خداوند است و تواضع در برابر انسان‌ها از اینجا ناشی می‌شود. <ref> رجوع کنید به مصباح الشریعه، ص ۷۲ـ۷۳؛ خمینی، ج ۴، ص ۳۴۰ </ref>

[[پیامبر اسلام(ص)]] به عنوان اسوه همگان <ref> رجوع کنید به احزاب: ۲۱ </ref> در قرآن امر به خَفْضِ جناح در برابر مؤمنان شده است <ref> رجوع کنید به شعراء: ۲۱۵ </ref> و این، اهمیت خوی تواضع را از منظر قرآن می‌رساند.

{{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول = [[امام صادق (ع)]]: {{حدیث|ثَلاثٌ تـُورِثُ المَحَبَّه: الـدَیـنُ وَ التَّـواضُعُ وَ البَذلُ|ترجمه=سه چیز است که محبت آورد: قـرض دادن و فـروتنـى و بخشـش.}} |تاریخ بایگانی | منبع = <small> [[تحف العقول]]، ص ۳۱۶. </small> | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px | اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

==تواضع در برابر عظمت خدا==

در احادیث، به ویژه بر تواضع در برابر [[خدا]] تأکید شده است که ارتباط مذکور میان تواضع و [[ایمان]] را نشان می‌دهد؛ چنانکه در [[مصباح الشریعة]] <ref> مصباح الشریعه، ص ۷۳ </ref> آمده است که حقیقت تواضع را تنها مقربان و واصلان به وحدانیت خداوند در می‌یابند. همچنین، طبق احادیث، تواضع در برابر عظمت خداوند، شرط قبولی عبادت‌هایی چون [[نماز]] معرفی شده <ref> رجوع کنید به مجلسی، ج ۱۳، ص ۳۳۸ </ref> و در حدیثی از [[امام صادق علیه السلام]]، خود تواضع [[عبادت]] خوانده شده است. <ref> رجوع کنید به ه‌مان، ج ۷۵، ص ۲۴۷ </ref>

==تواضع در برابر مومنان==

بنا بر حدیثی، مؤمن وظیفه دارد نسبت به دیگر مؤمنان متواضع باشد و از فخرفروشی به آنان بپرهیزد. <ref> رجوع کنید به نهج البلاغه، همانجا؛ ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۳۹۹؛ مسلم بن حجاج، ج ۸، ص ۱۶۰ </ref> به نظر می‌رسد که مؤمن چون ارزشمندیِ امور را با ملاکِ دوری و نزدیکی به خدا می‌سنجد و معیار ارزش نعمت‌های دنیوی را با توجه به [[آخرت]] تعیین می‌کند، در نتیجه تلاش دارد از سرفروتنی حیات زاهدانه‌ای در پیش گیرد و زندگی‌اش را با فقیر‌ترین انسان‌ها همسان سازد. سیره و سلوک [[پیامبر اسلام(ص)]]، این معنا را به روشنی نشان می‌دهد. <ref> برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۲، ص ۱۲۲، ج ۸، ص ۱۶۹؛ ورّام، ج ۱، ص ۲۰۰؛ مجلسی، ج ۱۶، ص ۱۹۹ </ref> رعایت حد وسط در هر فضیلتی نیکوست و افراط و تفریط در آن مذموم است؛ افراط در تواضع این است که انسان خودبزرگ‌بین باشد و دیگران را حقیر و ناچیز شمرد و تفریط در آن این است که چنان تواضع کند که به ذلت، حقارت و پستی بینجامد.<ref> منتظری، فراز و فرود نفس، بی‌جا، ص۳۳۴.</ref>

{{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول = [[امام صادق (ع)]]: {{حدیث|إِنَّ مِنَ التَّواضُعِ أَن یَرضَى الرَّجُلُ بِالمَجلِسِ دونَ المَجلِسِ وَأَن یُسَلِّمَ عَلى مَن یَلقى وَأَن یَترُکَ المِراءَ وَإِن کانَ مُحِقّا وَلایُحِبَّ أَن یُحمَدَ عَلَى التَّقوى|ترجمه=از تواضع است که انسان به پایین مجلس رضایت دهد، به هر کس بر مى خورد [[سلام]] کند، [[مجادله]] را‌‌ رها کند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد که او را به پرهیزکارى بستایند.}} |تاریخ بایگانی | منبع = <small> [[بحار الأنوار]]، ج۷۵، ص۱۱۸. </small> | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px | اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

==نهی از تواضع در برابر برخی افراد==

بنا بر احادیث، همانگونه که تواضع در برابر پدر و مادر، <ref> رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه السلام، ص ۳۳۴ </ref> [[مؤمن|مؤمنان]] <ref> رجوع کنید به فیض کاشانی، ۱۴۰۳، ج ۶، ص ۲۲۱ </ref> و معلم و شاگرد <ref> رجوع کنید به حرّ عاملی، ج ۱، ص ۴۷۵ </ref> توصیه شده، از تواضع نسبت به برخی افراد از جمله [[تکبر|متکبران]] و [[کافر|کافران]] نهی شده است. <ref> رجوع کنید به ورّام، ج ۱، ص ۲۰۱؛ فیض کاشانی، ۱۴۰۳، ج ۶، ص ۲۲۲ </ref> همچنین، تواضع فقیر در برابر غنی به سبب ثروتش، ناپسند شمرده شده است. <ref> رجوع کنید به نهج البلاغه، ص ۵۰۸؛ راغب اصفهانی، ص ۲۸۶ </ref>

در پاره‌ای احادیث به امور جزئی تری همچون نشانه‌ها و نمودهای تواضع پرداخته شده که برخی از آن‌ها عبارت است از: تقدم در [[سلام]] کردن، نشستن در پایین مجلس، غذا خوردن همراه خادمان، ترک آراستن و به سختی انداختن در لباس و خوراک. <ref> رجوع کنید به کلینی، ج ۲، ص ۱۲۳، ۶۴۶؛ مجلسی، ج ۲، ص ۵۵، ۱۳۱ـ ۱۳۲، ج ۵۹، ص ۲۹۱ </ref>

== پانویس ==

== منابع ==

* قرآن.

* نهج البلاغة، چاپ صبحی صالح، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱.

* مسعودبن عیسی ورّام، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، چاپ علی اصغر حامد، تهران، ۱۳۷۶.

*منتظری، حسین علی، فراز و فرود نفس: درس‌هایی از اخلاق (شرحی بر جامع السعادات)، بی‌جا، ۱۳۹۱ش.

==پیوند به بیرون==

* منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/10555 دانشنامه جهان اسلام]