پرش به محتوا

شهربانو: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۱۱ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۰ دسامبر ۲۰۲۱
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''شهربانو''' یا '''شاه زنان''' مادر [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]. به گزارش تاریخ‌نگاران و [[حدیث|محدثان]]، شهربانو دختر یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی بود که پس از ورود [[اسلام]] به [[ایران]] به همسری [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] درآمد و امام سجاد(ع) را برای او به دنیا آورد. البته درباره نام، نسب، زمان ورود به مدینه، زمان وفات و نیز چگونگی ازدواج او با امام حسین(ع) اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. بنا به روایتی که در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الامامه]] (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده او در [[فتوحات اسلامی|فتوحات]] دوره [[عمر بن خطاب]] اسیر شد و به [[مدینه]] آورده شد و در آنجا پس از آزادی به عقد امام حسین(ع) درآمد.
'''شهربانو''' یا '''شاه زنان''' مادر [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]. به گزارش تاریخ‌نگاران و [[حدیث|محدثان]]، شهربانو دختر یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی بود که پس از ورود [[اسلام]] به [[ایران]] به همسری [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] درآمد و امام سجاد(ع) را برای او به دنیا آورد. البته درباره نام، نسب، زمان ورود به مدینه، زمان وفات و نیز چگونگی ازدواج او با امام حسین(ع) اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. بنا به روایتی که در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الامامه]] (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده او در [[فتوحات اسلامی|فتوحات]] دوره [[عمر بن خطاب]] اسیر شد و به [[مدینه]] آورده شد و در آنجا پس از آزادی به عقد امام حسین(ع) درآمد.


بنا به گزارش‌های تاریخی شهربانو به هنگام تولد امام سجاد(ص) از دنیا رفته است. با این حال گفته شده وی در [[واقعه کربلا]] حضور داشته و پس از شهادت امام حسین(ع) به [[ری (شهر)|ری]] رفته و در آنجا در کوهی ناپدید شده است. از این‌رو [[بقعه بی‌بی شهربانو]] واقع در نزدیکی ری به وی منسوب است. داستان سفر وی از کربلا به ری از [[تحریفات عاشورا]] دانسته شده است. همچنین برخی از محققان انتساب زیارتگاه منسوب به وی در ری را رد کرده‌اند.
بنا به گزارش‌های تاریخی شهربانو به هنگام تولد امام سجاد(ص) از دنیا رفته است. با این حال گفته شده وی در [[واقعه کربلا]] حضور داشته و پس از شهادت امام حسین(ع) به [[ری (شهر)|ری]] رفته و در آنجا در کوهی ناپدید شده است. از این‌رو [[بقعه بی‌بی شهربانو]] واقع در نزدیکی ری به وی منسوب است. داستان سفر وی از کربلا به ری از [[تحریف‌های عاشورا|تحریفات عاشورا]] دانسته شده است. همچنین برخی از محققان انتساب زیارتگاه منسوب به وی در ری را رد کرده‌اند.
==نسب==
==نسب==
شهربانو مادر امام سجاد(ع) است. به گفته [[محمدهادی یوسفی غروی]] (متولد ۱۳۲۷ش) مورخان<ref> برای نمونه نگاه کنید به یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۴۷؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۶؛ بغدادی، تاریخ اهل البیت، ۱۴۱۰ق، ص۱۲۱؛ تاریخ خلیفة، ص۲۴۰.</ref> مادر امام سجاد(ع) را دختر یزدگرد سوم می‌دانند اما درباره نام او اختلاف‌نظر دارند.<ref> یوسفی غروی، «حول السیدة شهربانو»، ص۷.</ref> همچنین به گفته [[محمد بن علی ابن شهر آشوب|ابن‌شهرآشوب]] (درگذشته ۵۸۸ق) مادر امام سجاد(ع)، شهربانو دختر یزدگرد است با این حال نام او را شاه زنان، جَهان، سُلافه، خوله، بَرّه، مریم و فاطمه نیز گفته‌اند.<ref> ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> در منابع نام او سلامه،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۷؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۱۰۴؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۷.</ref> شهرناز،<ref> مجمل التواریخ و القصص، تهران، ص۴۵۶.</ref> حرار و غزّاله<ref> یعقوبی، تاریخ الیعقوبی،‌ دار صادر، ج۲، ص۲۴۷.</ref> نیز ذکر شده است. همچنین نام پدرش را سبحان<ref> مجمل التواریخ و القصص، تهران، ص۴۵۶.</ref> و نوشجان<ref> اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۱۰۵.</ref> نیز گفته‌اند. در نقلی، مادر امام سجاد(ع) کنیزی اهل [[کابل]] معرفی شده است.<ref>نگاه کنید به یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۳.</ref>  
شهربانو مادر امام سجاد(ع) است. به گفته [[محمدهادی یوسفی غروی]] (متولد ۱۳۲۷ش) مورخان<ref> برای نمونه نگاه کنید به یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۴۷؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۶؛ بغدادی، تاریخ اهل البیت، ۱۴۱۰ق، ص۱۲۱؛ تاریخ خلیفة، ص۲۴۰.</ref> مادر امام سجاد(ع) را دختر یزدگرد سوم می‌دانند اما درباره نام او اختلاف‌نظر دارند.<ref> یوسفی غروی، «حول السیدة شهربانو»، ص۷.</ref> همچنین به گفته [[محمد بن علی ابن شهر آشوب|ابن‌شهرآشوب]] (درگذشته ۵۸۸ق) مادر امام سجاد(ع)، شهربانو دختر یزدگرد است با این حال نام او را شاه زنان، جَهان، سُلافه، خوله، بَرّه، مریم و فاطمه نیز گفته‌اند.<ref> ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> در منابع نام او سلامه،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۷؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۱۰۴؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۷.</ref> شهرناز،<ref> مجمل التواریخ و القصص، تهران، ص۴۵۶.</ref> حرار و غزّاله<ref> یعقوبی، تاریخ الیعقوبی،‌ دار صادر، ج۲، ص۲۴۷.</ref> نیز ذکر شده است. همچنین نام پدرش را سبحان<ref> مجمل التواریخ و القصص، تهران، ص۴۵۶.</ref> و نوشجان<ref> اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۱۰۵.</ref> نیز گفته‌اند. در نقلی، مادر امام سجاد(ع) کنیزی اهل [[کابل]] معرفی شده است.<ref>نگاه کنید به یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۳.</ref>  
خط ۱۰: خط ۱۰:
*در [[حکومت حضرت علی(ع)]]: بر پایه روایتی که در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الاِرشاد]]،<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۳۷.</ref> [[اعلام الوری باعلام الهدی (کتاب)|اعلام الوری]]،<ref> طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۸۰.</ref> [[روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (کتاب)|روضة الواعظین]]،<ref> فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۰۱.</ref> [[تاج الموالید (کتاب)|تاج الموالید]]<ref> طبرسی، تاج الموالید، ۱۴۲۲ق، ص۸۹.</ref> و [[کشف الغمة فی معرفة الائمة (کتاب)|کشف الغمه]]<ref> اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۸۳.</ref> نقل شده کارگزار امام علی(ع) در مشرق دو دختر یزدگرد را به سوی او فرستاد امام علی(ع) شهربانو را به حسین(ع) و دیگری را [[محمد بن ابی‌بکر]] بخشید.
*در [[حکومت حضرت علی(ع)]]: بر پایه روایتی که در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الاِرشاد]]،<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۳۷.</ref> [[اعلام الوری باعلام الهدی (کتاب)|اعلام الوری]]،<ref> طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۸۰.</ref> [[روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (کتاب)|روضة الواعظین]]،<ref> فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۰۱.</ref> [[تاج الموالید (کتاب)|تاج الموالید]]<ref> طبرسی، تاج الموالید، ۱۴۲۲ق، ص۸۹.</ref> و [[کشف الغمة فی معرفة الائمة (کتاب)|کشف الغمه]]<ref> اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۸۳.</ref> نقل شده کارگزار امام علی(ع) در مشرق دو دختر یزدگرد را به سوی او فرستاد امام علی(ع) شهربانو را به حسین(ع) و دیگری را [[محمد بن ابی‌بکر]] بخشید.
*در حکومت [[عمر بن خطاب]]:<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۳.</ref> بنا به روایتی که در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الامامة]] (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده شهربانو کینز بود، عمر بن خطاب می‌خواست دختر یزدگرد را بفروشد اما امام علی(ع) با استناد به روایت «افراد کریم هر قومی را گرامی بدارید اگرچه با شما مخالفت کنند» از پیامبر(ص) مانع او شد. سپس سهم خود را از او در راه خدا آزاد کرد و پس از او [[بنی‌هاشم]] و دیگر مسلمانان چنین کردند از این‌رو  او را مخیّر گذاشتند که فردی را به همسری برگزیند و او امام حسین(ع) را برگزید به ازدواج او درآمد.<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۴-۱۹۶.</ref> بنا به روایتی که در [[الکافی (کتاب)|الکافی]] نقل شده عمر بن خطاب می‌خواست او را برای خود اختیار کند اما امام علی(ع) مانع او شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۷.</ref> البته [[مرتضی مطهری]] روایت الکافی را معتبر ندانسته است چراکه دو تن از راویان آن از نظر رجالیان قابل اعتماد نیستند.<ref> مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، صدرا، ص۱۱۷.</ref>  
*در حکومت [[عمر بن خطاب]]:<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۳.</ref> بنا به روایتی که در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الامامة]] (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده شهربانو کینز بود، عمر بن خطاب می‌خواست دختر یزدگرد را بفروشد اما امام علی(ع) با استناد به روایت «افراد کریم هر قومی را گرامی بدارید اگرچه با شما مخالفت کنند» از پیامبر(ص) مانع او شد. سپس سهم خود را از او در راه خدا آزاد کرد و پس از او [[بنی‌هاشم]] و دیگر مسلمانان چنین کردند از این‌رو  او را مخیّر گذاشتند که فردی را به همسری برگزیند و او امام حسین(ع) را برگزید به ازدواج او درآمد.<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۴-۱۹۶.</ref> بنا به روایتی که در [[الکافی (کتاب)|الکافی]] نقل شده عمر بن خطاب می‌خواست او را برای خود اختیار کند اما امام علی(ع) مانع او شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۷.</ref> البته [[مرتضی مطهری]] روایت الکافی را معتبر ندانسته است چراکه دو تن از راویان آن از نظر رجالیان قابل اعتماد نیستند.<ref> مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، صدرا، ص۱۱۷.</ref>  
*در خلافت عثمان: بنا به روایتی که در [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|عیون اخبار الرضا]] نقل شده این ماجرا در زمان خلافت عثمان رخ داده و [[عثمان]] او را به امام حسین(ع) بخشیده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۲۸، ح۶.</ref> محمدهادی یوسفی غروی (متولد ۱۳۲۷ش) در کتاب الموسوعة التاریخ الاسلامی نیز همین نقل را پذیرفته است.<ref> یوسفی غروی، الموسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۵۷ و ۶۵۲</ref>
*در خلافت عثمان: بنا به روایتی که در [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|عیون اخبار الرضا]] نقل شده این ماجرا در زمان خلافت عثمان رخ داده و [[عثمان بن عفان|عثمان]] او را به امام حسین(ع) بخشیده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۲۸، ح۶.</ref> محمدهادی یوسفی غروی (متولد ۱۳۲۷ش) در کتاب الموسوعة التاریخ الاسلامی نیز همین نقل را پذیرفته است.<ref> یوسفی غروی، الموسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۵۷ و ۶۵۲</ref>


==تردیدها==
==تردیدها==
برخی از محققان نسبت به اینکه مادر امام سجاد(ع) دختر یزدگرد باشد، تردید کرده‌اند.<ref> برای نمونه نگاه کنید شریعتی، تشیع علوی و تشیع صفوی، ص۹۱؛ شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۱۲.</ref> [[سید جعفر شهیدی]] (درگذشته ۱۳۸۶ش) در کتاب زندگانی علی بن حسین(ع) ناشناخته بودن شهربانو را در قرن دوم نزد [[بنی‌هاشم]] از شواهد این تردید ذکر کرده است. [[منصور دوانیقی]] (حکومت:۱۳۶-۱۵۸ق) از خلفای عباسی در پاسخ نامه محمد بن عبدالله مشهور به [[نفس زکیه]] که فضیلت خاندان خود را برشمرده بود، مادر امام سجاد(ع) را [[ام ولد|اُم وَلد]] (کنیز) ذکر کرده بود.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۰۱.</ref> به گفته سید جعفر شهیدی، او واژه ام ولد را برای تحقیر نفس زکیه به‌کار برده است و اگر داستان شهربانو واقعیت داشت منصور این تعبیر را به کار نمی‌برد و اگر دروغ نوشته بود، نفس زکیه پاسخ او را می‌داد که مادر امام سجاد(ع) کنیز نبوده است.<ref> شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، ۱۳۶۵ش، ص۲۴.</ref>   
برخی از محققان نسبت به اینکه مادر امام سجاد(ع) دختر یزدگرد باشد، تردید کرده‌اند.<ref> برای نمونه نگاه کنید شریعتی، تشیع علوی و تشیع صفوی، ص۹۱؛ شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۱۲.</ref> [[سید جعفر شهیدی]] (درگذشته ۱۳۸۶ش) در کتاب زندگانی علی بن حسین(ع) ناشناخته بودن شهربانو را در قرن دوم نزد [[بنی‌هاشم]] از شواهد این تردید ذکر کرده است. [[منصور عباسی|منصور دوانیقی]] (حکومت:۱۳۶-۱۵۸ق) از خلفای عباسی در پاسخ نامه محمد بن عبدالله مشهور به [[نفس زکیه]] که فضیلت خاندان خود را برشمرده بود، مادر امام سجاد(ع) را [[ام ولد|اُم وَلد]] (کنیز) ذکر کرده بود.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۰۱.</ref> به گفته سید جعفر شهیدی، او واژه ام ولد را برای تحقیر نفس زکیه به‌کار برده است و اگر داستان شهربانو واقعیت داشت منصور این تعبیر را به کار نمی‌برد و اگر دروغ نوشته بود، نفس زکیه پاسخ او را می‌داد که مادر امام سجاد(ع) کنیز نبوده است.<ref> شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، ۱۳۶۵ش، ص۲۴.</ref>   


==وفات==
==وفات==
به گفته برخی از مورخان، مادر امام سجاد(ع) هنگام تولد او از دنیا رفته‌است.<ref> مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰.</ref> پس از وفات او، وشیکه دایه امام سجاد(ع) شد از این رو امام او را مادر خطاب می‌کرد.<ref> ابن‌داود حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۳۷۲.</ref> به گفته [[علی بن حسین مسعودی]] (درگذشته ۳۴۶ق) تاریخ‌نگار وقتی امام بزرگ شد وشیکه را به ازدواج غلام خود در آورد، برهمین اساس [[بنی‌امیه]] امام را سرزنش کرده و می‌گفتند: علی بن حسین مادر خود به ازدواج غلامش در آورده است.<ref> مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰.</ref> با این حال در کتاب الطبقات الکبری (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده که شهربانو پس از امام حسین(ع) با زُبَید غلام امام، ازدواج کرده و فرزندی به نام عبدالله برای او به دنیا آورده است.<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۶۳.</ref> همچنین نقل شده که شهربانو پس از [[واقعه عاشورا]] از [[کربلا]] به [[ایران]] رفت و در کوهی در نزدیکی [[ری]] ناپدید شد.<ref>شهیدی، زندگی علی بن حسین، ص۲۷.</ref> از این رو [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه‌هایی]] درباره او وجود دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/416717 متن تعزیه شهربانو،]</ref> [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] (درگذشته ۱۳۲۰ق) محدث شیعه این مسأله را از [[تحریفات عاشورا]]<ref> محدث نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۵۳.</ref> و [[آقابزرگ تهرانی]] (درگذشته ۱۳۸۹ق) کتابشناس شیعه آن را داستانی خیالی<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۴۶.</ref> دانسته‌اند.  
به گفته برخی از مورخان، مادر امام سجاد(ع) هنگام تولد او از دنیا رفته‌است.<ref> مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰.</ref> پس از وفات او، وشیکه دایه امام سجاد(ع) شد از این رو امام او را مادر خطاب می‌کرد.<ref> ابن‌داود حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۳۷۲.</ref> به گفته [[علی بن حسین مسعودی]] (درگذشته ۳۴۶ق) تاریخ‌نگار وقتی امام بزرگ شد وشیکه را به ازدواج غلام خود در آورد، برهمین اساس [[بنی‌امیه]] امام را سرزنش کرده و می‌گفتند: علی بن حسین مادر خود به ازدواج غلامش در آورده است.<ref> مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰.</ref> با این حال در کتاب الطبقات الکبری (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده که شهربانو پس از امام حسین(ع) با زُبَید غلام امام، ازدواج کرده و فرزندی به نام عبدالله برای او به دنیا آورده است.<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۶۳.</ref> همچنین نقل شده که شهربانو پس از [[واقعه کربلا]] از [[کربلا]] به [[ایران]] رفت و در کوهی در نزدیکی [[ری]] ناپدید شد.<ref>شهیدی، زندگی علی بن حسین، ص۲۷.</ref> از این رو [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه‌هایی]] درباره او وجود دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/416717 متن تعزیه شهربانو،]</ref> [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] (درگذشته ۱۳۲۰ق) محدث شیعه این مسأله را از [[تحریف‌های عاشورا|تحریفات عاشورا]]<ref> محدث نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۵۳.</ref> و [[آقابزرگ تهرانی]] (درگذشته ۱۳۸۹ق) کتابشناس شیعه آن را داستانی خیالی<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۴۶.</ref> دانسته‌اند.  
[[بقعه بی‌بی شهربانو]] در نزدیکی ری به شهربانو منسوب است. البته انتساب آن به وی از سوی برخی از نویسندگان رد شده است.
[[بقعه بی‌بی شهربانو]] در نزدیکی ری به شهربانو منسوب است. البته انتساب آن به وی از سوی برخی از نویسندگان رد شده است.