شهربانو: تفاوت میان نسخه‌ها

شهربانو مادر امام سجاد(ع) است. به گفته [[محمدهادی یوسفی غروی]] (متولد ۱۳۲۷ش) مورخان<ref> برای نمونه نگاه کنید به یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۴۷؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۶؛ بغدادی، تاریخ اهل البیت، ۱۴۱۰ق، ص۱۲۱؛ تاریخ خلیفة، ص۲۴۰.</ref> مادر امام سجاد(ع) را دختر یزدگرد سوم می‌دانند اما درباره نام او اختلاف‌نظر دارند.<ref> یوسفی غروی، «حول السیدة شهربانو»، ص۷.</ref> همچنین به گفته [[ابن‌شهرآشوب]] (درگذشت ۵۸۸ق) مادر امام سجاد(ع)، شهربانو دختر یزدگرد است با این حال نام او را شاه زنان، جَهان، سُلافه، خوله، بَرّه، مریم و فاطمه نیز گفته‌اند.<ref> ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> در منابع نام او سلامه،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۷؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۱۰۴؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۷.</ref> شهرناز،<ref> مجمل التواریخ و القصص، تهران، ص۴۵۶.</ref> حرار و غزّاله<ref> یعقوبی، تاریخ الیعقوبی،‌ دار صادر، ج۲، ص۲۴۷.</ref> نیز ذکر شده است. همچنین نام پدرش را سبحان<ref> مجمل التواریخ و القصص، تهران، ص۴۵۶.</ref> و نوشجان<ref> اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۱۰۵.</ref> نیز گفته‌اند.

 

در نقلی، مادر امام سجاد(ع) کنیزی اهل [[کابل]] معرفی شده است.<ref>نگاه کنید به یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۳.</ref>  

*در حکومت [[عمر بن خطاب]]:<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۰۳.</ref> بنا به روایتی که در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الامامة]] (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده شهربانو کینز بود، عمر بن خطاب می‌خواست دختران یزدگرد را بفروشد امام علی(ع) با استناد به روایت «افراد کریم هر قومی را گرامی بدارید اگرچه با شما مخالفت کنند» از پیامبر(ص) مانع او شد. سپس سهم خود را از او در راه خدا آزاد کرد و پس از او [[بنی‌هاشم]] و دیگر مسلمانان چنین کردند از این رو او را مخیّر گذاشتند که فردی را به همسری برگزیند و او امام حسین(ع) را انتخاب کرد و به ازدواج او درآمد.<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۴-۱۹۶.</ref> بنا به روایتی که در [[الکافی (کتاب)|الکافی]] نقل شده عمر بن خطاب می‌خواست او را برای خود اختیار کند اما امام علی(ع) مانع او شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۷.</ref> البته [[مرتضی مطهری]] روایت الکافی را معتبر ندانسته است چراکه دو تن از راویان آن از نظر رجالیان قابل اعتماد نیستند.<ref> مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، صدرا، ص۱۱۷.</ref>  

*در خلافت عثمان: بنا به روایتی که در [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|عیون اخبار الرضا]] نقل شده این ماجرا در زمان خلافت عثمان رخ داده و [[عثمان]] او را به امام حسین(ع) بخشیده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۲۸، ح۶.</ref> محمدهادی یوسفی غروی در کتاب الموسوعة التاریخ الاسلامی نیز همین نقل را پذیرفته است.<ref> یوسفی غروی، الموسوعة التاریخ الاسلامی، ج۶، ص۳۵۷ و ۶۵۲</ref>

برخی از محققان نسبت به اینکه مادر امام سجاد(ع) دختر یزدگرد باشد، تردید کرده‌اند.<ref> برای نمونه نگاه کنید شریعتی، تشیع علوی و تشیع صفوی، ص۹۱؛ شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۱۲.</ref> [[سید جعفر شهیدی]] (درگذشته ۱۳۸۶ش) در کتاب زندگانی علی بن حسین(ع) ناشناخته بودن شهربانو را در قرن دوم نزد [[بنی‌هاشم]] از شواهد این تردید ذکر کرده است. [[منصور دوانیقی]] (حکومت:۱۳۶-۱۵۸ق) از خلفای عباسی درپاسخ نامه محمد بن عبدالله مشهور به [[نفس زکیه]] که فضیلت خاندان خود را برشمرده بود، مادر امام سجاد(ع) را [[ام ولد|اُم وَلد]] (کنیز) دانسته بود.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۱۰۱.</ref> به گفته سید جعفر شهیدی، او واژه ام ولد را برای تحقیر نفس زکیه به‌کار برده است و اگر داستان شهربانو واقعیت داشت منصور این تعبیر را به کار نمی‌برد و اگر دروغ نوشته بود، نفس زکیه پاسخ او را می‌داد که مادر امام سجاد(ع) کنیز نبوده است.<ref> شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، ۱۳۶۵ش، ص۲۴.</ref>   

به گفته برخی از مورخان، مادر امام سجاد(ع) هنگام تولد او از دنیا رفته‌است.<ref> مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰.</ref> پس از وفات او، وشیکه دایه امام سجاد(ع) شد از این رو امام او را مادر خطاب می‌کرد.<ref> ابن‌داود حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۳۷۲.</ref> به گفته [[علی بن حسین مسعودی]] (درگذشته ۳۴۶ق) تاریخ‌نگار وقتی امام بزرگ شد وشیکه را به ازدواج غلام خود در آورد، برهمین اساس [[بنی‌امیه]] امام را سرزنش کرده و می‌گفتند: علی بن حسین مادر خود به ازدواج غلامش در آورده است.<ref> مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۰.</ref> با این حال در کتاب الطبقات الکبری (نوشته شده در قرن سوم قمری) نقل شده که شهربانو پس از امام حسین(ع) با زُبَید غلام امام، ازدواج کرده و فرزندی به نام عبدالله برای او به دنیا آورده است.<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۶۳.</ref> همچنین نقل شده که شهربانو پس از [[واقعه عاشورا]] از [[کربلا]] به [[ایران]] رفت و در کوهی در نزدیکی [[ری]] ناپدید شد.<ref>شهیدی، زندگی علی بن حسین، ص۲۷.</ref> از این رو [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه‌هایی]] درباره او وجود دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/416717 متن تعزیه شهربانو،]</ref> [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] (درگذشته ۱۳۲۰ق) محدث شیعه این مسأله را از [[تحریفات عاشورا]]<ref>محدث نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۵۳.</ref> و آقابزرگ تهرانی آن را داستانی خیالی <ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۴۶.</ref> دانسته‌اند.  

[[بقعه بی‌بی شهربانو]] در نزدیکی ری به شهربانو منسوب است البته انتساب آن به وی از سوی برخی از نویسندگان رد شده است.

به گفته مرتضی مطهری، آرتور دو گوبینو (درگذشته ۱۸۸۲م) خاورشناس فرانسوی در کتاب «فلسفه و ادیان آسیای مرکزی»، عقاید قدیمی ایرانیان را درباره جنبه آسمانی و الهی داشتن سلاطین ساسانی، ریشه اصلی عقاید شیعه در باب امامت و عصمت ائمه دانسته است و ازدواج امام حسین با شهربانو را عامل سرایت آن عقیده ایرانی در اندیشه شیعه به شمار آورده است. ادوارد براون نیز نظریه گوبینو را تأیید کرده است.<ref> مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، صدرا، ص۱۰۸.</ref> البته مطهری هفت پاسخ به این ادعا داده و آن را بی‌اساس خوانده است.<ref> مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، صدرا، ص۱۰۹-۱۱۹.</ref>