ستون حنانه

ستون حَنّانه (به معنای ستون گریه‌کننده)،‌ به عربی «اسطوانة الحَنّانة»، نام یکی از ستون‌های مسجد النبى. این ستون در محل نخلى قرار دارد که بنا بر گزارش‌هاى تاریخى از هجر پیامبر (ص) نالید.

شرح ماجرا

شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الآمال به هنگام ذکر معجزات پیامبر اکرم (ص) جریان این واقعه را این چنین نقل می‌کند:

خاصّه و عامّه به سندهاى بسیار روایت کرده‌اند که چون حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله و سلم به مدینه هجرت نمود و مسجد را بنا کرد در جانب مسجد درخت خرمائى خشک کهنه بود و هرگاه که حضرت خطبه مى‌خواند بر آن درخت تکیه مى‌فرمود پس مردى آمد و گفت: یا رسول اللّه، رخصت ده که براى تو منبرى بسازم که در وقت خطبه بر آن قرار گیرى و چون مرخص شد براى حضرت منبرى ساخت که سه پایه داشت و حضرت بر پایه سوم مى‌نشست، اول مرتبه که آن حضرت بر منبر برآمد آن درخت به ناله آمد، مانند ناله‌اى که ناقه در مفارقت فرزند خود کند؛ پس حضرت از منبر به زیر آمد و درخت را دربرگرفت تا ساکن شد. حضرت فرمود: اگر من آن را دربرنمى‌گرفتم تا قیامت ناله مى‌کرد.

این ستون به جهت ناله‌ای كه سر داد و نيز آمدن تعبیر «حنّ الىّ» در حدیث نبوى، به «حنّانه» شهرت یافته است.

این داستان در منابع دیگری نیز با اندکی تفاوت در جزئیات نقل شده است. برخى از مفسران در ذیل آیه 74 سوره بقره درباره اعطاى فهم به جمادات، به این قضیه اشاره کرده‌اند.

سرنوشت این ستون

امروزه ستونی به این نام در مسجد النبی وجود ندارد. درباره سرنوشت این ستون اقوال مختلفی مطرح شده است.

برخى گفته‌اند این ستون را بنی‌امیه پس از تجدید بناى مسجد قطع کردند و از بین بردند و آنچه بعد از بازسازى مسجد با نام ستون حنانه در منابع یاد شده و نماز خواندن کنار آن مستحب است، ظاهراً جاى آن است نه خود ستون. بنا بر روایتى، پس از تخریب مسجد، اُبَىّ بن‌کعب این ستون را به خانه خود برد و از آن نگهدارى کرد. در روایتی نیز آمده است که پیامبر (ص) فرمود که آن درخت را کندند و در زیر منبر دفن کردند.

معجزه‌بودن این ماجرا

برخی نالیدن این ستون را از معجزات پیامبر (ص) دانسته‌اند. شافعى این معجزه را برتر از زنده کردن مردگان توسط حضرت عیسى (ع) دانسته است. قاضى عبدالجبار، در جایی می‌گوید که برخى ناله این ستون و تسبیح سنگ‌ریزه در دست پیامبر و این قبیل امور را از معجزات پیامبر نمی‌دانسته‌اند، زیرا انجام چنین کارهایی توسط انسان‌هاى دیگر محال نیست؛ اما در جاى دیگر به‌تفصیل این قضیه را نقل کرده و آن را از معجزات پیامبر و اصل خبر را متواتر دانسته است.

در شعر عربی و فارسی

در شعر عربى و فارسى نیز نالیدن این ستون از معجزات پیامبر و از موارد شعور نباتات دانسته شده است و شاعران متعددی در قصاید خود در مدح پیامبر به این قضیه اشاره کرده‌اند. جلال‌الدین مولوى بلخى نیز این داستان را در مثنوى آورده و چندین بار نیز در غزلیات خود به آن اشاره کرده است.

منابع

• ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، چاپ على منتصر کتانى، بیروت، 1395/1975.
• ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، بیروت، 1986.
• ابن‌حجر عسقلانى، فتح‌البارى: شرح صحیح البخارى، بولاق 1300ـ1301، چاپ افست بیروت، [بی‌تا].
• ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نجف، 1956.
• ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، [قاهره 1373/ 1954]، چاپ افست بیروت، [بی‌تا].
• ابونعیم اصفهانى، دلائل النبوة، حیدرآباد، دکن، 1369/ 1950.
• باقلانى، محمد بن‌طیب، کتاب تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، چاپ عمادالدین احمد حیدر، بیروت، 1414/1993.
• بخارى، محمد بن‌اسماعیل صحیح البخارى، [چاپ محمد ذهنى افندى]، استانبول، 1401/1981، چاپ افست بیروت، [بی‌تا].
• بوصیرى، محمد بن‌سعید، دیوان، چاپ محمد سیدکیلانى، مصر، 1374/1955.
• اربلى، علی بن‌عیسى بهاءالدین، کشف الغمة فى معرفة الائمة، بیروت، 1405/1985.
• بیهقى، احمد بن‌حسین، الاعتقاد و الهدایة الى سبیل الرشاد على مذهب السلف و اصحاب الحدیث، چاپ احمد عصام کاتب، بیروت، 1401/ 1981.
• دارمى، عبداللّه بن‌عبدالرحمان، سنن الدارمى، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق، مکتبةالاعتدال، [بی‌تا].
• صفی‌الدین حلّى، عبدالعزیز بن‌سرایا، دیوان، چاپ محمد حور، عَمّان، 2000.
• صنعانى، عبدالرزاق بن‌همام، المصنَّف، چاپ حبیبالرحمان اعظمى، بیروت، 1403/1983.
• طبرسى، فضل بن‌حسن ، اعلام الورى باعلام الهدى، قم، 1417.
• طبرى، جامع.
• طوسى، محمد بن‌حسن، الامالى، قم، 1414.
• غزالى، محمد بن‌محمد ، احیاء علوم الدین، بیروت، 1406/ 1986.
• قاضى عبدالجبار بن‌احمد، المغنى فى ابواب التوحید و العدل، ج 15، چاپ محمود خضیرى و محمود
• قاسم، محمد، قاهره 1385/1965، ج 16، چاپ امین خولى، قاهره، 1380/1960.
• قاضى عیاض، عیاض بن‌موسى، الشفا بتعریف حقوق المصطفى، بیروت، 1409.
• قرطبى، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، 1405/1985.
• قمی، شیخ عباس، منتهی الامال،
• سعید بن‌هبةاللّه قطب راوندى، الخرائج و الجرائح، قم، 1409.
• مجلسى، بحارالانوار.
• مطهر بن‌طاهر مقدسى، کتاب البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس 1899ـ1919، چاپ افست تهران، 1962.
• مَقَّرى، احمد بن‌محمد، ازهار الریاض فى اخبار عیاض، چاپ مصطفى سقا، ابراهیم ابیارى، و عبدالحفیظ شلبى، ج 3، قاهره، 1361/1942.
• مولوى، جلال‌الدین محمد بن‌محمد، کلیات شمس، یا، دیوان کبیر، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، 1355ش.
• مولوى، جلال‌الدین محمد بن‌محمد، مثنوى معنوى، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، چاپ نصراللّه پورجوادى، تهران، 1363ش.
• میبدى، احمد بن‌محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تهران، 1361ش.
• نورى، حسین بن‌محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، 1407ـ 1408.

پیوند به بیرون

[ http://www.encyclopaediaislamica.com/ دانشنامه جهان اسلام]