برهان نظم: تفاوت میان نسخه‌ها
اضافه کردن متن و منبع
جز (ویکی سازی) |
M.hasanzadeh (بحث | مشارکتها) (اضافه کردن متن و منبع) |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
این برهان از عالم طبیعت برای رسیدن به وجود خداوند استفاده می‌کند و از آنجا که عالم طبیعت، نظم و ساختار موجود در آن برای همگان قابل فهم است و نیاز به دانستنی‌های تخصصی و فلسفی ندارد، از دیگر براهین اثبات خدا، برای عموم قابل استفاده‌تر است. این برهان، در متون کلامی و دینی، طرفداران و مؤیدهای بیشتری نسبت به سایر براهین دارد. این برهان مخالفانی نیز به‌خصوص در چند قرن اخیر داشته است. | این برهان از عالم طبیعت برای رسیدن به وجود خداوند استفاده می‌کند و از آنجا که عالم طبیعت، نظم و ساختار موجود در آن برای همگان قابل فهم است و نیاز به دانستنی‌های تخصصی و فلسفی ندارد، از دیگر براهین اثبات خدا، برای عموم قابل استفاده‌تر است. این برهان، در متون کلامی و دینی، طرفداران و مؤیدهای بیشتری نسبت به سایر براهین دارد. این برهان مخالفانی نیز به‌خصوص در چند قرن اخیر داشته است. | ||
در جهان غرب، بیشترین نقدها بر این برهان توسط دیوید هیوم، فیلسوف | در جهان غرب، اولین و بیشترین نقدها بر این برهان توسط دیوید هیوم، فیلسوف تجربه‌گرای اسکاتلندی وارد شده است و در مقابل، پاسخ‌هایی نیز از سوی دین‌داران و [[فلسفه دین|فلاسفه دین]] به این ایرادها داده شده است. | ||
==محتوای کلی برهان== | ==محتوای کلی برهان== | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
بر اساس این برهان، نظم و سامان خاصی که بر کل جهان به صورت کلی حاکم است، انسان‌ها را به وجود خداوند رهنمون می‌کند. خدایی که آفریننده و تدبیر کننده جهان است.<ref>سبحانی تبریزی، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۳-۳۹.</ref> | بر اساس این برهان، نظم و سامان خاصی که بر کل جهان به صورت کلی حاکم است، انسان‌ها را به وجود خداوند رهنمون می‌کند. خدایی که آفریننده و تدبیر کننده جهان است.<ref>سبحانی تبریزی، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۳-۳۹.</ref> | ||
ویژگی خاصی که این برهان نسبت به سایر [[برهان‌های اثبات خدا|براهین اثبات خدا]] دارد، این است که | ویژگی خاصی که این برهان نسبت به سایر [[برهان‌های اثبات خدا|براهین اثبات خدا]] دارد، این است که فهم آن برای عموم مردم راحت‌تر است.<ref>سبحانی تبریزی، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۱.</ref> سادگی استدلال و دور بودن از مناقشات عقلی، ویژگی مشترک در بیان‌های مختلف آن است، چنان‌که اختلاف مبانی اعتقادی تأثیری در نوع تقریر این برهان ندارد.{{مدرک}} | ||
==مایه‌های اصلی برهان نظم در قرآن== | ==مایه‌های اصلی برهان نظم در قرآن== | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
===تقریر بر اساس انسجام و پیوستگی اجزای عالم=== | ===تقریر بر اساس انسجام و پیوستگی اجزای عالم=== | ||
مجموعه‌های عالم طبیعت، دارای انسجام و اتصال شگفت‌آوری هستند، به‌گونه‌ای که گاهی یک جزء کوچک در کل عالم طبیعت تأثیر می‌گذارد.اکتشافات علمی همچون اثبات تأثیر نجوم در حیات موجودات روی زمین و دیگر دستاوردهای علمی، این اتصال و انسجام را آشکارتر می‌سازد. این ارتباط و تنیدگی مجموعه‌ها در همدیگر، دلالت بر وجود شعور و دخالت عقلی بزرگ در ساختار جهان می‌کند.<ref>سبحانی تبریزی، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،۱۴۲۳ق، ج۱،</ref> | مجموعه‌های عالم طبیعت، دارای انسجام و اتصال شگفت‌آوری هستند، به‌گونه‌ای که گاهی یک جزء کوچک در کل عالم طبیعت تأثیر می‌گذارد. اکتشافات علمی همچون اثبات تأثیر نجوم در حیات موجودات روی زمین و دیگر دستاوردهای علمی، این اتصال و انسجام را آشکارتر می‌سازد. این ارتباط و تنیدگی مجموعه‌ها در همدیگر، دلالت بر وجود شعور و دخالت عقلی بزرگ در ساختار جهان می‌کند.<ref>سبحانی تبریزی، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،۱۴۲۳ق، ج۱،</ref> | ||
===تقریر بر اساس هدفمندی=== | ===تقریر بر اساس هدفمندی=== | ||
با دقت در مجموعه نظام‌های عالم هستی متوجه می‌شویم که | با دقت در مجموعه نظام‌های عالم هستی متوجه می‌شویم که پدیده‌های منظمی همواره به سوی غایتی در حرکتند<ref>سبحانی تبریزی، اندیشه اسلامی۱، ۱۳۹۱ش، ص۷۶.</ref> به عبارت دیگر نظام اول هدف و غایتی دارد که آن تامین احتیاجات نظام دوم است و بدین ترتیب، ارتباط تنگاتنگی بین نظام‌های عالم هستی وجود دارد. مثلا ساختار فیزیولوژی وجودی مادر برای تامین احتیاجات غذایی نوزاد است. مشخص است که این هدفمندی و ارتباط در عالم، نشان‌دهنده موجود عالِم و باشعوری است که چنین ارتباط و هدفمندی را در عالَم به وجود آورده است.<ref>سبحانی تبریزی، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل،۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۷.</ref> | ||
===تقریر بر اساس حساب احتمالات=== | ===تقریر بر اساس حساب احتمالات=== | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
برخی نیز چون [[عبدالله جوادی آملی]] در کتاب ''تبیین براهین اثبات خدا'' چند اشکال به این برهان وارد کرده، ارزش برهانی آن را زیر سؤال می‌برد. البته وی در پایان ارزش جدلی آن را می‌پذیرد.<ref>جوادی آملی عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، صص ۲۲۷ - ۲۴۳</ref> | برخی نیز چون [[عبدالله جوادی آملی]] در کتاب ''تبیین براهین اثبات خدا'' چند اشکال به این برهان وارد کرده، ارزش برهانی آن را زیر سؤال می‌برد. البته وی در پایان ارزش جدلی آن را می‌پذیرد.<ref>جوادی آملی عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، صص ۲۲۷ - ۲۴۳</ref> | ||
=====تقریر کِندی===== | |||
===== تقریر کِندی===== | |||
[[یعقوب بن اسحاق کندی|کندی]] با استفاده از مباحث [[فلسفه|فلسفی]] مربوط به جهان و مراتب موجودات، وجود نظم در طبیعت را به صورت گسترده‌تری توضیح می‌دهد. وی در این باره می‌گوید: | [[یعقوب بن اسحاق کندی|کندی]] با استفاده از مباحث [[فلسفه|فلسفی]] مربوط به جهان و مراتب موجودات، وجود نظم در طبیعت را به صورت گسترده‌تری توضیح می‌دهد. وی در این باره می‌گوید: | ||
:به راستی که نظم این جهان و ترتیب اجزای آن و ارتباط برخی چیزها با چیزهای دیگر و استحکام شکل و صورت آن، بزرگترین دلیل و نشانه بر این است که محکم‌ترین و دقیق‌ترین تدبیر و حکمت و برنامه، پشتوانه آن است و از سوی دیگر، هر تدبیری مدبر و تدبیر کننده‌ای می‌خواهد و هر حکمتی، حکیمی.<ref>ص ۲۱۵، ۲۳۰-۲۳۱</ref>{{منبع بهتر}} | :به راستی که نظم این جهان و ترتیب اجزای آن و ارتباط برخی چیزها با چیزهای دیگر و استحکام شکل و صورت آن، بزرگترین دلیل و نشانه بر این است که محکم‌ترین و دقیق‌ترین تدبیر و حکمت و برنامه، پشتوانه آن است و از سوی دیگر، هر تدبیری مدبر و تدبیر کننده‌ای می‌خواهد و هر حکمتی، حکیمی.<ref>ص ۲۱۵، ۲۳۰-۲۳۱</ref>{{منبع بهتر}} | ||
===== تقریر ابن رشد===== | =====تقریر ابن رشد===== | ||
ابن رشد، در ضمن مباحثی که در رد دلایل [[علم کلام|متکلمان]] بیان کرده، برهانی ارائه کرده که به اعتقاد او، مضمون آن از تعالیم [[وحی]] گرفته شده است. او این برهان که '''دلیل عنایت''' نامیده است، را هم در سطح فهم عموم مردم می‌داند و هم مناسب اهل فکر و استدلال.<ref>«الکشف»، ص۶۵، ۶۷ -۶۹، ۱۰۸</ref> | ابن رشد، در ضمن مباحثی که در رد دلایل [[علم کلام|متکلمان]] بیان کرده، برهانی ارائه کرده که به اعتقاد او، مضمون آن از تعالیم [[وحی]] گرفته شده است. او این برهان که '''دلیل عنایت''' نامیده است، را هم در سطح فهم عموم مردم می‌داند و هم مناسب اهل فکر و استدلال.<ref>«الکشف»، ص۶۵، ۶۷ -۶۹، ۱۰۸</ref> | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۱۲۵: | ||
در میان مخالفان اعتبار این برهان، افرادی چون [[دیوید هیوم|هیوم]]، [[ایمانوئل کانت|کانت]]، [[ریچارد داوکینز|داوکینز]] و [[فرانسوا ولتر|ولتر]] قرار دارند. | در میان مخالفان اعتبار این برهان، افرادی چون [[دیوید هیوم|هیوم]]، [[ایمانوئل کانت|کانت]]، [[ریچارد داوکینز|داوکینز]] و [[فرانسوا ولتر|ولتر]] قرار دارند. | ||
دیوید هیوم فیلسوف | دیوید هیوم فیلسوف اسکاتلندی قرن هجدهم میلادی، از بزرگترین مخالفان این برهان است. او در کتاب '''محاوراتی درباره دین طبیعی'''، چهارده ایراد بر این برهان بیان کرده است و معتقد است که این برهان ناتمام و نادرست است.<ref>جان هیک، وجود خدا-۱۳۸۷-ص ۱۲۸</ref> هیوم معتقد است در این برهان مصنوع طبیعی به مصنوعات بشری تشبیه شده است. همچنین نظم تولید شده خاصیت ذاتی ماده است نه علتی بیرونی. علاوه بر این‌ها، برهان نظم با تعدد خدا و ناظم سازگاری دارد و با وجود این نظم و ناظم، وجود شرور قابل توجیه نیست. | ||
ایمانوئل کانت در کتاب '''نقد عقل نظری''' نیز سه اشکال بر این برهان وارد می‌کند.<ref>ص۹۸۱</ref> | ایمانوئل کانت در کتاب '''نقد عقل نظری''' نیز سه اشکال بر این برهان وارد می‌کند.<ref>ص۹۸۱</ref> | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۵: | ||
به عنوان نمونه [[مرتضی مطهری]] در کتاب [[علل گرایش به مادیگری (کتاب)|علل گرایش به مادیگری]] به ایرادهایی که هیوم مطرح کرده، پاسخ داده است. البته مطهری معتقد است این استدلال تنها اثبات می‌کند که عالم طبعیت، علتی دارد باشعور و آگاهی که با تدبیر خود عالم را تدبیر می‌کند. اما اینکه این فاعل و تدبیر کننده چه خصوصیاتی دارد، ربطی به این برهان ندارد.<ref> مطهری، علل گرایش به مادیگری، ص۱۵۵؛ مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۵۵۰</ref> | به عنوان نمونه [[مرتضی مطهری]] در کتاب [[علل گرایش به مادیگری (کتاب)|علل گرایش به مادیگری]] به ایرادهایی که هیوم مطرح کرده، پاسخ داده است. البته مطهری معتقد است این استدلال تنها اثبات می‌کند که عالم طبعیت، علتی دارد باشعور و آگاهی که با تدبیر خود عالم را تدبیر می‌کند. اما اینکه این فاعل و تدبیر کننده چه خصوصیاتی دارد، ربطی به این برهان ندارد.<ref> مطهری، علل گرایش به مادیگری، ص۱۵۵؛ مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۵۵۰</ref> | ||
== پانویس == | == کتاب‌شناسی == | ||
* تبيين براهين اثبات خدا اثر علی ربانی گلپایگانی. نویسنده در جلد اول، صفحات ۲۲ تا ۴۰ به ابعاد گوناگون نظم (چیستی، هستی و علت نظم، نظم مطلوب، برهان نظم و استفاده از نظم در قرآن کریم) پرداخته است. | |||
* منشور جاويد اثر جعفر سبحانى که به بررسی برهان نظم در آیات قرآن پرداخته است. | |||
==پانویس== | |||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
| خط ۱۴۹: | خط ۱۵۲: | ||
*تفتازانی، مسعود، شرح المقاصد، به کوشش عبدالرحمان عمیره، بیروت، ۱۴۰۹ق / ۱۹۸۹م؛ | *تفتازانی، مسعود، شرح المقاصد، به کوشش عبدالرحمان عمیره، بیروت، ۱۴۰۹ق / ۱۹۸۹م؛ | ||
*سبحانی تبریزی، جعفر، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، قم، موسسة الامام الصادق(ع)،۱۴۲۳ق. | *سبحانی تبریزی، جعفر، الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، قم، موسسة الامام الصادق(ع)،۱۴۲۳ق. | ||
*سبحانی تبریزی، اندیشه اسلامی۱، قم، نشر معارف، ۱۳۹۱ش، | |||
*صدر، محمدباقر، «موجر فی اصول الدین»، همراه الفتاوی الواضحه، نجف، ۱۹۷۷م؛ | *صدر، محمدباقر، «موجر فی اصول الدین»، همراه الفتاوی الواضحه، نجف، ۱۹۷۷م؛ | ||
*صدرالدین شیرازی، المبدأ و المعاد، به کوشش جلال الدین آشتیانی، تهران، ۱۳۵۴ش؛ | *صدرالدین شیرازی، المبدأ و المعاد، به کوشش جلال الدین آشتیانی، تهران، ۱۳۵۴ش؛ | ||