انحصارگرایی دینی: تفاوت میان نسخه‌ها

انحصارگرایی دینی، نظریه‌ای در مقابل کثرت‌گرایی دینی است که حقانیت و رستگاری را فقط در یک دین خاص منحصر می‌داند.<ref>پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۰۲-۴۰۴؛ یوسفیان، کلام جدید، ۱۴۰۱ش، ص۲۸۱.</ref> اگرچه مبانی فکری انحصارگرایی دینی در متون مقدس ادیان مختلف وجود داشته و متکلمان، مفسران و الهی‌دانان درباره آن بحث کرده‌اند، ولی در الهیات جدید در مقابل نظریه [[کثرت‌گرایی دینی]] بار دیگر مورد توجه الهی‌دانان و دین‌پژوهان قرار گرفته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به هیک، فلسفه دین، ۱۳۹۰ش، ص۲۴۳؛ پلانتینجا و دیگران، جستارهایی در فلسفه دین، ۱۳۸۰ش، ص۸۶-۸۷؛ یاندل و دیگران، فلسفه دین، ۱۳۹۲ش، ص۳۳۴.</ref> این نحوه تقسیم نگرش‌های مختلف در باب تنوع ادیان به انحصارگرایی، کثرت‌گرایی و [[شمول‌گرایی دینی|شمول‌گرایی]] را به جان هیک (درگذشت: ۲۰۱۲م)، فیلسوفِ دین انگلیسی، نسبت داده‌اند.<ref>پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۰۲.</ref> این تقسیم‌بندی در ادبیات فلسفه دین و [[کلام جدید]] جای خودش را پیدا کرده و به یکی از مسائل مهم و چالش برانگیز در این حوزه‌ها مبدل شده است.<ref>هیک، فلسفه دین، ۱۳۹۰ش، ص۲۴۳؛ پلانتینجا و دیگران، جستارهایی در فلسفه دین، ۱۳۸۰ش، ص۸۶-۸۷؛ یاندل و دیگران، فلسفه دین، ۱۳۹۲ش، ص۳۳۴.</ref>

انحصارگرایان بر این باورند که رستگاری، رهایی، کمال یا هر چیز دیگری که به عنوان هدف نهایی دین تلقی می‌شود، منحصراً در تبعیت از یک دین خاص به‌دست می‌آید و ادیان دیگر اگرچه ممکن است مشتمل بر برخی حقایق باشند؛ اما دین حق فقط منحصر در یک دین است؛ از همین رو پیروان سایر ادیان، حتی اگر دین‌دارانی اصیل و به لحاظ اخلاقی و عملی، درستکار باشند، نمی‌توانند از طریق دین خود رستگار شوند.<ref>پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۰۲.</ref> انحصارگرایان با غیرت و اشتیاق دین خود را تبلیغ می‌کنند و بر این باورند که برای نجات افراد باید یگانه راه رستگاری که همان دین واحد حق است را به آن‌ها نشان داد.<ref>پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۰۲.</ref> همچنین انحصارگرایان بر این باورند که پیامبر، تعلیم‌دهنده یا بنیان‌گذاری دینی که آن‌ها پیروی می‌کنند، یگانه محمل و تجلی‌گاه فعل الهی در زمین است.<ref>پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۰۴.</ref>

عبدالحسین خسروپناه در کتابی با عنوان «کلام جدید با رویکرد اسلامی» از میرچا الیاده، دین‌پژوه اهل رومانی، نقل کرده است که مدعای انحصارگرایان یا این نظر که یک سنت دینی خاص به‌تنهایی حقیقت را می‌آموزد و تنها راه نجات است، منظر طبیعی اولیه هر نهضت دینی به شمار می‌رود.<ref>خسروپناه، کلام جدید با رویکرد اسلامی، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۷.</ref> همچنین برخی گفته‌اند که از طبیعی‌ترین مواضعی که مؤمنان به یک دین خاص اتخاذ می‌کنند این دیدگاه است که حق با دین اوست و در نتیجه هر دینی که دیدگاه‌های مخالف با دین او دارد، باطل است.<ref>یاندل و دیگران، فلسفه دین، ۱۳۹۲ش، ص۳۳۴.</ref>

به اعتقاد بسیاری از انحصارگرایان، رستگاری صرفاً در گرو لطف و عنایت خداوند است و تلاش انسان برای رستگار شدن در غیر طریق خداوند محکوم به شکست است و لذا لازمه رستگاری این است که پی ببریم به این که نیروی رستگاری‌بخش الهی در کجا متجلی شده است و به سراغ همان برویم و از آن پیروی کنیم.<ref>پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ۱۳۹۳ش، ص۴۰۲.</ref>