آیه ۲۲ سوره نور: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات آیه|عنوان=آیه ۲۲ سوره نور|تصویر=۲۲ نور.png|توضیح تصویر=|اندازه تصویر=|نام آیه=|واقع در سوره=|شماره آیه=|جزء=۱۸|شأن نزول=|مکان نزول=مدینه|موضوع=|درباره=بخشیدن دیگران و حمایت از خویشان، نیازمندان و مهاجران در راه خدا.|سایر=|آیات مرتبط=}}

خداوند در آیه ۲۲ نور دستور به بخشش و گذشت داده است: «باید عفو کنند و گذشت نمایند». خداوند پس از دستور به عفو و گذشت چنین می‌گوید: «مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید». براساس نظر [[تفسیر قرآن|مفسران]]، این تعبیر در بیان این نکته است که اگر می‌خواهید بخشش خداوند شامل شما شود، افرادی که در حق شما بدی کرده‌اند را ببخشید.

شأن نزول این آیه را پس از [[حادثه افک|واقعه إفک]] دانسته‌اند. گروهی از [[صحابه|صحابه پیامبر]]، [[سوگند|قسم]] خوردند به افرادی که در واقعه افک [[تهمت]] زده‌اند، دیگر کمک نکنند. آیه ۲۲ نور نازل شد و آنان را از این کار منع کرد. [[فخر رازی]] مفسر [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] اجماع مفسران را بر این دانسته که این آیه در شأن [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] نازل شده است. وی این آیه را فضیلتی برای ابوبکر و نشان از برترین بودن ابوبکر پس از پیامبر دانسته است. این دیدگاه مورد نقد قرار گرفته است؛ از جمله اینکه تمام ضمیرهای این آیه به صورت جمع است و نشان می‌دهد گروهی از مسلمانان تصمیم به قطع کمک‌های خود از مجرمان گرفته بودند و آیه آنها را از این کار نهی کرد.

آیه ۲۲ سوره نور دستور می‌دهد که نباید در انجام عمل خیر و کمک به دیگران کوتاهی کرد.<ref>فضل الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۲۷۲.</ref> این آیه در فضیلت [[صدقه]] نیز دانسته شده است.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۱۱۱.</ref> برخی مفسران از این آیه چنین استفاده کرده‌اند که افراد ثروتمند در برابر محرومان مسئول هستند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ق، ج۸، ص۱۶۵.</ref> خداوند در آیه ۲۲ نور دستور می‌دهد به سه گروه کمک شود. تعبیر «أُولِی الْقُرْبی»‏ اشاره به کسانی دارد که فرد نسبت خویشاوندی با آن‌ها دارد. گروه دوم [[فقیر|نیازمندان و فقراء]] هستند و گروه سوم افرادی هستند که در وطن خود زندگی خوب داشتند. با این حال برای رضایت خداوند مهاجرت کردند و در سرزمین جدید، وسائل زندگی برایشان فراهم نیست.<ref>فضل الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۲۷۲.</ref>

{{قرآن جدید|نور|۲۲}}|{{قرآن جدید|نور|۲۲|نوع=فولادوند|منبع=نه}}

خداوند در آیه ۲۲ نور دستور به بخشش و گذشت داده است: «وَلْیَعْفُواْ وَلْیَصْفَحُوا؛ و باید عفو کنند و گذشت نمایند».<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۲۱۱.</ref> [[سید محمدتقی مدرسی|محمدتقی مدرسی]] عالم و مفسر شیعه [[عفو]] را به معنای عدم مجازات بر چیزی که انجام شده دانسته و «صفح» را گذشتی دانسته که موجب برگشت ارتباط و خویشاوندی می‌گردد.<ref>مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۲۸۴.</ref> برخی مفسران، عفو را به معنای بخشش از [[گناه|گناهان]] و صَفْح را به معنای چشم‌پوشی و روی برگرداندن از [[انتقام]] دانسته‌اند.<ref>حسینی شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنا عشری، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۲۱۶.</ref>

در این آیه پس از دستور به عفو و [[گذشت]] چنین گفته شده: ««أَلا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ؛ مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید».<ref>سوره نور، آیه ۲۲.</ref> براساس نظر مفسران خداوند با این تعبیر در مقام بیان این نکته است که اگر بخشیده شدن را برای خود دوست دارید برای دیگران نیز دوست بدارید.<ref>مازندرانی، شرح الکافی۱۳۸۲ق، ج۶، ص۱۴۲.</ref> اگر می‌خواهید بخشش خداوند شامل شما شود پس افرادی که در حق شما بدی کردند را ببخشید.<ref name=":1">حسینی شیرازی، تبیین القرآن، ۱۴۲۳ق، ص۳۶۴.</ref> این بخشش، سبب بخشیده‌شدن می‌گردد.<ref name=":2">مازندرانی، شرح الکافی۱۳۸۲ق، ج۶، ص۱۴۲.</ref> [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] پس از ضربت خوردن و پیش از [[شهادت امام علی(ع)|شهادت]] وصیتی دارد که در آن به [[عفو]] دستور داده و به بخش انتهایی آیه ۲۲ نور استناد می‌کند.<ref>سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۳۷۸.</ref>

پس از [[حادثه افک|واقعه إفک]]، گروهی از [[صحابه|صحابه پیامبر اسلام]]، [[سوگند|قسم]] خوردند به افرادی که در [[تهمت]] به [[همسران پیامبر(ص)|همسر پیامبر]] دخالت داشتند، دیگر کمک نکنند. آیه ۲۲ نور نازل شد و آنان را از این کار منع کرد و دستور داد آن‌ها را ببخشند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۱۴.</ref>

مفسران به این نکته تذکر داده‌اند که آیه اختصاص به شأن نزول خود ندارد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۱۴.</ref> بنابر این، آیه نهی عامی است برای همه افراد<ref name=":0">شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۷، ص۴۲۱.</ref> که براساس احساسات نابجا تصمیم نگیرند<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۱۵.</ref> و کمک‌های خود به خویشاوندان و فقراء را قطع نکنند.<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۷، ص۴۲۱.</ref> یکی از اهداف این آیه را چنین برشمرده‌اند که امت اسلامی را پس از واقعه افک و اختلافی که میان مسلمانان پیش آمده بود، به سمت وحدت و یکپارچگی پیش ببرد.<ref>مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۲۸۵.</ref>

فخر رازی، عالم و مفسر [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، اجماع مفسران را بر این دانسته که آیه ۲۲ نور پیرامون ابوبکر نازل شده است.<ref name=":3">فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۳۴۹.</ref> وی این آیه را فضیلتی برای ابوبکر خوانده و معتقد است آیه نشان از این دارد که ابوبکر برترین مردم پس از پیامبر بوده و تعبیر «أُولُو الْفَضْلِ مِنْکُمْ؛» همین نکته را دلالت دارد.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۳۴۹.</ref>

این دیدگاه مورد نقد قرار گرفته است. از جمله نقدها این که تمام ضمیرهای آیه به صورت جمع است و نشان می‌‏دهد که گروهی از مسلمانان بعد از این ماجرا تصمیم به قطع کمک‌های خود گرفته بودند و آیه آنها را از این کار نهی کرد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۱۴.</ref> همچنین نزول آیه برای ابوبکر امری نیست که از طرف [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] گفته شده باشد بلکه افرادی مانند کلبی و مقاتل و ضحاک چنین چیزی را نقل کرده‌اند و گفتار آن‌ها برای ما معتبر نیست.<ref>شیخ مفید، الإفصاح فی الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۶.</ref> همچنین اگر این آیه در مورد ابوبکر نازل شده باشد نیز فضل ابوبکر را نمی‌رساند و این با عملکرد ابوبکر به‌خصوص پس از [[رحلت پیامبر(ص)|وفات پیامبر]] در تضاد است.<ref>شیخ مفید، الإفصاح فی الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۷.</ref> اشکالات دیگری نیز بر این موضوع وارد شده است.<ref>شیخ مفید، الإفصاح فی الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۵.</ref>

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت، دارإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.