Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۱٬۸۱۱
ویرایش
حلف الفضول: تفاوت میان نسخه‌ها
←حلف‌الفضول پس از اسلام: اصلاح لینک
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←حلف‌الفضول پس از اسلام: اصلاح لینک) |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
در سبب نام‌گذاری وجوه دیگری نیز مطرح کرده‌اند که چندان مقبول نیست، از جمله گفته‌اند: | در سبب نام‌گذاری وجوه دیگری نیز مطرح کرده‌اند که چندان مقبول نیست، از جمله گفته‌اند: | ||
* در این پیمان، سه تن به نام فَضْل (جمع آن: فُضول) حضور داشتند؛ <ref>برای نمونه رجوع کنید به یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۸.</ref> | *در این پیمان، سه تن به نام فَضْل (جمع آن: فُضول) حضور داشتند؛ <ref>برای نمونه رجوع کنید به یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۸.</ref> | ||
* هم پیمانان در حلف‌الفضول اموال زائد بر نیاز خویش (= فُضول) را بذل کردند؛ | *هم پیمانان در حلف‌الفضول اموال زائد بر نیاز خویش (= فُضول) را بذل کردند؛ | ||
* آنان کاری را بر عهده گرفتند که بر آنان واجب و لازم نبود؛ | *آنان کاری را بر عهده گرفتند که بر آنان واجب و لازم نبود؛ | ||
* نخستین بار مردانی از [[جرهم|جُرْهُم]]، که نام هایشان مشتق از فَضْل بود، با یکدیگر هم پیمان شدند که از مظلوم حمایت کنند و حق او را بگیرند و این پیمان را، به پیروی از پیمان جرهمی‌ها، حلف‌الفضول نامیدند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴.</ref> | *نخستین بار مردانی از [[جرهم|جُرْهُم]]، که نام هایشان مشتق از فَضْل بود، با یکدیگر هم پیمان شدند که از مظلوم حمایت کنند و حق او را بگیرند و این پیمان را، به پیروی از پیمان جرهمی‌ها، حلف‌الفضول نامیدند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴.</ref> | ||
== زمان== | ==زمان== | ||
گفته‌اند که حلف‌الفضول بیست سال پس از [[عام الفیل]]، در بازگشت قریش از [[جنگ فجار|جنگ فِجار]]، روی داد. جنگ فجار در [[شوال]] و حلف‌الفضول در [[ذیقعده]] روی داد.<ref>ر.ک: ابن سعد، طبقات، ج۱، ص۱۲۸؛ ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۱۷۴، ۱۸۶ـ ۱۸۷؛ قس یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۸</ref> با این حال، پاره‌ای روایات، زمان بستن این پیمان را پنج سال پیش از بعثت<ref>رک: ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۵۳</ref> یا در خردسالی پیامبر نوشته‌اند.<ref>ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۴، ص۱۳۰ و ج۱۵، ص۲۰۳.</ref> | گفته‌اند که حلف‌الفضول بیست سال پس از [[عام الفیل]]، در بازگشت قریش از [[جنگ فجار|جنگ فِجار]]، روی داد. جنگ فجار در [[شوال]] و حلف‌الفضول در [[ذیقعده]] روی داد.<ref>ر.ک: ابن سعد، طبقات، ج۱، ص۱۲۸؛ ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۱۷۴، ۱۸۶ـ ۱۸۷؛ قس یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۸</ref> با این حال، پاره‌ای روایات، زمان بستن این پیمان را پنج سال پیش از بعثت<ref>رک: ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۵۳</ref> یا در خردسالی پیامبر نوشته‌اند.<ref>ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۴، ص۱۳۰ و ج۱۵، ص۲۰۳.</ref> | ||
== سبب شکل‌گیری == | ==سبب شکل‌گیری== | ||
علت شکل‌گیری پیمان جوانمردان، واکنش در برابر ظلم و ستم برخی از [[قریش|قریشیان]] به افراد بی‌یاور در مکه بود.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷.</ref> روزی مردی از زَبیدِ [[یمن]] با کالای خود به مکه رفت. عاص بن وائل سَهْمی (پدر [[عمرو بن عاص]]) کالای وی را خرید، اما در پرداخت قیمت آن تأخیر کرد. مرد یمنی به قریش پناه جست و از آنان خواست تا او را در گرفتن حقّش یاری کنند، اما کسی او را یاری نکرد. از این رو تصمیم گرفت برای احقاق حق و بیان اعتراض خود، بر فراز [[کوه ابوقبیس|کوه ابوقبیس]] (نزدیک [[مسجدالحرام]]) رود. وی در این مکان ایستاد و با صدای بلند این اشعار را خواند: | علت شکل‌گیری پیمان جوانمردان، واکنش در برابر ظلم و ستم برخی از [[قریش|قریشیان]] به افراد بی‌یاور در مکه بود.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷.</ref> روزی مردی از زَبیدِ [[یمن]] با کالای خود به مکه رفت. عاص بن وائل سَهْمی (پدر [[عمرو بن عاص]]) کالای وی را خرید، اما در پرداخت قیمت آن تأخیر کرد. مرد یمنی به قریش پناه جست و از آنان خواست تا او را در گرفتن حقّش یاری کنند، اما کسی او را یاری نکرد. از این رو تصمیم گرفت برای احقاق حق و بیان اعتراض خود، بر فراز [[کوه ابوقبیس|کوه ابوقبیس]] (نزدیک [[مسجدالحرام]]) رود. وی در این مکان ایستاد و با صدای بلند این اشعار را خواند: | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
این پیمان به جهت اهمیت، پیش از اسلام به عنوان مبدأ تاریخ قرار داده شده بود.<ref>مسعودی، تنبیه الاشراف، ص۲۰۹.</ref> همچنین برخی حلف‌الفضول را شریف‌ترین پیمانی می‌دانند که تا آن روز میان عرب‌ها وجود داشت.<ref>ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق، ص۵۲، ۱۸۶؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۵، ص۲۰۳.</ref> | این پیمان به جهت اهمیت، پیش از اسلام به عنوان مبدأ تاریخ قرار داده شده بود.<ref>مسعودی، تنبیه الاشراف، ص۲۰۹.</ref> همچنین برخی حلف‌الفضول را شریف‌ترین پیمانی می‌دانند که تا آن روز میان عرب‌ها وجود داشت.<ref>ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق، ص۵۲، ۱۸۶؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۵، ص۲۰۳.</ref> | ||
== طوایف شرکت‌کننده == | ==طوایف شرکت‌کننده== | ||
طوایفی از قریش که در این پیمان حضور داشتند، عبارت بودند از [[بنی هاشم]] و [[بنی مطلب|بنی مطّلب]]، فرزندان [[عبدمناف|عبدمَناف]]، بنی زُهرة بن کلاب، بنی تَیم بن مُرَّه، و بنی اسد بن عبدالعُزّی بن قُصَی.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۱۴۱؛ ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ص۱۶۷؛ همو، کتاب المُنَمَّق، ص۵۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳؛ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۸.</ref> از بنی حارث بن فِهر نیز یادکرده‌اند، <ref>رجوع کنید به ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۱۸۹؛ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۸.</ref> اما درباره حضور آنان در حلف‌الفضول اتفاق نظر وجود ندارد.<ref>ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ص۱۶۷.</ref> به هر روی، فضل و سبقت در حلف‌الفضول از آنِ بنی هاشم بود.<ref>ابن سعد، طبقات، ج۱، ص۱۲۹.</ref> | طوایفی از قریش که در این پیمان حضور داشتند، عبارت بودند از [[بنی هاشم]] و [[بنی مطلب|بنی مطّلب]]، فرزندان [[عبدمناف|عبدمَناف]]، بنی زُهرة بن کلاب، بنی تَیم بن مُرَّه، و بنی اسد بن عبدالعُزّی بن قُصَی.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۱۴۱؛ ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ص۱۶۷؛ همو، کتاب المُنَمَّق، ص۵۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳؛ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۸.</ref> از بنی حارث بن فِهر نیز یادکرده‌اند، <ref>رجوع کنید به ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۱۸۹؛ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۸.</ref> اما درباره حضور آنان در حلف‌الفضول اتفاق نظر وجود ندارد.<ref>ابن حبیب، کتاب المُحَبَّر، ص۱۶۷.</ref> به هر روی، فضل و سبقت در حلف‌الفضول از آنِ بنی هاشم بود.<ref>ابن سعد، طبقات، ج۱، ص۱۲۹.</ref> | ||
بنی عبدشمس و بنی نَوْفَل، از تیره‌های بنی عبدمناف، از این پیمان خارج شدند؛ <ref>رجوع کنید به ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۳؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۲، ص۱۸۶.</ref> زیرا این پیمان بر ضد [[بنی امیه]] و هم پیمان آنان، عاص بن وائل، شکل گرفت.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج۱، ص۹۹.</ref> برخی مورخان، قبایل شرکت کننده در حلف‌الفضول را همان قبایلی دانسته‌اند که قبل از آن در [[حلف المطیبین]]<ref>رجوع کنید به ادامه مقاله</ref> شرکت کرده بودند.<ref>رجوع کنید به یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۷ـ ۱۸؛ مسعودی، تنبیه، ص۲۱۰ـ۲۱۱؛ ابن حِبّان، صحیح ابن حبّان، ج۱۰، ص۲۱۷.</ref> | بنی عبدشمس و بنی نَوْفَل، از تیره‌های بنی عبدمناف، از این پیمان خارج شدند؛ <ref>رجوع کنید به ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۳؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۲، ص۱۸۶.</ref> زیرا این پیمان بر ضد [[بنی امیه]] و هم پیمان آنان، عاص بن وائل، شکل گرفت.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی، ج۱، ص۹۹.</ref> برخی مورخان، قبایل شرکت کننده در حلف‌الفضول را همان قبایلی دانسته‌اند که قبل از آن در [[حلف المطیبین]]<ref>رجوع کنید به ادامه مقاله</ref> شرکت کرده بودند.<ref>رجوع کنید به یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۷ـ ۱۸؛ مسعودی، تنبیه، ص۲۱۰ـ۲۱۱؛ ابن حِبّان، صحیح ابن حبّان، ج۱۰، ص۲۱۷.</ref> | ||
== حلف‌الفضول پس از اسلام== | ==حلف‌الفضول پس از اسلام== | ||
به جهت اینکه حلف‌الفضول برای حمایت و دادخواهی از مظلوم بر ضد ظالم بود، [[اسلام]] آن را تأیید و تثبیت کرد.<ref>رجوع کنید به مسعودی، تنبیه، ص۲۱۰؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۴، ص۱۳۰؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۶، ص۳۳.</ref> | به جهت اینکه حلف‌الفضول برای حمایت و دادخواهی از مظلوم بر ضد ظالم بود، [[اسلام]] آن را تأیید و تثبیت کرد.<ref>رجوع کنید به مسعودی، تنبیه، ص۲۱۰؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۴، ص۱۳۰؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۶، ص۳۳.</ref> | ||
از رسول اکرم(ص) حدیثی روایت شده است که پس از [[بعثت]] فرمود: | از رسول اکرم(ص) حدیثی روایت شده است که پس از [[بعثت]] فرمود: | ||
::: «(همراه عموهای خود) در خانه عبدالله بن جدعان شاهد پیمانی (حلف‌الفضول) بودم که اگر همه شتران سرخ موی را به من دهند، دوست ندارم به آن خیانت کنم و اگر امروز هم مرا به [مانند] آن دعوت کنند، می‌پذیرم ».<ref>ابن هشام، سیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲؛ ابن سعد، طبقات، ج۱، ص۱۲۹؛ ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق، ص۵۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴، ۲۶ـ۲۷.</ref> | :::«(همراه عموهای خود) در خانه عبدالله بن جدعان شاهد پیمانی (حلف‌الفضول) بودم که اگر همه شتران سرخ موی را به من دهند، دوست ندارم به آن خیانت کنم و اگر امروز هم مرا به [مانند] آن دعوت کنند، می‌پذیرم ».<ref>ابن هشام، سیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲؛ ابن سعد، طبقات، ج۱، ص۱۲۹؛ ابن حبیب، کتاب المُنَمَّق، ص۵۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴، ۲۶ـ۲۷.</ref> | ||
[[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] حضور در حلف‌الفضول را یکی از معیارهای تقدم قبایل برای برخورداری بیشتر از عطا و مقرری بیت‌المال به شمار می‌آورد<ref>رجوع کنید به شافعی، الاُمّ، ج۴، ص۱۶۶؛ ابن حنبل، کتاب العلل، ج۳، ص۴۲۳؛ مطیعی، التکملة الثانیة، ج۱۹، ص۳۸۱.</ref> | [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] حضور در حلف‌الفضول را یکی از معیارهای تقدم قبایل برای برخورداری بیشتر از عطا و مقرری بیت‌المال به شمار می‌آورد<ref>رجوع کنید به شافعی، الاُمّ، ج۴، ص۱۶۶؛ ابن حنبل، کتاب العلل، ج۳، ص۴۲۳؛ مطیعی، التکملة الثانیة، ج۱۹، ص۳۸۱.</ref> | ||
در یکی از سفرهای [[معاویه]] به [[مدینه]]، [[عبدالله بن زبیر|عبدالله بن زبیر]] به او گفت که با [[امام حسن(ع)]] در حلف‌الفضول همراه است و اگر امام از وی بر ضد معاویه یاری بخواهد، او را اجابت می‌کند، اما معاویه ادعای او را در انتساب به حلف‌الفضول به تمسخر گرفت و رد کرد.<ref>اخبار الدولة العباسیة، ص۵۸ـ ۵۹.</ref> | در یکی از سفرهای [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] به [[مدینه]]، [[عبدالله بن زبیر|عبدالله بن زبیر]] به او گفت که با [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] در حلف‌الفضول همراه است و اگر امام از وی بر ضد معاویه یاری بخواهد، او را اجابت می‌کند، اما معاویه ادعای او را در انتساب به حلف‌الفضول به تمسخر گرفت و رد کرد.<ref>اخبار الدولة العباسیة، ص۵۸ـ ۵۹.</ref> | ||
پس از [[شهادت]] امام حسن(ع) نیز هنگامی که [[امام حسین(ع)]] بنا بر وصیت برادرش، می‌خواست پیکر آن حضرت را در کنار قبر رسول خدا(ص) دفن کند، چون با مخالفت [[امویان]] روبه رو شد، به حلف‌الفضول متوسل شد و برخی قبایل برای یاری وی آماده شدند، اما آن حضرت از تصمیم خود منصرف گردید.<ref>ابن عساکر، ترجمة الامام الحسن(ع)، ص۲۲۲.</ref> | پس از [[شهادت]] امام حسن(ع) نیز هنگامی که [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] بنا بر وصیت برادرش، می‌خواست پیکر آن حضرت را در کنار قبر رسول خدا(ص) دفن کند، چون با مخالفت [[بنی‌امیه|امویان]] روبه رو شد، به حلف‌الفضول متوسل شد و برخی قبایل برای یاری وی آماده شدند، اما آن حضرت از تصمیم خود منصرف گردید.<ref>ابن عساکر، ترجمة الامام الحسن(ع)، ص۲۲۲.</ref> | ||
همچنین هنگامی که [[ولید بن | همچنین هنگامی که [[ولید بن عتبة بن ابی‌سفیان|ولید بن عُتبة]] بن ابی سُفیان، امیر اموی [[مدینه]] (دوران حکومت: ۵۷ـ۶۰ و ۶۱ـ۶۲)، درباره مال یا زمینی از آنِ امام حسین(ع) بر وی ستم کرد، امام(ع) وی را تهدید کرد که اگر حق او را ندهد، شمشیر بر می‌دارد و در [[مسجدالنبی|مسجد رسول خدا(ص)]]، مردم را به حلف‌الفضول می‌خواند. در پی آن، کسانی برای حمایت از امام حسین(ع) اعلام آمادگی کردند و ولید، ناگزیر، حق امام را داد.<ref>ابن هشام، سیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۲؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۶؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۶۹.</ref> به نوشته [[جواد علی]]، <ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۴، ص۸۹.</ref> شاید مقصود امام آن بوده است که به پیمانی همچون حلف‌الفضول دعوت می‌کند و به همین جهت نمی‌توان از این حکایت نتیجه گرفت که حلف‌الفضول تا آن زمان برقرار بوده است. [[هشام بن محمد بن سائب کلبی]] (متوفی [[سال ۲۰۴ هجری قمری|۲۰۴ق]]) کتابی با عنوان حلف‌الفضول نوشته بوده است.<ref>ابن ندیم، فهرست، ص۱۰۸؛ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۶، ص۸۲.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت، [بی‌تا]. | *ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت، [بی‌تا]. | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [https://rch.ac.ir/article/Details?id=7850 دانشنامه جهان اسلام] | *منبع مقاله: [https://rch.ac.ir/article/Details?id=7850 دانشنامه جهان اسلام] | ||
* [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16166 دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | *[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16166 دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | ||
* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120506085157-6028-510.pdf مقاله حلف‌الفضول] | *[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120506085157-6028-510.pdf مقاله حلف‌الفضول] | ||
{{پیامبر اسلام}} | {{پیامبر اسلام}} | ||