شفاعت: تفاوت میان نسخه‌ها

البته در معنا و آثار شفاعت بین فرقه‌ها و عالمان مسلمان اختلاف نظر است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۹۸۳م، ج۸، ص۲۹.</ref> از نظر [[امامیه]]، [[اشاعره]] و [[مرجئه]]، شفاعت به معنای دفع ضرر و رفع عذاب و عقاب از گنهکاران است<ref>برای نمونه نگاه کنید به سیدمرتضی، شرح جمل العلم و العمل، ۱۴۱۹ق، ص۱۵۷؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۹۸۳م، ج۸، ص۲۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۹۶.</ref> و برخی همچون [[معتزله]] آن را به زیادی [[ثواب و عقاب|ثواب]] و جلب منفعت برای اطاعت‌کنندگان و توبه‌کنندگان معنا کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۴۶۳.</ref>  

گفته می‌شود واژه «شفاعت» با مشتقات آن حدود ۳۰ بار در [[قرآن]] به کار رفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیة، ج۱، ص۲۷۳.</ref> همچنین در منابع روایی [[شیعه]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۰۱؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۷۴.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۱۳۹؛ نسائی، سنن النسائی، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۲۲۹.</ref> روایاتی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] در موضوع شفاعت آمده که نشانگر اهمیت این موضوع در تعالیم اسلامی است و از سوی [[متکلم|متکلمان]] و مفسران مسلمان مورد بحث واقع شده است.<ref>فنی اصل، «شفاعت از دیدگاه صدالمتألهین»، ص۱۱۰.</ref> اعتقاد به شفاعت در دیگر ادیان آسمانی همچون [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] نیز وجود دارد.<ref> فخر رازی، الشفاعة العظمی فی یوم القیامة، ۱۹۸۸م، ص۷-۱۰.</ref>

[[پرونده:حدیث شفاعت.jpg|بندانگشتی|حدیث شفاعت، نصب شده در [[مسجدالنبی]] ([[مدینه]])]]

شفاعت در اصطلاح دینی به‌معنای طلبِ برداشتن عذاب و عِقاب از کسی یا کسانی است که مستحق عذاب و عقابند<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف الرضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۵۰؛ شیخ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۱۳.</ref> و یا به عبارتی نوعی وساطت و میانجیگری در مغفرت، عفو و بخشیدن گناهان است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۲۵۴.</ref>  

 

[[ناصر مکارم شیرازی]] بین معنای دینی شفاعت با معنای عرفی آن تمایز گذاشته و بر این نظر است که در معنای عرفی آن، شخص شفاعت‌کننده از موقعیت و شخصیت و نفوذ خود استفاده کرده و نظر شخص صاحب قدرتی را در مورد مجازات زیردستان خود عوض می‌کند؛ بدون آن که تغییری در روحیات شفاعت‌شوندگان صورت گیرد، اما شفاعتی که در قرآن و روایات از آن سخن به میان آمده، بر محور دگرگونی و تغییر در شخص شفاعت‌شونده دور می‌زند؛ یعنی در شفاعت‌شونده موجباتی فراهم می‌آید که از وضع نامطلوب و در خور کیفر بیرون آمده و به‌وسیله ارتباط با شفاعت‌کننده، خود را در وضعیت مطلوبی قرار می‌دهد که شایسته و مستحق بخشودگی است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیة، ج۱، ص۲۷۱-۲۷۲.</ref>

غیر از معنای اصطلاحی شفاعت، در آثار برخی متفکران با توجه به آیات قرآن و روایات، معانی دیگری برای شفاعت بیان شده است. برخی شفاعت در آیه «[[آیه ۳ سوره یونس|إِنَّ رَبَّکُمْ اللهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالاَْرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّام ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الاَْمْرَ مَا مِنْ شَفِیع إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ]]؛ همانا پروردگارتان، خدایی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلا یافت، کار [آفرینش] را تدبیر می‌کند. هیچ شفیع و واسطه‌ای جز به اذن او نیست.»<ref>سوره یونس، آیه ۳.</ref> را به معنای شفاعت تکوینی و یا به عبارتی به معنای علل و اسباب مادی دانسته‌اند؛ بدین معنا که علل طبیعی و اسباب مادی که بعضی از آن‌ها بر بعضی دیگر اثر می‌گذارند، همه به اذن خداوند است و هیچ علتی در نظام هستی، مستقل و بی‌تأثیر از او نیست.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، انتشارات اسماعیلیان، ج۱، ص۱۶۰؛ سبحانی، الشفاعة فی الکتاب و السنة، قم، ص۲۸.</ref>

برخی نیز شفاعت را به معنای هدایت و رهبری در نظر گرفته و بر این باورند که جلوه شفاعتِ شفاعت‌کنندگان در این عالم، هدایت آنان است و لذا کسی که در این عالم از هدایت بی‌بهره بوده در آخرت از شفاعت بی‌بهره است.<ref>خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۰؛ مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱ش، ص۲۲۶-۲۳۰؛ سبحانی، الشفاعة فی الکتاب و السنة، قم، ص۲۹-۳۰.</ref> عالمانی همچون [[مرتضی مطهری]] و [[جعفر سبحانی]]، شفاعت پیامبر(ص) و سایر پیامبران نسبت به امت‌شان، شفاعت قرآن و حتی شفاعت علما از کسانی که مورد تعلیم و هدایت آنان بوده‌اند را از همین قسم شفاعت دانسته‌اند.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱ش، ص۲۲۶-۲۳۰؛ سبحانی، الشفاعة فی الکتاب و السنة، قم، ص۲۹-۳۰.</ref>

===رابطه با توسل===

به‌گفته [[جعفر سبحانی]]، [[توسل]] اقسامی دارد که یکی از آن‌ها درخواست شفاعت از کسانی است که خداوند به آن‌ها اذن شفاعت داده است و لذا توسل، کار نیازمندی است که به فردی که نزد خداوند منزلت رفیعی دارد پناه می‌برد و از او طلب شفاعت می‌کند و شفاعت، کار آن فرد است که از خداوند برای آن نیازمند، طلب بخشش و مغفرت می‌کند.<ref>سبحانی، استفتائات، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۱۵.</ref> در [[دعای توسل]] که از دعاهای مشهور است، دو واژه «شفاعت» و «توسل» با هم آمده و در کنار توسل جستن به [[چهارده معصوم]] از هر کدام از آنان نیز درخواست شفاعت شده است.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۹۸۳م، ج۱۰۲، ص۲۴۷-۲۴۹.</ref>

===رابطه با مغفرت===

به‌گفته [[مرتضی مطهری]]، شفاعت، همان مغفرت الهی است که وقتی به خداوند که منبع خیر و رحمت است نسبت داده می‌شود، «مغفرت» خوانده می‌شود و هنگامی که به واسطه‌های رحمت نسبت داده می‌شود، نام «شفاعت» به خودش می‌گیرد.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱ش، ص۲۳۵.</ref>

عالمان مسلمان اتفاق نظر دارند که پیامبر(ص) از شفاعت‌کنندگان است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۷۹؛ سیدمرتضی، شرح جمل العلم و العمل، ۱۴۱۹ق، ص۱۵۶؛ جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۱۲.</ref> از نظر آنان در آیه «[[آیه ۷۹ سوره اسراء|وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَیٰ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا]]»،<ref>سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref> منظور از [[مقام محمود]] همان «مقام شفاعت» است که خداوند به پیامبر(ص) وعده داده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۸۴؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۹۷؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۷.</ref> [[شیخ مفید]] در [[اوائل المقالات (کتاب)|اوائل المقالات]] گفته است که امامیه اجماع دارند بر این که غیر از پیامبر(ص)، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و سایر امامان معصوم(ع)، شیعیان خود را شفاعت می‌کنند.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۷۹-۸۰.</ref> آنان به روایاتی استناد می‌کنند که بر شفیع بودن امام علی و سایر امامان شیعه دلالت می‌کنند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۷۹-۸۰؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۹۸۳م، ج۸، ص۴۱-۴۲.</ref>  

با توجه به آیه «[[آیه ۸۷ سوره مریم|لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً]]،<ref>سوره مریم، آیه ۸۷.</ref> کسانی قادر به شفاعت هستند که نزد خداوند، عهد بسته باشند.<ref>شیخ طوسی، التبیان، ج۷، ص۱۵۰.</ref> مفسران نظرات مختلفی درباره معنای «عهد» بیان کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، التبیان، ج۷، ص۱۵۰؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۵۲؛ طباطبایی، المیزان، انتشارات اسماعیلیان، ج۱۴، ص۱۱۱.</ref> مفسرانی همچون [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] و [[سید محمدحسین طباطبائی|سید محمدحسین طباطبایی]] بر این نظرند که منظور از عهد، ایمان به خدا و تصدیق انبیاء او است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۴۵۲؛ طباطبایی، المیزان، انتشارات اسماعیلیان، ج۱۴، ص۱۱۱.</ref> برخی نیز به عمل صالح<ref>شیخ طوسی، التبیان، ج۷، ص۱۵۰.</ref> و برخی به توحید و اسلام<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۹۹.</ref> معنا کرده‌اند. گروهی از مفسران شیعه با استناد به برخی روایات،<ref>قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۷.</ref> عهد را به [[ولایت امام علی(ع)]] و امامان معصوم(ع) پس از وی، معنا کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به حویزی، نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۶۱.</ref>

برخی با استناد به [[آیه ۲۶ سوره نجم]]، [[فرشته|ملائکه]] را از شفاعت‌کنندگان دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۹۶؛ طباطبایی، المیزان، انتشارات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۴۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۲۵۶.</ref> بنا به روایتی از امام علی(ع) در [[نهج البلاغه]]، قرآن از جمله شفاعت‌کنندگان است.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۷۶، ص۲۵۲.</ref> در برخی روایاتی که در منابع روایی شیعه و اهل سنت نقل شده است: پیامبران، عالمان دین، شهداء،<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۵۶؛ احمد بن حنبل، مسند احمد، ۱۴۲۱ق، ج۳۴، ص۹۰.</ref> مؤمنان<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۰۱.</ref> و حافظان قرآن،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۱۶۹؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۱۷۱.</ref> از شفاعت‌کنندگان معرفی شده‌اند. همچنین برپایه برخی روایات نقل‌شده از منابع روایی شیعه، همسایه می‌تواند همسایه خود و خویشاوند، خویشاوند خود را شفاعت کند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۰۱؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۹۸۳م، ج۸، ص۴۲.</ref> در روایاتی [[توبه]] نیز به عنوان یکی از شفاعت‌کنندگان معرفی شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت ۳۷۱، ص۵۴۰.</ref>

برخی با استناد به آیه «[[آیه ۲۵۴ سوره بقره|یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَ لَا خُلَّةٌ وَ لَا شَفَاعَةٌ وَ الْکَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ]]؛<ref>سوره بقره، آیه ۲۵۴.</ref> ای کسانی که ایمان آورده‌اید: از آنچه به شما روزی داده‌ایم، انفاق کنید؛ پیش از آن که روزی فرار رسد که در آن، نه خرید و فروشی هست و نه دوستی سودی دارد و نه شفاعتی شامل حالتان می‌شود و کافران، خود ستمکارند.»<ref>مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، ۱۳۸۰ش، ص۴۲.</ref> و برخی دیگر از آیات قرآن،<ref>سوره دخان، آیه ۴۱.</ref> شفاعت را فقط منحصر در عالم دنیا دانسته و آن را در قیامت انکار کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به قلمداران، راه نجات از شر غلات، ص۲۹۴-۲۹۵؛ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۲۵۵.</ref>