تمثیلات قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

تمثیلات قرآنی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۵۸

۲۱ بایت اضافه‌شده ، ۳ ژانویه

جز

←‏اهمیت و جایگاه

دیداریویکی‌متن

Salehi

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۴٬۰۷۲

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 [[File:سوره حشر آیه 21.jpg|thumb|تصویرسازی از آیه ۲۱ سوره حشر که در آن خداوند به مثال تجلی قرآن بر کوه و از هم پاشیدگی آن اشاره دارد. برگرفته از [https://bazendehroud.ir/product/نرم-افزار-امثال نرم‌افزار امثال]]]
-'''تمثیلات قرآنی''' یکی از مؤلفه‌های اصلی در بیان قرآن است که به باور برخی از [[اعجاز بیانی قرآن]] به حساب می‌آید.
+'''تمثیلات قرآنی''' از مؤلفه‌های اصلی در بیان قرآن است که به باور برخی از [[اعجاز بیانی قرآن]] به حساب می‌آید. در روایات شیعه توجه ویژه‌ای به این مؤلفه شده و به تأمّل در خصوص حقایق آن سفارش شده است. از نظر [[تفسیر قرآن|مفسران]]، هدف مَثَل‌های قرآن، تنزّل مفاهیم بلند برای رساندن به سطح مردم عادی است، چرا که قرآن برای همه مردم نازل شده است.
-در روایات شیعه توجه ویژه‌ای به این مؤلفه شده و به تأمّل در خصوص حقایق آن سفارش شده است.
+در [[قرآن]]، برای واژه مثل معانی متعددی بیان شده است، اما در خصوص تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی دو رویکرد وجود دارد؛ برخی آن را تشبیه صرف و مجازی دانسته و برخی آن‌را بیانگر حقایق و وجود مثالی امور می‌دانند.
-از نظر [[تفسیر قرآن|مفسران]]، هدف مَثَل‌های قرآن، تنزّل مفاهیم بلند برای رساندن به سطح مردم عادی است، چرا که قرآن برای همه مردم نازل شده است.
+از نظر مفسران، مثال‌های قرآن از نظر «صراحت در بیان ادات تشبیه»، از نظر «تعداد افراد مورد تشبیه» و نیز از نظر «وجه تمثیل»، تقسیمات مختلفی به خود می‌گیرد. برای تمثیلات قرآن ویژگی‌های بسیاری بیان شده که مواردی چون «جامعیّت و گستردگی»، «سهولت و قابل فهم بودن» بخشی از آن است.
-در [[قرآن]]، برای واژه مثل معانی متعددی بیان شده است، اما در خصوص تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی دو رویکرد وجود دارد؛ برخی آن را تشبیه صرف و مجازی دانسته و برخی آن‌را بیانگر حقایق و وجود مثالی امور می‌دانند.
+برخی از محققان، تمثیلات قرآن را دارای اهداف تربیتی دانسته و در این خصوص به مواردی چون توجه دادن به ارزش‌ها و مکارم اخلاقی و نیز ارائه الگوها و نمونه‌های عینی اشاره کرده‌اند.
-از نظر مفسران، مثال‌های قرآن از نظر «صراحت در بیان ادات تشبیه»، از نظر «تعداد افراد مورد تشبیه» و نیز از نظر «وجه تمثیل»، تقسیمات مختلفی به خود می‌گیرد.
+==تمثیلات از وجوه پنج‌گانه بیان قرآن==
+بنا بر روایت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]]، تمثیل در قرآن، یکی از وجوه پنجگانه اصلی است که محورهای عمده مسائل قرآنی را تشکیل می‌دهند<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۷.</ref> از نظر محققان، تمثیلات قرآن، خود به تنهایی می‌تواند نقش‌های متعددی را از جنبه‌های علمی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و… ایفا نماید.<ref>محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، قم، ۱۳۸۲ش، ص۵۰.</ref> تا جایی که برخی تمثیلات قرآن را یکی از مصادیق [[اعجاز بیانی قرآن|اعجازهای بیانی]] آن به‌شمار آورده‌اند.<ref>البیانونی، ضرب الامثال فی القرآن، بی تا، ص۳۹؛ سیوطی، معترک الأقران فی إعجاز القرآن، بی تا، ج۱، ص۴۶۴.</ref>{{جعبه نقل قول| عنوان = [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]:| نقل‌قول = «خدایا بر محمد و آل او درود فرست و قرآن را در تاریکیهای شبهای تیره مونس ما کن … تا دلهای ما عجایب آن را نیک دریابد، و شگفتی مثالهای آن که کوه‌های سخت از حمل آن عاجزند در دل ما نشیند.»<ref> الصحیفة السجادیة، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۸.</ref>| منبع =|تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ پس‌زمینه =#d3f2f2| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
-برای تمثیلات قرآن ویژگی‌های بسیاری بیان شده که مواردی چون «جامعیّت و گستردگی»، «سهولت و قابل فهم بودن» بخشی از آن است.
-برخی از محققان، تمثیلات قرآن را دارای اهداف تربیتی دانسته و در این خصوص به مواردی چون «توجه دادن به ارزش‌ها و مکارم اخلاقی» و نیز «ارائه الگوها و نمونه‌های عینی« اشاره کرده‌اند.
-==اهمیت و جایگاه==
-بنا بر روایت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]]، تمثیل در قرآن، یکی از وجوه پنجگانه اصلی است که محورهای عمده مسائل قرآنی را تشکیل می‌دهند<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۷.</ref>
-از نظر محققان، تمثیلات قرآن، خود به تنهایی می‌تواند نقش‌های متعددی را از جنبه‌های علمی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و… ایفا نماید.<ref>محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، قم، ۱۳۸۲ش، ص۵۰.</ref> تا جایی که برخی تمثیلات قرآن را یکی از [[اعجاز بیانی قرآن|اعجازهای بیانی]] آن به‌شمار آورده‌اند.<ref>البیانونی، ضرب الامثال فی القرآن، بی تا، ص۳۹؛ سیوطی، معترک الأقران فی إعجاز القرآن، بی تا، ج۱، ص۴۶۴.</ref>
-{{جعبه نقل قول| عنوان = [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]:| نقل‌قول = «خدایا بر محمد و آل او درود فرست و قرآن را در تاریکیهای شبهای تیره مونس ما کن … تا دلهای ما عجایب آن را نیک دریابد، و شگفتی مثالهای آن که کوه‌های سخت از حمل آن عاجزند در دل ما نشیند.»<ref> الصحیفة السجادیة، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۸.</ref>| منبع =|تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ پس‌زمینه =#d3f2f2| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
 در روایات شیعه نیز، توجه ویژه‌ای به مسئله تمثیلات قرآن شده است که در ادامه به برخی اشاره می‌شود:
 * [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، با اشاره به فواید مثل‌های قرآن، بر عبرت بودن آن، برای اهل عبرت تأکید کرده<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۵۷۲.</ref> و در جایی دیگر، امثال قرآن را در کنار ویژگی‌هایی چون هدایت بخشی قرآن و ابلاغ آشکار دین، قرار داده است.«<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق‏، ص ۷.</ref> وی راهیابی به مقصود خداوند از تمثیلات قرآن را در کنار علم به [[ناسخ و منسوخ]]، شرط قضاوت دانسته و عدم آن‌ها را موجب هلاکت قاضی و مردم می‌داند.<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق‏، ج۱، ص۲۳.</ref>
@@ خط ۲۴: / خط ۱۵: @@
 * از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] دربارهٔ اهمیّت امثال قرآن اینگونه روایت شده که «امثال قرآن دارای فوایدی است. پس در آن با دقت نظر کرده و در معانی آن تفکّر کنید و از آن به سادگی نگذرید.»<ref>محمدی ری‌شهری، شناخت نامه قرآن، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۳۹۷.</ref>
-== مفهوم‌شناسی تمثیل ==
+== نقش تمثیلات در فهم مفاهیم قرآن ==
-به باور [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، مفسر و فیلسوف شیعه، مَثَل، یک قصه واقعی یا فرضی است که گوینده، به جهت شباهت آن با کلام خود، بکار می‌برد تا درک کاملتری در ذهن شنونده ایجاد کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج‏۲، ص۳۸۶.</ref>
-[[عبدالله جوادی آملی]]، مفسر و فیلسوف قرن چهاردهم هجری شمسی، خاصیّت مَثَل را در آن می‌داند که معارف معقول و سنگین را به سطح مطالب محسوس و سبک تنزل می‌دهد تا در سطح فهم همگان قرار گیرد.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۷.</ref> به باور وی، تمثیل، روش منطقی نیست و تنها برای آسان‌سازی تفهیم کاربرد دارد<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۸، ص۵۸۲.</ref>از این رو هر چه انسان در معرفت خود عمیق‌تر شود، نیازش به مَثَل کمتر خواهدشد.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۸.</ref>
-==تمثیلات در فهم مفاهیم قرآن==
 برخی از [[تفسیر قرآن|مفسران]]، رسالت جهانی قرآن را ابلاغ پیام خود به هر وسیله ممکن برای همه انسان‌ها تا [[قیامت]] دانسته و از این رو در کنار [[برهان]]، [[جدال احسن]] و [[موعظه]]، تمثیل را نیز به جهت فهم توده مردم، ضروری شمرده‌اند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۱۰.</ref>
 بنابراین، به بیان علامه طباطبایی، خداوند برای بیان معارف عالیه، چاره‌ای جز تمثیل ندارد، چرا که عامه مردم بیشتر از حسیات را درک نمی‌کنند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج‏۳، ص۶۲.</ref>
@@ خط ۳۵: / خط ۲۱: @@
 عبدالله جوادی آملی بر این باور است که با توجه به آیه «وَ تِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ ۖ وَمَا یَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ» «و اين مَثَلها را براى مردم مى‌زنيم و[لى‌] جز دانشوران آنها را درنيابند.»<ref>سوره عنکبوت، آیه۴۳.</ref> مَثَل، مانند پل است تا انسان را از علمِ حسّی به علم عقلی و آنگاه از علم عقلی به علم شهودی قلبی هدایت کند و کسی که این سیر را نداشته باشد، عاقل نیست.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۹.</ref>
-==معنای «مثل» در قرآن==
+== مفهوم‌شناسی تمثیل ==
-محققان، بر این باورند که واژه «مثل» در قرآن همواره به یک معنا نبوده و درباره معانی این کلمه به مواردی اشاره کرده‌اند<ref>نگاه کنید به: جهان بخش، تشبیهات و تمثیلات قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۲۹.</ref>که عبارت است از:
+به باور [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، مفسر و فیلسوف شیعه، مَثَل، یک قصه واقعی یا فرضی است که گوینده، به جهت شباهت آن با کلام خود، بکار می‌برد تا درک کامل‌تری در ذهن شنونده ایجاد کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج‏۲، ص۳۸۶.</ref> [[عبدالله جوادی آملی]]، مفسر و فیلسوف قرن چهاردهم هجری شمسی، خاصیّت مَثَل را در آن می‌داند که معارف معقول و سنگین را به سطح مطالب محسوس و سبک تنزل می‌دهد تا در سطح فهم همگان قرار گیرد.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۷.</ref> به باور وی، تمثیل، روش منطقی نیست و تنها برای آسان‌سازی تفهیم کاربرد دارد؛<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۸، ص۵۸۲.</ref> از این رو هر چه انسان در معرفت خود عمیق‌تر شود، نیازش به مَثَل کمتر خواهدشد.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۸.</ref>
+=== معنای «مثل» در قرآن ===
+به باور محققان، واژه «مثل» در قرآن همواره به یک معنا نبوده و درباره معانی این کلمه به مواردی مختلفی اشاره کرده‌اند:<ref>نگاه کنید به: جهان بخش، تشبیهات و تمثیلات قرآن، ۱۳۷۶ش، ص۲۹.</ref>
 * به معنای حکایات تمثیلی. نظیر آیه «وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا رَجُلَیْنِ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما…»<ref>سوره کهف، آیه ۳۲.</ref>
 * به معنای صفت. نظیر آیه «لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی‏»<ref>سوره نحل، آیه ۶۰.</ref>
@@ خط ۴۴: / خط ۳۳: @@
 علاوه بر موارد یاد شده، عبدالله جوادی آملی، مواردی دیگری را نیز بیان کرده است که عبارتند از:<ref>نگاه کنید به: جوادی آملی، دین‌شناسی، ۱۳۹۰ش، ص۹۶–۹۷.</ref>
-* به معنای امری که در خارج واقع نشده است، ولی به عنوان مطلبی سمبلیک و نمادین ذکر می‌شود؛ مانند آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۚ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»<ref>سوره حشر، آیه ۲۱.</ref>
+* به معنای امری که در خارج واقع نشده است؛ ولی به عنوان مطلبی سمبلیک و نمادین ذکر می‌شود؛ مانند آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ ۚ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»<ref>سوره حشر، آیه ۲۱.</ref>
 * به معنای تشبیه و تَمثُّل موجود کامل به موجود نازل. مانند آیه «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ ۖ فِيهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَيْرِ آسِنٍ»<ref>سوره محمّد، آیه ۱۵.</ref>
-[[محمدهادی معرفت]]، قرآن‌پژوه شیعه، به اقسام یادشده، مَثَل به معنای تجسّد حالات نفسانی و معنوی را نیز اضافه کرده و برای این منظور به آیه «کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ»<ref>سوره اعراف، آیه ۱۷۵–۱۷۶.</ref> اشاره دارد.<ref>معرفت، آموزش علوم قرآنی، ۱۳۸۷ش‏، ص۱۴۹–۱۵۲.</ref>
+[[محمدهادی معرفت]]، قرآن‌پژوه شیعه، به اقسام یادشده، مَثَل به‌معنای تجسّد حالات نفسانی و معنوی را نیز اضافه کرده و برای این منظور به آیه «کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ»<ref>سوره اعراف، آیه ۱۷۵–۱۷۶.</ref> اشاره دارد.<ref>معرفت، آموزش علوم قرآنی، ۱۳۸۷ش‏، ص۱۴۹–۱۵۲.</ref>
 در میان صاحب‌نظران در تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی، دو رویکرد وجود دارد:<ref>نگاه کنید به: جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۳۲.</ref>