تمثیلات قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تمثیلات قرآنی''' یکی از مولفه‌های اصلی در بیان قرآن کریم است که به باور برخی از [[اعجاز بیانی قرآن]] به حساب می‌آید.

در روایات شیعه توجه ویژه‌ای به این مولفه شده و به تأمّل در خصوص حقایق آن سفارش شده است.

در [[قرآن|قرآن کریم]]، برای واژه مثل معانی متعددی بیان شده است، اما در خصوص تحلیل مصداق مَثَل‌های قرآنی دو رویکرد وجود دارد؛ برخی آن را تشبیه صرف و مجازی دانسته و برخی آن‌را بیانگر حقایق و وجود مثالی امور می‌دانند.

بنا بر روایت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]]، تمثیل در قرآن، یکی از وجوه پنجگانه اصلی است که محورهای عمده مسائل قرآنی را تشکیل می‌دهند<ref>«فَإِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ عَلَى خَمْسَةِ وُجُوه‏…» طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۵۷.</ref>  

از نظر محققان، تمثیلات قرآن، خود به تنهایی می‌تواند نقشهای متعددی را از جنبه‌های علمی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و… ایفا نماید.<ref>محمدقاسمی، تمثیلات قرآن‏، قم، ۱۳۸۲ش، ص۵۰.</ref> تا جایی که برخی تمثیلات قرآن را یکی از [[اعجاز بیانی قرآن|اعجازهای بیانی]] آن به‌شمار آورده‌اند.<ref>البیانونی، ضرب الامثال فی القرآن، بی تا، ص۳۹؛ سیوطی، معترک الأقران فی إعجاز القرآن، بی تا، ج۱، ص۴۶۴.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان = مناجات [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] در صحیفه کامل سجادیه:| نقل‌قول = «خدایا بر محمد و آل او درود فرست و قرآن را در تاریکیهای شبهای تیره مونس ما کن … تا دلهای ما عجایب آن را نیک دریابد، و شگفتی مثالهای آن که کوه‌های سخت از حمل آن عاجزند در دل ما نشیند.»<ref>«وَ اجْعَلِ الْقُرْآنَ لَنَا فِي ظُلَمِ اللَّيَالِي مُونِسا … » علی بن الحسین، الصحیفة السجادیة، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۸.</ref>| منبع =|تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ پس‌زمینه =#d3f2f2| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

* [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، با اشاره به فواید مثل‌های قرآن، بر عبرت بودن آن، برای اهل عبرت تأکید کرده<ref>«لِأَهْلِ الِاعْتِبَارِ تُضْرَبُ الْأَمْثَال‏» تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۵۷۲.</ref> و در جایی دیگر، امثال قرآن را در کنار ویژگی‌هایی چون هدایت بخشی قرآن و ابلاغ آشکار دین، قرار داده است.«<ref>فالقران آمر و زاجر، حدّ فیه الحدود، و سنّ فیه السّنن...» عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق‏، ص ۷.</ref> وی راهیابی به مقصود خداوند از تمثیلات قرآن را در کنار علم به [[ناسخ و منسوخ]]، شرط قضاوت دانسته و عدم آن‌ها را موجب هلاکت قاضی و مردم می‌داند.<ref>«أتعرف الناسخ و المنسوخ؟...» عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق‏، ج۱، ص۲۳.</ref>

* [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]، قرآن را نازل شده بر چهار محور می‌داند که یکی از آن، سُنَن و مثال‌های قرآن است.<ref>«نزل القران اربعة ارباع: رُبع فینا و ربع فی عدوّنا و ربع سنن و امثال ...» عیاشی، تفسیر العیّاشی‏، ۱۳۸۰ق‏، ج‏۱، ص۹.</ref>

* از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] دربارهٔ اهمیّت امثال قرآن اینگونه روایت شده که «امثال قرآن دارای فوایدی است. پس در آن با دقت نظر کرده و در معانی آن تفکّر کنید و از آن به سادگی نگذرید.»<ref>«أَمثالُ القُرآنِ لَها فَوائِدٌ فَأَنعِمُوا النَّظَرَ وَ تَفَكَّروا فِى مَعانِيها وَ لا تَمُرُّوا بِه» محمدی ری شهری، شناخت نامه قرآن برپایه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۳۹۷.</ref>

به باور [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، مفسر و فیلسوف شیعه، مَثَل، یک قصه واقعی یا فرضی است که گوینده، به جهت شباهت آن با کلام خود، بکار می‌برد تا درک کاملتری در ذهن شنونده ایجاد کند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۲، ص۳۸۶.</ref>

بنابراین، به بیان علامه طباطبایی، خداوند برای بیان معارف عالیه، چاره‌ای جز تمثیل ندارد، چرا که عامه مردم بیشتر از حسیات را درک نمی‌کنند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۳، ص۶۲.</ref>

عبدالله جوادی آملی بر این باور است که با توجه به آیه «وَ تِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ ۖ وَمَا یَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ» «و اين مَثَلها را براى مردم مى‌زنيم و[لى‌] جز دانشوران آنها را درنيابند.»<ref>سوره عنکبوت، آیه۴۳.</ref> مَثَل، مانند پل است تا انسان را از علمِ حسّی به علم عقلی و آنگاه از علم عقلی به علم شهودی قلبی هدایت کند و کسی که این سیر را نداشته باشد، عاقل نیست.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲۹؛جوادی آملی، هدایت در قرآن، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۰.</ref>

برخی از مفسران شیعه، نظیر علامه طباطبایی<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۳۲–۱۳۳.</ref> و عبدالله جوادی‌آملی<ref>جوادی‌آملی، قرآن حکیم از منظر امام رضا، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۳۹۷</ref> و نیز برخی از مفسران اهل سنت، نظیر محمد عبده<ref>رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم، بی جا، ۱۳۶۶ق، ج۲، ص۱۹۰.</ref> بر این باورند که آیات مربوط به [[معاد]] و مبدأ، نظیر [[آیات خلقت انسان]]، [[سجده بر آدم|سجده ملائکه]]، نافرمانی [[ابلیس]] و… هر چند ریشه در امری تکوینی و حقیقتی غیبی داشته و به ظاهر دارای بیانی غیر استعاری است اما همه آنها تمثیلی از یک حقیقت پوشیده و تکوینی است که می‌توان این نظریه را «تمثیل تکوینی» نامید.<ref>نگاه کنید به: محمدی پارسا، «[https://jipt.sbu.ac.ir/article%2096260.html تأمّلی بر رویکرد تمثیلِ تکوینی در تبیین آیات خلقت انسان]».</ref>

* محمدی ری شهری، محمد، شناخت نامه قرآن برپایه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۱ش.