اجتهاد در مقابل نص: تفاوت میان نسخه‌ها

[[مجتهد|فقیهان شیعه]]<ref>موسوی قزوینی، ینابیع الاحکام، ۱۴۲۴ق، ص۵۰۱؛ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۰، ص۵۱۵؛ هاشمی خویی، منهاج البراعه، ۱۴۰۰ق، ج۸، ص۱۸۶؛ شرف الدین، النص و الاجتهاد، بخش۲، ص۳؛ انصاری قمی، «تقدیم»، ص ۸ ـ ۹؛ مغنیه، فی ظلال نهج البلاغه، ۱۹۷۹م، ج۱، ص۳۰۴.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]<ref>شرف الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، بخش۲، ص۳؛ فضل الله، «دراسات فقهیة و قانونیة: أضواء علی الشوری فی النص القرآنی»، ص۳۸.</ref> اجتهاد در برابر دلیل قطعی را باطل دانسته‌اند. برخی [[صحابه]] و [[تابعین|تابعان]] نیز در اجتهادهای خود تقدیم نص بر [[اجتهاد]] را مراعات کرده و هیچ گاه در برابر نص، اجتهاد نمی‌کرده‌اند.<ref>یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص ۲۷۶.</ref> به گزارش ابن قیّم جوزیه، [[احمد بن حنبل|احمد حنبل]] بر طبق نص فتوا می‌داد و نظر مخالف نص را حتی از [[خلفای راشدین|خلفا]] نمی‌پذیرفت.<ref>ابن قیّم جوزیه، اعلام الموقعین، ۱۴۰۷ق، ص۲۹.</ref> گفته شده بیشتر عالمان [[اصول فقه|علم اصول]] از شیعه و سنی نیز با چنین اجتهادی مخالفت کرده‌اند.<ref>[https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/169008/%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1.html «اجتهاد در برابر نص»]، سایت روزنامه همشهری.</ref>

دلیل مخالفان اجتهاد در برابر نص، علاوه بر عقل، [[آیه|آیات قرآن]] و روایات شیعه و اهل سنت است:

* آیه ۶۵ [[سوره نساء]] است: {{عربی|فَلا وَرَبِّکَ لایؤْمِنُونَ حَتّی یحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لایجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیتَ وَ یسَلِّمُوا تَسْلِیماً|ترجمه=به پروردگارت سوگند که ایمان ندارند مگر تو را در آن چه میانشان اختلاف است داور کنند و آن گاه از آنچه داوری کرده‌ای دلتنگ نبوده و به راستی بر آن گردن نهند.}}

* روایت از منابع شیعه: [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] می‌فرماید: هر کس در دو درهم به غیر آن چه خدا نازل کرده حکم کند، کافر شده است. راوی از امام می‌پرسد: کافر به آن چه خدا نازل کرده یا به آن چه بر محمد(ص) نازل شده است؟ حضرت فرمودند: وای بر تو! هرگاه کسی به آن چه بر محمد(ص) نازل شده کافر شود، به تحقیق به آن چه خدا نازل فرموده نیز کافر شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۷، ص۳۵.</ref><ref group="یادداشت">{{عربی|عن أبی عبدالله(ع) قال: من حَکَم فی درهَمَین بغیرِ ما أنزلَ اللهُ فقد کَفَر. قلت: کَفَر بما أَنزلَ اللهُ أو کَفَر بما أُنزلَ علی محمّد(صلی الله علیه وآله)؟ قال(صلی الله علیه وآله): ویلک! إذا کَفَر بما أُنزِل علی محمّد(صلی الله علیه وآله)فقد کَفَر بما أَنزلَ الله}}</ref>

* روایت از منابع اهل سنت: مردی از قبیله ثقیف از خلیفه دوم درباره [[حج]] مسئله‌ای پرسید. عمر پاسخ او را داد. آن مرد گفت: از پیامبر این مسئله را پرسیدم، پاسخی دیگر به من داد. عمر بلند شد و شروع کرد به کتک زدن او و گفت: چرا از من چیزی سؤال می‌کنی که پیامبر در آن مسئله نظر داده است.<ref>خلاصة عبقات الانوار، ج۳، ص۲۲۳؛ الاحکام، ابن حزم، ج۶، ص۸۰۷. به نقل از: درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، صفحه ۲۸۵</ref><ref group="یادداشت">لم تستفتونی فی شیء افتی فیه رسول الله(صلی الله علیه وآله)</ref>

عده‌ای از فقیهان اهل سنت از اصل عدم جواز اجتهاد در برابر نص تخطی کرده و رأی اجتهادی خود رابر نص مقدم داشتند،<ref>تاریخ التشریع الاسلامی، ص۸۹ ۹۰.</ref> برخی مانند طوفی می‌گویند در سیاسات و معاملات اگر مصالح با نصوص معارض بود و جمع آن دو امکان نداشت، می‌توان مصالح را بر نصوص مقدم کرد.<ref>الاصول العامه، ص۳۸۴ ۳۸۵ و انوار الاصول، ج۳، ص۶۰۲. به نقل از: درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، صفحه ۲۷۸</ref>

به رغم آن كه برخی [[صحابه]] از اجتهاد در برابر نص خودداری می‌کردند، تاریخ برای برخی دیگر از صحابه موارد فراوانی از اجتهاد مقابل نص را ثبت کرده است که به صورت صریح در مقابل نص [[فتوا]] داده‌اند.<ref>تیجانی، ثم اهتدیت، منشورات مدینة العلم، ص۱۶۵ـ۱۶۷؛ النص و الاجتهاد، ص۴۳.</ref> [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] از اولین کسانی است که مرتکب اجتهاد در برابر نص قرآن و نص [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا (ص)]] شده‌اند.<ref>مرکز الابحاث العقائدیه، موسوعة من حیاة المستبصرین، ۱۴۳۳ق، ج۹، ص۶۶.</ref> وی نخستین اجتهاداتش در مقابل نص را در جریان معروف [[ازدواج موقت]] و [[متعة الحج|متعه حج]] انجام داده و از جانب خود آن‌ها را [[حرام]] کرده است.<ref> مکارم شیرازی، شیعه پاسخ می‌دهد، ۱۴۲۸ش، ص۱۲۸ـ۱۳۰؛ یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص ۲۷۸.</ref>

فقیهان اهل سنت به توجیه و دفاع از این اجتهادات پرداخته‌اند.<ref>یوسفی مقدم، درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، ۱۳۸۷ش، ص ۲۷۸.</ref>