داستان خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل: تفاوت میان نسخه‌ها
داستان خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۵ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۰:۴۹
، ۵ دسامبر ۲۰۲۳اصلاحات جزئی در متن
(اصلاحات محتوایی برای رفع دوگانگی‌ها) |
(اصلاحات جزئی در متن) |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
بخاری در سه گزارش که هر سه از [[مسور بن مخرمه|مِسْوَر بن مَخْرَمَه]] از اصحاب پیامبر(ص) است به نقل ماجرای خواستگاری پرداخته است.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹.</ref> | بخاری در سه گزارش که هر سه از [[مسور بن مخرمه|مِسْوَر بن مَخْرَمَه]] از اصحاب پیامبر(ص) است به نقل ماجرای خواستگاری پرداخته است.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹.</ref> | ||
نخستین گزارش بخاری، مربوط به | نخستین گزارش بخاری، مربوط به ملاقات مسور با [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع]]) پس از بازگشت امام و دیگر [[اسیران کربلا|اسیران واقعه عاشورا]] از [[شام]] به [[مدینه]] است. مسور از امام خواست تا [[شمشیر پیامبر اسلام(ص)|شمشیر رسول خدا(ص)]] را به او بدهد که با مخالفت امام روبرو شد. در ادامه، مسور به خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل پرداخته و ادعا کرد در دوران بعد از بلوغش در [[خطبه|خطبه‌ای]] از پیامبر اسلام(ص) شنیده که فاطمه زهرا(س) را از خود دانسته و اظهار نگرانی کرد که ممکن است در دینش دچار آزمایش شود. سپس، پیامبر از دیگر دامادش [[ابوالعاص بن ربیع]] یاد کرد که با صداقت و وفاداری با پیامبر رفتار کرده است. سپس پیامبر اسلام(ص) اعلام کرد که او حلالی را [[حرام]] و حرامی را [[حلال]] نمی‌کند، اما به خدا قسم، دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا با یکدیگر جمع نخواهند شد.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref> این روایت در [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]]،<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳.</ref> [[مسند احمد بن حنبل (کتاب)|مسند احمد]]<ref>ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۸-۲۲۹.</ref> و دیگر منابع متقدم اهل‌سنت<ref>ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۵-۸۸۶.</ref> نیز آمده است. | ||
بنابر گزارش دوم بخاری به نقل مسور وقتی خبر خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر [[ابوجهل]] به گوش [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]] رسید، به نزد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] آمد و از این کار علی شکایت کرد. پیامبر اسلام(ص) با شنیدن این خبر به پاخاست و بعد از ادای [[شهادتین]] گفت: «ابوالعاص بن ربیع، با من با صداقت رفتار کرد. فاطمه زهرا(س) پاره تن من است و من از ناراحتی او اکراه دارم. به خدا قسم، دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا در نزد یک مرد جمع نخواهند شد.» امام علی(ع) با شنیدن این خبر از [[خواستگاری]] صرف نظر کرد.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref> این روایت در دیگر منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] همچون صحیح مسلم،<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳-۱۹۰۴.</ref> مسند احمد،<ref>ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۸.</ref> و مصادر دیگر<ref>ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۱۲-۴۱۳؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۳.</ref> نیز گزارش شده است. | بنابر گزارش دوم بخاری به نقل مسور وقتی خبر خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر [[ابوجهل]] به گوش [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]] رسید، به نزد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] آمد و از این کار علی شکایت کرد. پیامبر اسلام(ص) با شنیدن این خبر به پاخاست و بعد از ادای [[شهادتین]] گفت: «ابوالعاص بن ربیع، با من با صداقت رفتار کرد. فاطمه زهرا(س) پاره تن من است و من از ناراحتی او اکراه دارم. به خدا قسم، دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا در نزد یک مرد جمع نخواهند شد.» امام علی(ع) با شنیدن این خبر از [[خواستگاری]] صرف نظر کرد.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref> این روایت در دیگر منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] همچون صحیح مسلم،<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳-۱۹۰۴.</ref> مسند احمد،<ref>ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۸.</ref> و مصادر دیگر<ref>ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۱۲-۴۱۳؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۳.</ref> نیز گزارش شده است. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
بعض از محدثان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] این خبر را چنین گزارش کرده اند که امام علی(ع) دختر ابوجهل را از عمویش حارث بن هشام خواستگاری کرد و سپس به مشورت با پیامبر اسلام(ص) پرداخت و وقتی فهمید این موضوع سبب ناراحتی پیامبر می‌شود، از این مسئله صرف نظر کرد.<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۴-۹۴۵؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۷۳.</ref> | بعض از محدثان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] این خبر را چنین گزارش کرده اند که امام علی(ع) دختر ابوجهل را از عمویش حارث بن هشام خواستگاری کرد و سپس به مشورت با پیامبر اسلام(ص) پرداخت و وقتی فهمید این موضوع سبب ناراحتی پیامبر می‌شود، از این مسئله صرف نظر کرد.<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۴-۹۴۵؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۷۳.</ref> | ||
==داستان خواستگاری در منابع شیعی== | ==داستان خواستگاری در منابع شیعی== | ||
ماجرای خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر ابوجهل را با احادیث [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] ناسازگار دانسته‌اند<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹.</ref> [[ | ماجرای خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر ابوجهل را با احادیث [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] ناسازگار دانسته‌اند<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹.</ref> [[شیخ صدوق]] در [[الامالی (شیخ صدوق)|کتاب اَمالی]] خود، به روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] پرداخته که امام، این داستان را هم‌ردیف با دیگر تهمت‌های ناروایی دانسته که به امام علی(ع)، پیامبر اسلام(ص) و دیگر [[پیامبران|انبیا]] زده‌اند.<ref>صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۲-۱۰۵.</ref> چنان‌چه خود امام علی(ع) نیز در حدیثی، به [[خدا|خداوند]] قسم خورد که هیچ‌گاه سبب ناراحتی حضرت فاطمه(س) را فراهم نکرد.<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۶۳.</ref> | ||
در [[علل الشرائع (کتاب)|کتاب علل الشرایع]] نوشته شیخ صدوق، به روایتی از امام صادق(ع) اشاره شده که یک فرد شقی، به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]] خبر داد که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر [[ابوجهل]] خواستگاری کرده است. فاطمه(س) از این فرد سه مرتبه سوال نمود که آیا این مسئله حقیقت دارد که هر سه بار، او پاسخ مثبت داد. حضرت زهرا(س) با شنیدن این خبر بسیار ناراحت شد و با فرا رسیدن شب، به همراه فرزندانش نزد پدر رفت و جریان را بازگو نمود. [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] نیز با دیدن بی‌قراری حضرت زهرا(س)، از او و فرزندانش خواست که به اتفاق به نزد امام علی(ع) بروند. از سوی دیگر، امام هم که بعد از بازگشت به منزل، متوجه نبودن اهالی خانه شده بود، بی‌خبر از ماجرا، با ناراحتی به [[مسجد]] رفته و بعد از [[نماز]] و [[دعا]]، در گوشه‌ای با خاک، برای خود متکایی درست کرده و خوابید. پیامبر اسلام(ص) با دیدن امام علی(ع) در آن وضعیت، او را با لقب [[ابوتراب]] بیدار ساخته و از وی خواست که [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عُمر]] و [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] را به نزد او آورد. سپس پیامبر در حضور آنها، فاطمه را پاره تن خود خوانده و آزار او را مساوی با آزار خویش و آزار خود را مساوی با آزار [[خدا|خداوند]] دانست و یادآور شد که این مسئله، صرفاً مختص به زمان حیاتش نخواهد بود. پیامبر در ادامه، از امام علی(ع) پیرامون ماجرای خواستگاری سوال کرد که علی(ع) [[سوگند]] یاد نمود که این خبر از اساس [[دروغ]] است. پیامبر اسلام(ص) سخنان امام را تصدیق نمود. فاطمه زهرا(س) با شنیدن این خبر بسیار خوشحال شد و همراه امام علی(ع) و فرزندانش و به اتفاق پیامبر به خانه خویش بازگشتند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶ | تنها در [[علل الشرائع (کتاب)|کتاب علل الشرایع]] نوشته شیخ صدوق، به روایتی از امام صادق(ع) اشاره شده که یک فرد شقی، به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]] خبر داد که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر [[ابوجهل]] خواستگاری کرده است. فاطمه(س) از این فرد سه مرتبه سوال نمود که آیا این مسئله حقیقت دارد که هر سه بار، او پاسخ مثبت داد. حضرت زهرا(س) با شنیدن این خبر بسیار ناراحت شد و با فرا رسیدن شب، به همراه فرزندانش نزد پدر رفت و جریان را بازگو نمود. [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] نیز با دیدن بی‌قراری حضرت زهرا(س)، از او و فرزندانش خواست که به اتفاق به نزد امام علی(ع) بروند. از سوی دیگر، امام هم که بعد از بازگشت به منزل، متوجه نبودن اهالی خانه شده بود، بی‌خبر از ماجرا، با ناراحتی به [[مسجد]] رفته و بعد از [[نماز]] و [[دعا]]، در گوشه‌ای با خاک، برای خود متکایی درست کرده و خوابید. پیامبر اسلام(ص) با دیدن امام علی(ع) در آن وضعیت، او را با لقب [[ابوتراب]] بیدار ساخته و از وی خواست که [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عُمر]] و [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] را به نزد او آورد. سپس پیامبر در حضور آنها، فاطمه را پاره تن خود خوانده و آزار او را مساوی با آزار خویش و آزار خود را مساوی با آزار [[خدا|خداوند]] دانست و یادآور شد که این مسئله، صرفاً مختص به زمان حیاتش نخواهد بود. پیامبر در ادامه، از امام علی(ع) پیرامون ماجرای خواستگاری سوال کرد که علی(ع) [[سوگند]] یاد نمود که این خبر از اساس [[دروغ]] است. پیامبر اسلام(ص) سخنان امام را تصدیق نمود. فاطمه زهرا(س) با شنیدن این خبر بسیار خوشحال شد و همراه امام علی(ع) و فرزندانش و به اتفاق پیامبر به خانه خویش بازگشتند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref> | ||
[[سید محمدجواد ذهنی تهرانی|سیدمحمدجواد ذهنی تهرانی]]، مترجم کتاب علل شرایع، تصریح می‌کند که با وجود جستجو فراوان، مطلبی مشابه با این داستان را در هیچ‌یک از کتاب‌های حدیثی [[شیعه]] نیافته است و حتی شیخ صدوق نیز این [[حدیث]] را در دیگر کتاب‌های خود نقل نکرده است.<ref>ذهنی تهرانی، ترجمه علل الشرایع، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۶۰۵.</ref> ذهنی تهرانی، این حدیث با توجه به سندش، [[حدیث ضعیف|ضعیف]] ارزیابی کرده و می‌گوید برخی از افراد [[اسناد|سلسله سند]]، ضعیف و یا مجهول هستند. چنان‌که متن حدیث نیز فاقد اعتبار بوده و چنین مطالبی از شأن پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) به دور است.<ref>ذهنی تهرانی، ترجمه علل الشرایع، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۶۰۵.</ref> | |||
== ارزیابی داستان خواستگاری == | == ارزیابی داستان خواستگاری == | ||
عالمان شیعه روایت‌های داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل را هم از ناحیه سند<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> و هم از جهت متن [[حدیث|احادیث]] مخدوش دانسته‌اند<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> و تصریح کرده‌اند که دقت در متن داستان به خوبی ساختگی بودن آن را نشان می‌دهد.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.</ref> [[سید مرتضی]] از [[محدث|محدثان]] و [[متکلم|متکلمان]] شیعه در [[قرن چهارم هجری قمری|قرن چهارم]]، (م [[سال ۴۳۶ هجری قمری|۴۳۶ق]]) داستان خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر ابوجهل را ساختگی و فاقد [[شهرت]] دانسته است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷.</ref> [[ابن‌شهرآشوب|ابن شهر آشوب]] نیز به‌عنوان محدثی شیعی در [[قرن ششم هجری قمری|قرن ششم]]، بر ساختگی بودن این ماجرا تأکید کرده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۴.</ref> محققان معاصر نیز از جمله [[سید جعفر مرتضی عاملی|جعفر مرتضی]]،<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۱، ۶۵.</ref> [[سید محمد حسینی قزوینی]]<ref>حسینی قزوینی، [https://www.valiasr-aj.com/persian/mobile_shownews.php?idnews=7705 «خواستگاری از دختر ابوجهل/ازدواج موقت»]، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج).</ref> و دیگران<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.</ref> نیز این ماجرا را ساختگی دانسته‌اند. | عالمان شیعه روایت‌های داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل را هم از ناحیه سند<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> و هم از جهت متن [[حدیث|احادیث]] مخدوش دانسته‌اند<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> و تصریح کرده‌اند که دقت در متن داستان به خوبی ساختگی بودن آن را نشان می‌دهد.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.</ref> [[سید مرتضی]] از [[محدث|محدثان]] و [[متکلم|متکلمان]] شیعه در [[قرن چهارم هجری قمری|قرن چهارم]]، (م [[سال ۴۳۶ هجری قمری|۴۳۶ق]]) داستان خواستگاری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از دختر ابوجهل را ساختگی و فاقد [[شهرت]] دانسته است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷.</ref> [[ابن‌شهرآشوب|ابن شهر آشوب]] نیز به‌عنوان محدثی شیعی در [[قرن ششم هجری قمری|قرن ششم]]، بر ساختگی بودن این ماجرا تأکید کرده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۴.</ref> محققان معاصر نیز از جمله [[سید جعفر مرتضی عاملی|جعفر مرتضی]]،<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۱، ۶۵.</ref> [[سید محمد حسینی قزوینی]]<ref>حسینی قزوینی، [https://www.valiasr-aj.com/persian/mobile_shownews.php?idnews=7705 «خواستگاری از دختر ابوجهل/ازدواج موقت»]، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج).</ref> و دیگران<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.</ref> نیز این ماجرا را ساختگی دانسته‌اند. | ||
=== کودک بودن راوی اصلی === | === کودک بودن راوی اصلی === | ||
هرچند مسور از [[صحابه|اصحاب پیامبر اسلام(ص)]] شمرده شده،<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۵۸.</ref> اما گزارش او از ماجرای خواستگاری را به جهت سن اندک او برای نقل این داستان، غیرقابل‌پذیرش دانسته‌اند.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> زیرا بنا بر گزارش‌ها، این اتفاق در [[سال ۸ هجری قمری|سال هشتم هجری]] و بعد از [[فتح مکه]] رخ داده<ref>ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۶.</ref> در حالی‌که مسور متولد [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم هجری]]،<ref>ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۲.</ref> و کودکی شش‌ساله بوده است.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.</ref> از سوی دیگر مسور در یکی از نقل‌هایش ادعا کرده است که در زمان نقل واقعه، [[احتلام|محتلم]] شده (و به [[بلوغ]]) رسیده بود.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۸؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳.</ref> بعضی از نویسندگان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] تلاش کرده‌اند این تعبیر را به نوعی توجیه کنند.<ref>طحاوی، شرح مشکل الآثار، ۱۴۳۱ق، ج۱۲، ص۵۱۵؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۴۰۷؛ ابن قیم جوزی، حاشیة ابن القیم علی سنن ابی داود، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۵۵.</ref> مثلا [[احمد بن علی بن حجر عسقلانی|ابن حَجَر عَسْقَلانی]] منظور از محتلم شدن در این حدیث را رسیدن به حد کمال عقلی دانسته است.<ref>ابن حجر، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۰، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref> ولی این توجیه خلاف [[عقل]] و عرف قلمداد شده<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷.</ref> و رفتارهای مسور در [[عصر نبوی]] را<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ابن قانع، معجم الصحابه، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۲۳۲، ج۱۴، ص۴۹۵۳؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۹۴.</ref> نیز مخالف با این نظر شمرده‌اند.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷-۱۰۸.</ref> | هرچند مسور از [[صحابه|اصحاب پیامبر اسلام(ص)]] شمرده شده،<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۵۸.</ref> اما گزارش او از ماجرای خواستگاری را به جهت سن اندک او برای نقل این داستان، غیرقابل‌پذیرش دانسته‌اند.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/875235 «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> زیرا بنا بر گزارش‌ها، این اتفاق در [[سال ۸ هجری قمری|سال هشتم هجری]] و بعد از [[فتح مکه]] رخ داده<ref>ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۶.</ref> در حالی‌که مسور متولد [[سال ۲ هجری قمری|سال دوم هجری]]،<ref>ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۲.</ref> و کودکی شش‌ساله بوده است.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.</ref> از سوی دیگر مسور در یکی از نقل‌هایش ادعا کرده است که در زمان نقل واقعه، [[احتلام|محتلم]] شده (و به [[بلوغ]]) رسیده بود.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۸؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳.</ref> بعضی از نویسندگان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] تلاش کرده‌اند این تعبیر را به نوعی توجیه کنند.<ref>طحاوی، شرح مشکل الآثار، ۱۴۳۱ق، ج۱۲، ص۵۱۵؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۴۰۷؛ ابن قیم جوزی، حاشیة ابن القیم علی سنن ابی داود، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۵۵.</ref> مثلا [[احمد بن علی بن حجر عسقلانی|ابن حَجَر عَسْقَلانی]] منظور از محتلم شدن در این حدیث را رسیدن به حد کمال عقلی دانسته است.<ref>ابن حجر، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۰، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref> ولی این توجیه خلاف [[عقل]] و عرف قلمداد شده<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷.</ref> و رفتارهای مسور در [[عصر نبوی]] را<ref>مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ابن قانع، معجم الصحابه، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۲۳۲، ج۱۴، ص۴۹۵۳؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۹۴.</ref> نیز مخالف با این نظر شمرده‌اند.<ref>محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷-۱۰۸.</ref> همچنین این سوال مطرح شده که چطور در میان تمامی اصحاب، تنها دو کودک به‌مانند مسور و حداکثر عبدالله بن زبیر که در [[سال ۱ هجری قمری|سال اول هجری]] به دنیا آمده،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۰۵.</ref> این ماجرا را نقل کرده و دیگران به این داستان و خطبه پیامبر اسلام(ص) در این موضوع، هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref> | ||
همچنین این سوال مطرح شده که چطور در میان تمامی اصحاب، تنها دو کودک به‌مانند مسور و حداکثر عبدالله بن زبیر که در [[سال ۱ هجری قمری|سال اول هجری]] به دنیا آمده،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۰۵.</ref> این ماجرا را نقل کرده و دیگران به این داستان و خطبه پیامبر اسلام(ص) در این موضوع، هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref> | |||
=== وجود دشمنان اهل‌بیت در سلسله سند === | === وجود دشمنان اهل‌بیت در سلسله سند === | ||
برخی شیعیان نیز با تکیه بر روابط حسنه مسور با [[خوارج]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱.</ref> و گرایش‌های او به [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۸.</ref> و [[زبیریان]]<ref>ابونعیم، معرفة الصحابة، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱، ۱۶۴.</ref> روایت وی را غیر قابل اعتماد قلمداد نموده‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.</ref> چنان‌که راویان دیگر این ماجرا هم دشمن امام علی(ع) حساب می‌شوند و نقل آنها را از عوامل ضعف روایت دانسته‌اند؛ [[سید مرتضی]] گزارش خواستگاری را به جهت نقل کَرابیسی که در دشمنی با اهل‌بیت(ع) مشهور بوده، ساختگی و ضعیف دانسته است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷-۱۶۸.</ref> دیگران نیز به نقش [[ابوهریره]] در نقل این ماجرا و تلاش او برای تخریب [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] پرداخته‌اند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳-۶۴.</ref> چنان‌که [[محمد بن مسلم زهری|زُهری]] (م [[سال ۱۲۴ هجری قمری|۱۲۴ق]]) از [[تابعین|تابعان]] و [[محدث|محدثان]] در [[قرن دوم هجری قمری|قرن دوم]] نیز که در [[اسناد|سلسله اسناد]] این [[حدیث|روایت]] قرار دارد، مورد انتقاد قرار گرفته است.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۷۳-۸۳.</ref> برخی از محققان، به نقش [[عامر بن شراحیل شعبی|شَعْبی]] از تابعان (م ۱۰۴ق) و ابن مَخْدوم در نقل ماجرای خواستگاری پرداخته و از دشمنی آنها با اهل‌بیت سخن گفته‌اند. به عنوان نمونه گفته‌اند شعبی قسم یاد کرد که امام علی(ع) تا زمان مرگ، قرآن نخواند و ابن مخدوم نیز در یک روز، دوازده هزار مرتبه امام علی(ع) را [[لعن]] نمود.<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> | برخی شیعیان نیز با تکیه بر روابط حسنه مسور با [[خوارج]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱.</ref> و گرایش‌های او به [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۸.</ref> و [[زبیریان]]<ref>ابونعیم، معرفة الصحابة، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱، ۱۶۴.</ref> روایت وی را غیر قابل اعتماد قلمداد نموده‌اند.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.</ref> چنان‌که راویان دیگر این ماجرا هم دشمن امام علی(ع) حساب می‌شوند و نقل آنها را از عوامل ضعف روایت دانسته‌اند؛ [[سید مرتضی]] گزارش خواستگاری را به جهت نقل کَرابیسی که در دشمنی با اهل‌بیت(ع) مشهور بوده، ساختگی و ضعیف دانسته است.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷-۱۶۸.</ref> دیگران نیز به نقش [[ابوهریره]] در نقل این ماجرا و تلاش او برای تخریب [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] پرداخته‌اند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳-۶۴.</ref> چنان‌که [[محمد بن مسلم زهری|زُهری]] (م [[سال ۱۲۴ هجری قمری|۱۲۴ق]]) از [[تابعین|تابعان]] و [[محدث|محدثان]] در [[قرن دوم هجری قمری|قرن دوم]] نیز که در [[اسناد|سلسله اسناد]] این [[حدیث|روایت]] قرار دارد، مورد انتقاد قرار گرفته است.<ref>حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۷۳-۸۳.</ref> برخی از محققان، به نقش [[عامر بن شراحیل شعبی|شَعْبی]] از تابعان (م ۱۰۴ق) و ابن مَخْدوم در نقل ماجرای خواستگاری پرداخته و از دشمنی آنها با اهل‌بیت سخن گفته‌اند. به عنوان نمونه گفته‌اند شعبی قسم یاد کرد که امام علی(ع) تا زمان مرگ، قرآن نخواند و ابن مخدوم نیز در یک روز، دوازده هزار مرتبه امام علی(ع) را [[لعن]] نمود.<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۲: | ||
ماجرای خواستگاری را مغایر با ایمان و مقام [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] نیز دانسته‌اند.<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۱.</ref> از آنجا که در برخی گزارش‌ها آمده که پیامبر اسلام(ص) اظهار نگرانی می‌کرد که با این خواستگاری، دخترش در دین خود دچار آزمایش شود.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۸-۲۲۹.</ref> همچنین گفته شده بر فرض صحت داستان، شأن حضرت فاطمه(س) بالاتر از آن است که بر خلاف حکم خدا نظر داده و به نزد پیامبر اسلام(ص) شکایت برد.<ref>رضوانی، [https://iqna.ir/fa/news/4030394 «حدیث خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل چرا و چگونه ساخته شد؟»]، خبرگزاری بین المللی قرآن.</ref> | ماجرای خواستگاری را مغایر با ایمان و مقام [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] نیز دانسته‌اند.<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۱.</ref> از آنجا که در برخی گزارش‌ها آمده که پیامبر اسلام(ص) اظهار نگرانی می‌کرد که با این خواستگاری، دخترش در دین خود دچار آزمایش شود.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۸-۲۲۹.</ref> همچنین گفته شده بر فرض صحت داستان، شأن حضرت فاطمه(س) بالاتر از آن است که بر خلاف حکم خدا نظر داده و به نزد پیامبر اسلام(ص) شکایت برد.<ref>رضوانی، [https://iqna.ir/fa/news/4030394 «حدیث خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل چرا و چگونه ساخته شد؟»]، خبرگزاری بین المللی قرآن.</ref> | ||
برخی بر این نظرند که ماجرای خواستگاری، اهانت به خدا نیز هست. زیرا [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج امام علی(ع) و حضرت زهرا(س)]] با نظر [[خدا|خداوند]] بوده و لذا این پرسش مطرح می‌شود که آیا خدا نمی‌دانست که امام بعدها به خواستگاری دختر [[ابوجهل]] خواهد رفت؟<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> لذا روشن‌ترین دلیل بر دروغین بودن داستان را در این دانسته‌اند که خداوند کسی را برای فاطمه(س) اختیار نمی‌کند که سبب آزار او شود.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۹.</ref> همچنین بعضی معتقدند<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۲. </ref> چگونه ممکن است پیامبر اسلام(ص) از دختر ابوجهل که [[مسلمان]] شده، به عنوان «دختر دشمن خدا» یاد کرده باشد و از سوی دیگر اجازه ندهد اصحابش نسبت به برادر او یعنی [[عکرمة بن ابی‌جهل|عکرمه]] با همین وصف یعنی «پسر دشمن خدا» یاد کنند؟ با این استدلال که این وصف سبب آزار عکرمه می‌شود.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۱، ص۵۹.</ref> | برخی بر این نظرند که ماجرای خواستگاری، اهانت به خدا نیز هست. زیرا [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج امام علی(ع) و حضرت زهرا(س)]] با نظر [[خدا|خداوند]] بوده و لذا این پرسش مطرح می‌شود که آیا خدا نمی‌دانست که امام بعدها به خواستگاری دختر [[ابوجهل]] خواهد رفت؟<ref>عابدی، [https://www.yjc.ir/fa/news/6826680 «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> لذا روشن‌ترین دلیل بر دروغین بودن داستان را در این دانسته‌اند که خداوند کسی را برای فاطمه(س) اختیار نمی‌کند که سبب آزار او شود.<ref>سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۹.</ref> همچنین بعضی معتقدند<ref>مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۲. </ref> چگونه ممکن است پیامبر اسلام(ص) از دختر ابوجهل که [[مسلمان]] شده، به عنوان «دختر دشمن خدا» یاد کرده باشد و از سوی دیگر اجازه ندهد اصحابش نسبت به برادر او یعنی [[عکرمة بن ابی‌جهل|عکرمه]] که او نیز بعد از فتح مکه مسلمان شد، با همین وصف یعنی «پسر دشمن خدا» یاد کنند؟ با این استدلال که این وصف سبب آزار عکرمه می‌شود.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۱، ص۵۹.</ref> | ||
=== اشکالات تاریخی === | === اشکالات تاریخی === | ||