مناره: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Khoshnoudi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Sultanmoradi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
لغت‌شناسان واژۀ مَناره را به معنی «چراغ پایه» می‌دادند.<ref name=":3" /> مَأذنه (محل اذان گفتن)، گلدسته، میل و صومعه از دیگر نام‌های مناره هستند.<ref>مهدوی و بارانی، «بررسی تاریخی معماری محراب...»، ص۵۶.</ref> شباهت ظاهری و کارکرد مشترک این سازه با آتشدان‌های بین‌راهی (در عصر باستان) را دلیل انتخاب واژۀ «مناره» برای آن می‌دانند.<ref name=":3">دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه مناره.</ref> انتخاب واژۀ «گلدسته» را نیز مربوط به طرح‌های اسلیمی و گل‌های خُتاییِ منقش بر کاشی‌های مناره‌های ایرانی می‌دانند.<ref name=":4" /> همچنین برخی پژوهشگران معتقدند، به دلیل شباهتِ ظاهری مناره با عبادتگاه‌های بلند و باريکِ مسيحى، در برخى [[حدیث|روايات]] و آثار [[فقه|فقیهان]] از مناره با نام صومعه یاد شده است.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۱۱۵.</ref> بعضی مورخان، اساساً شکل چهارگوشِ نخستین مناره‌های اسلامی را اقتباسی از این برجهای مسیحی می‌دانند.<ref>گرابار، شکلگیری هنر اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص ۱۳۰.</ref> | لغت‌شناسان واژۀ مَناره را به معنی «چراغ پایه» می‌دادند.<ref name=":3" /> مَأذنه (محل اذان گفتن)، گلدسته، میل و صومعه از دیگر نام‌های مناره هستند.<ref>مهدوی و بارانی، «بررسی تاریخی معماری محراب...»، ص۵۶.</ref> شباهت ظاهری و کارکرد مشترک این سازه با آتشدان‌های بین‌راهی (در عصر باستان) را دلیل انتخاب واژۀ «مناره» برای آن می‌دانند.<ref name=":3">دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه مناره.</ref> انتخاب واژۀ «گلدسته» را نیز مربوط به طرح‌های اسلیمی و گل‌های خُتاییِ منقش بر کاشی‌های مناره‌های ایرانی می‌دانند.<ref name=":4" /> همچنین برخی پژوهشگران معتقدند، به دلیل شباهتِ ظاهری مناره با عبادتگاه‌های بلند و باريکِ مسيحى، در برخى [[حدیث|روايات]] و آثار [[فقه|فقیهان]] از مناره با نام صومعه یاد شده است.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۱۱۵.</ref> بعضی مورخان، اساساً شکل چهارگوشِ نخستین مناره‌های اسلامی را اقتباسی از این برجهای مسیحی می‌دانند.<ref>گرابار، شکلگیری هنر اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص ۱۳۰.</ref> | ||
== نقش اجتماعی سیاسی مناره == | == نقش اجتماعی سیاسی مناره == | ||
| خط ۳۱: | خط ۲۱: | ||
علاوه بر اینها، در احادیث شیعه، گاهی از [[قرآن]] به «منارۀ هدایت» تعبیر شده است.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۲۵، ص۱۷</ref> همچنين در بعضی از روایات، امام على(ع) و [[اهل‌بیت(ع)]] به منارۀ هدایت تشبیه شده‌اند.<ref> حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۱۷۵.</ref> عالمان شیعه معتقدند این تشبیهات به این دلیل است که قرآن و اهل بیت راهنمای راه هدايت هستند.<ref>منتظری، درسهایی از نهج البلاغه، ج۳، ص۴۰۳؛ محمدی ری‌شهری، تفسير قرآن ناطق، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۳۷۱.</ref> برخی پژوهشگران معتقدند که همین تشبیه، باعث شده تا شیعیان مناره‌های مساجد خود را جفت بسازند نه تک.<ref>صیادنژاد، «بازخوانی نماد مناره»، ص۱۵؛ نجفی، «تحقیقی پیرامون مناره»، ص۶۷.</ref> | علاوه بر اینها، در احادیث شیعه، گاهی از [[قرآن]] به «منارۀ هدایت» تعبیر شده است.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۲۵، ص۱۷</ref> همچنين در بعضی از روایات، امام على(ع) و [[اهل‌بیت(ع)]] به منارۀ هدایت تشبیه شده‌اند.<ref> حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۱۷۵.</ref> عالمان شیعه معتقدند این تشبیهات به این دلیل است که قرآن و اهل بیت راهنمای راه هدايت هستند.<ref>منتظری، درسهایی از نهج البلاغه، ج۳، ص۴۰۳؛ محمدی ری‌شهری، تفسير قرآن ناطق، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۳۷۱.</ref> برخی پژوهشگران معتقدند که همین تشبیه، باعث شده تا شیعیان مناره‌های مساجد خود را جفت بسازند نه تک.<ref>صیادنژاد، «بازخوانی نماد مناره»، ص۱۵؛ نجفی، «تحقیقی پیرامون مناره»، ص۶۷.</ref> | ||
== تاریخچه == | |||
[[پرونده:Qiravan minarate.jpg|بندانگشتی|250px|مناره مسجد جامع قیروان]] | |||
منابع تاریخی سابقۀ ساخت مناره را به پیش از [[اسلام]] برمی‌گردانند. فانوس [[اسکندریه]] (ساخته شده در قرن سوم یا چهارم پیش از میلاد) در [[مصر]]<ref>فاتحی‌نژاد، «اسکندریه»، ص۱۲۴۶.</ref> و میل نورآباد (ساخته شده در دورۀ اشکانیان) در [[ایران]]<ref>واندنبرگ، باستان‌شناسی ایران باستان، ۱۳۳۷ش، ص۲۷.</ref> از این نمونه‌ها هستند. در [[جزیرة العرب]] نیز أبرهة ابن رائش (از پادشاهان [[یمن]]) را نخستین کسی می‌دانند که دست به ساخت مناره زد و به همین دلیل به «ابرهۀ ذوالمنار» مشهور شد.<ref>فضل‌الله، جامع التواریخ، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۵۳؛ ابیکاریوس، نهایة الأرب فی تاریخ العرب، بی‌تا، ص۱۰.</ref> | |||
به عقیدۀ تاریخ‌نگاران، نخستین مساجدِ اسلام ([[مسجدالنبی]] و [[مسجد قبا]]) سازه‌هایی بسیار ساده و بدون مناره بوده‌اند.<ref> Gottheil; «The Origin and History of the Minaret»; p133. </ref> در آن زمان مؤذّن بالای بام مرتفعی می‌رفت و اذان می‌گفت.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۷-۲۳۸.</ref> اما با گسترش شهرها، لازم شد که در کنار هر مسجد مناره‌ای وجود داشته باشد تا صدای اذان به مناطق بیشتری برسد.<ref name=":0" /> اُلگ گرابار۱۹۲۹-۲۰۱۱م.(به فرانسوی: Oleg Grabar) (پژوهشگر [[هنر اسلامی]]) معتقد است که وقتی که پرستشگاه‌های رومیِ [[دمشق]] به مسجد تبدیل شدند، برجهای چهارگوش (صومعه) آنها به جایی برای اذان گفتن تبدیل شد.<ref>گرابار، شکلگیری هنر اسلامی، ۱۳۷۹ش، ص۱۳۲.</ref> در مقابل، بعضی از متخصصان هنر اسلامی معتقدند که مناره منشئی ایرانی دارد؛ زیرا معماران ایرانی مسجدهای عربی را بسیار ساده می‌دیدند و تصمیم گرفتند که ستون‌هایی شبیه آتشدان‌های ساسانی به ساختمان مساجد اضافه کنند.<ref>اوصانلو، «مناره در شهرهای اسلامی...»، ص۲.</ref> | |||
مورخان ساخت اولین مناره‌های اسلامی را به حکومت [[بنی‌امیه]] برمی‌گردانند.<ref>بلوم، «مبنای پیدایش مناره»، ص۱۲۳؛ علام، هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی، ۱۳۸۲ش، ص۲۴.</ref> بر اساس یک دیدگاه، نخستین مناره را [[زیاد بن ابیه]]، به دستور [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] در سال ۴۴ یا ۴۵ قمری در [[مسجد کوفه]] ساخت.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۲ق، ص۳۴۲-۳۴۳.</ref> در مقابل برخی معتقدند که امویان، در فرایند تبدیل کلیسای [[دمشق]] به [[مسجد جامع اموی (دمشق)|مسجد جامع اموی]] (در سال ۸۶ قمری)، برجهای [[کلیسا]] را باقی گذاشتند و از آنها به عنوان اولین مأذنه‌های اسلامی استفاده کردند.<ref>فیلیپ حتی، تاریخ عرب، ۱۳۸۰ش، ص۳۴۰؛ پرایس، تاریخ هنر اسلامی، تهران، ص۱۴.</ref> اولین منارۀ اسلامیِ [[ایران]] را نیز [[مناره میدان کهنه]] در [[قم]] (ساختۀ ۲۹۱ق) می‌دانند.<ref name=":2">«[https://www.isna.ir/news/qom-26435/سومين-مناره-جهان-اسلام-و-اولين-مناره-احداثي-در-ايران سومین منارۀ جهان اسلام و اولین مناره ایران]»، سایت ایسنا.</ref> | |||
با این حال از نظر مورخانی همچون جاناتان بلوم، این عنصر معماری تا قرن نهم قمری، جزء ثابتی از مساجد مسلمانان نبود.<ref>بلوم، «مبنای پیدایش مناره»، ص۱۲۷.</ref> | |||
== ویژگی‌های ظاهری == | == ویژگی‌های ظاهری == | ||