اعاده معدوم: تفاوت میان نسخه‌ها
←دیدگاه فلاسفه
(←معتزله) |
|||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
== دیدگاه فلاسفه == | == دیدگاه فلاسفه == | ||
اعاده معدوم بنا بر مبانی [[فلسفه اسلامی|فلسفی]] غیر ممکن است، تا آنجا که برخی امتناع آن را بدیهی شمرده‌اند. به نظر آنان اعتقاد به اعادۀ معدوم ناشی از سوء فهم و نداشتن تصوری درست از این مفهوم است، در حالی که ذهن به صِرف داشتن چنین تصوری، محال بودنش را تصدیق می‌کند.<ref>ابن سینا، «المباحثات»، ص۱۷۸؛ صدرالدین شیرازی، | اعاده معدوم بنا بر مبانی [[فلسفه اسلامی|فلسفی]] غیر ممکن است، تا آنجا که برخی امتناع آن را بدیهی شمرده‌اند. به نظر آنان اعتقاد به اعادۀ معدوم ناشی از سوء فهم و نداشتن تصوری درست از این مفهوم است، در حالی که ذهن به صِرف داشتن چنین تصوری، محال بودنش را تصدیق می‌کند.<ref>ابن سینا، «المباحثات»، ص۱۷۸؛ صدرالدین شیرازی، الاسفار،۱۹۸۱م، ج۱، ص۳۵۶</ref> | ||
[[ابن سینا]] در شفا می‌گوید:<ref> الهیات شفاء، فصل پنجم از مقالۀ نخست</ref> | [[ابن سینا]] در شفا می‌گوید:<ref> الهیات شفاء، فصل پنجم از مقالۀ نخست</ref> | ||
:::«عقل بدون آن که نیاز به دلیل و برهان داشته باشد اعادۀ معدوم را ردّ می‌کند و آن چه دراین باره ذکر می‌شود نه از باب تعلیم و آموزش بلکه از قبیل تنبیه و یادآوری است.» | :::«عقل بدون آن که نیاز به دلیل و برهان داشته باشد اعادۀ معدوم را ردّ می‌کند و آن چه دراین باره ذکر می‌شود نه از باب تعلیم و آموزش بلکه از قبیل تنبیه و یادآوری است.» | ||
از دیدگاه فلاسفه، حکم به امتناع اعادۀ معدوم یک حکم فطری است. فطریات، قضایایی هستند که دلیلشان همراه با حضور آنها در ذهن، به ذهن می‌آید و انسان برای تصدیق آنها نیاز به تلاش فکری ندارد. بااین‌همه، [[:رده:فلاسفه|فلاسفه]] در این موضوع به بحث و استدلال پرداخته‌اند: | از دیدگاه فلاسفه، حکم به امتناع اعادۀ معدوم یک حکم [[فطرت|فطری]] است. فطریات، قضایایی هستند که دلیلشان همراه با حضور آنها در ذهن، به ذهن می‌آید و انسان برای تصدیق آنها نیاز به تلاش فکری ندارد. بااین‌همه، [[:رده:فلاسفه|فلاسفه]] در این موضوع به بحث و استدلال پرداخته‌اند: | ||
=== دلیل اول === | === دلیل اول === | ||
یکی از این استدلال‌ها مبتنی بر مفهوم زمان است. اگر فرض کنیم که چیزی در زمان خاصی موجود باشد و سپس معدوم شود، اعادۀ آن بدین معناست که بار دیگر با عین همان ویژگیها و از جمله با همان قید زمانی وجود پیدا کند، در حالی که زمان امری است ذاتاً گذرا و برگشت ناپذیر. اگر زمان پیشین نیز اعاده پذیر فرض شود، باز هم اعادۀ معدوم امکان ندارد، زیرا لازمۀ مفهوم اعاده این است که هر چیزی با اعاده شدۀ خود از حیث زمان متمایز باشد. بنابراین، اگر پس از معدوم شدن چیزی، در زمانی دیگر موجودی با همان خصوصیات پدید آید، نمی‌توان این موجود را اعاده شدۀ موجود نخست دانست، و باید آن را نه عین اولی، بلکه مثل آن به شمار آورد.<ref> (ابن سینا، همانجا، الشفاء، ۳۶؛ سهروردی، «حکمة الاشراق»، ۲/۲۳۸-۲۳۹؛ صدرالدین شیرازی، | یکی از این استدلال‌ها مبتنی بر مفهوم زمان است. اگر فرض کنیم که چیزی در زمان خاصی موجود باشد و سپس معدوم شود، اعادۀ آن بدین معناست که بار دیگر با عین همان ویژگیها و از جمله با همان قید زمانی وجود پیدا کند، در حالی که زمان امری است ذاتاً گذرا و برگشت ناپذیر. اگر زمان پیشین نیز اعاده پذیر فرض شود، باز هم اعادۀ معدوم امکان ندارد، زیرا لازمۀ مفهوم اعاده این است که هر چیزی با اعاده شدۀ خود از حیث زمان متمایز باشد. بنابراین، اگر پس از معدوم شدن چیزی، در زمانی دیگر موجودی با همان خصوصیات پدید آید، نمی‌توان این موجود را اعاده شدۀ موجود نخست دانست، و باید آن را نه عین اولی، بلکه مثل آن به شمار آورد.<ref> (ابن سینا، همانجا، الشفاء، ۳۶؛ سهروردی، «حکمة الاشراق»، ۲/۲۳۸-۲۳۹؛ صدرالدین شیرازی، الاسفار، ۱۹۸۱م، ۱/۳۵۷- ۳۵۸</ref> | ||
متکلمان از آنجا که ظرف زمانی موجودات را در‌شان وجودی آنها بی‌تأثیر می‌پنداشتند، این استدلال را نمی‌پذیرفتند. گرچه آنان معتقد بودند که اعادۀ چیزی مستلزم اعادۀ اعراض آن نیز هست، اما در تصور آنان زمان از دایره این اعراض بیرون بود.<ref>نک: جوینی، ۳۷۲</ref> | متکلمان از آنجا که ظرف زمانی موجودات را در‌شان وجودی آنها بی‌تأثیر می‌پنداشتند، این استدلال را نمی‌پذیرفتند. گرچه آنان معتقد بودند که اعادۀ چیزی مستلزم اعادۀ اعراض آن نیز هست، اما در تصور آنان زمان از دایره این اعراض بیرون بود.<ref>نک: جوینی، ۳۷۲</ref> | ||
=== دلیل دوم === | === دلیل دوم === | ||
یکی از ادلۀ دیگری که [[:رده:فلاسفه|فلاسفه]] آورده‌اند، این است که اگر اعادۀ معدوم امکان پذیر باشد، بدین معنی است که شیئی می‌تواند با عین خصوصیات شیء معدومی وجود پیدا کند که در این صورت آن را دارای هویت شیء نخست و مُعاد (اعاده شده) آن به شمار می‌آوریم. اگر ایجاد شیء دوم با عین ویژگیهای شیء نخست، ممکن دانسته شود، به همین گونه باید شیء سومی نیز بتواند با عین همان ویژگیهای شیء نخست ابتدائاً ایجاد شود. در این صورت نمی‌توان شیء سوم را هم، در حالی که مُعاد وجود یافته است، مُعاد دانست، بلکه باید آن را «مثل» شیء نخست به شمار آورد. اما نمی‌توان از دو چیز عیناً یکسان، یکی را مُعاد شیء اول محسوب کرد و دیگری را همانند آن. بنابراین ایجاد عین یک چیز معدوم فرض نادرستی است.<ref>ابن سینا، همانجا، «المباحثات»، ۲۱۹-۲۲۰، ۱۳۱-۱۳۲؛ سهروردی، «المشارع»، ج۱، ص۲۱۴؛ صدرالدین شیرازی، | یکی از ادلۀ دیگری که [[:رده:فلاسفه|فلاسفه]] آورده‌اند، این است که اگر اعادۀ معدوم امکان پذیر باشد، بدین معنی است که شیئی می‌تواند با عین خصوصیات شیء معدومی وجود پیدا کند که در این صورت آن را دارای هویت شیء نخست و مُعاد (اعاده شده) آن به شمار می‌آوریم. اگر ایجاد شیء دوم با عین ویژگیهای شیء نخست، ممکن دانسته شود، به همین گونه باید شیء سومی نیز بتواند با عین همان ویژگیهای شیء نخست ابتدائاً ایجاد شود. در این صورت نمی‌توان شیء سوم را هم، در حالی که مُعاد وجود یافته است، مُعاد دانست، بلکه باید آن را «مثل» شیء نخست به شمار آورد. اما نمی‌توان از دو چیز عیناً یکسان، یکی را مُعاد شیء اول محسوب کرد و دیگری را همانند آن. بنابراین ایجاد عین یک چیز معدوم فرض نادرستی است.<ref>ابن سینا، همانجا، «المباحثات»، ۲۱۹-۲۲۰، ۱۳۱-۱۳۲؛ سهروردی، «المشارع»، ج۱، ص۲۱۴؛ صدرالدین شیرازی، الاسفار،۱۹۸۱م، ج۱، ص۳۵۹</ref> | ||
=== دلیل سوم === | === دلیل سوم === | ||
استدلال دیگر [[:رده:فلاسفه|فلاسفه]] این است که اگر معدومی عیناً اعاده شود، بدین معنی است که عدم میان یک چیز و خود آن فاصله شود و به بیان دیگر آن چیز بر خودش تقدم زمانی داشته باشد و این غیر ممکن است.<ref>ملاصدرا، ج۱، ۳۵۶</ref> | استدلال دیگر [[:رده:فلاسفه|فلاسفه]] این است که اگر معدومی عیناً اعاده شود، بدین معنی است که عدم میان یک چیز و خود آن فاصله شود و به بیان دیگر آن چیز بر خودش تقدم زمانی داشته باشد و این غیر ممکن است.<ref>ملاصدرا، الاسفار،۱۹۸۱م، ج۱، ۳۵۶</ref> | ||
=== در حکمت متعالیه === | === در حکمت متعالیه === | ||