دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نهادی تبلیغی، آموزشی، پژوهشی و فرهنگی در حوزه علمیه قم است که بعد از انقلاب ۵۷ ایران، ابتدا با نام «دایره تبلیغات امام» و سپس «دفتر تبلیغات امام» شروع به کار کرد و سرانجام به «دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» تغییر نام داد. در سال ۱۳۶۱ امکانات دارالتبلیغ اسلامی متعلق به آیت‌الله شریعتمداری به این دفتر واگذار شد. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، بوستان کتاب، مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤال‌های دینی از مراکز وابسته به این مرکز است. دفتر تبلیغات شعبه هاو نمایندگی هایی در تهران، خراسان، اصفهان، خوزستان و ایرانشهر دارد. این مرکز ۲۱ نشریه منتشر می‌کند. رئیس و هیات امنای این مرکز توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌شود. آیت الله سید علی خامنه‌ای این مرکز را نماد روشنفکری حوزه معرفی کرده است.

تاسیس

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب ۵۷، توسط گروهی متشکل از آقایان حسین موسوی تبریزی، مرتضی فهیم کرمانی، محمد ری شهری، محمد رضا فاکر، غلامحسین حقانی و محمد جعفری گیلانی با آیت‌الله علی مشکینی مطرح و توسط وی به آیت الله خمینی ارایه شد و‫در تاریخ (۱۶ اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ ه.ش) به دستور آیت الله سید روح الله خمینی تأسیس‫شد. ‫این دفتر در آغاز با نام «دایره تبلیغات امام» سپس «دفتر تبلیغات امام» و سرانجام‫«دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» شروع به فعالیت کرد. مکان این مرکز در قم متعلق به دارالتبلیغ اسلامی بود که به دنبال کودتای نوژه و خلع مرجعیت از آیت الله شریعتمداری توسط جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال ۱۳۶۱، دادستان وقت طی نامه‌ای دارالتبلیغ را با تنفیذ آیت الله خمینی به دفتر تبلیغات واگذار کرد.

هیات امنا

این مرکز در دهه شصت و دوران رهبری امام خمینی، توسط افرادی چون محمد عبایی خراسانی، سید حسین موسوی تبریزی و جعفری گیلانی اداره می‌شد. تا سال ۱۳۷۳ آیت‌الله عبایی خراسانی ریاست دفتر تبلیغات را در دست داشت. وی در سال ۱۳۶۴ از سوی آیت الله خمینی به عنوان نمانیده وی در دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم انتخاب شده بود. در سال ۱۳۷۳ ساختار مدیریتی دفتر تبلیغات عوض شد و هیات مدیره تشکیل شد. در اساسنامه کنونی، هیئت امنا، بالاترین مرجع سیاست‌گذاری در دفتر تبلیغات اسلامی است، هیئت مدیره و هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی از سوی ولی فقیه منصوب می‌شود و در آخرین حکم مقام رهبری، در ۲۳ بهمن ۱۳۸۹ محمدجعفری گیلانی، محمدی عراقی، احمدواعظی، سیدعباس صالحی، عبدالرضاایزدپناه، حمیدپارسانیا، احمدعابدی، علی رضا امینی، عبدالحسین خسروپناه و معاونت تبلیغ مدیریت حوزه علمیه قم به عنوان اعضای هیات امنای دفتر تبلیغات اسلامی منصوب شدند. آیت الله سید علی خامنه‌ای این مرکز را نماد روشنفکری حوزه می داند.

اهداف و چشم‌انداز

تحول‌آفرینی در حوزه‌های علمیه، نظریه پردازی و الگوسازی برای نظام اسلامی و جریان‌سازی برابر چالش‌های فرهنگی از مهمترین برنامه های چشم انداز ۲۰ ساله دفتر تبلیغات شمرده می شود. مشارکت در مراجع سیاست‌گذاری و برنامه ریزی تبلیغی و علمی کشور، کارآمدسازی تبلیغات اسلامی و پژوهش‌های دینی،ارائه آموزش‌های مورد نیاز برای تربیت فضلا در عرصه تبلیغات اسلامی، جذب، ساماندهی و اعزام روحانیان برای تبلیغ،نظریه‌پردازی و اندیشه‌سازی در عرصه علوم و معارف اسلامی از اهداف این مر کز است.

بخش ها

بخش آموزشی و دانشگاه باقرالعلوم (ع)

دفتر تبلیغات برنامه های آموزشی نیز انجام می دهد. مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع) در سال ۱۳۷۰راه‌اندازی شد. در حال حاضر بخش آموزشی دفتر و دانشگاه باقرالعلوم(ع) با ۳ دانشکده «علوم سیاسی، اجتماعی و تاریخ»، «معارف، فلسفه و کلام اسلامی» و «دانشکده زبان‌های خارجی (عربی، انگلیسی و فرانسه)» و ۴ مرکز تخصصی «آموزش‌های علوم اسلامی»، «فرهنگی کاربردی»، «ادبی و هنری» و «تربیت مربی کودکان و نوجوانان»، ۹ گروه آموزشی در مشهد و ۲ گروه مستقل در اصفهان و ۲ «کتابخانه تخصصی» با ۵۹۰۰۰ عنوان کتاب به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی و با استفاده از ۲۷۰ نفر استاد و ۳۴ نفر عضو هیئت علمی از نیروهای حوزوی و دانشگاهی در حال فعالیت است. مرکز آموزش‌های علوم اسلامی، مرکز تربیت مربی کودکان و نوجوانان، مرکز آموزش‌های فرهنگی، کاربردی، مرکز آموزش‌های ادبی، هنری و کتاب‌خانه تخصصی از مراکز وابسته به بخش آموزش است.

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

مقالهٔ اصلی: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

در سال‌های اولیه تأسیس دفتر، فعالیت‌های پژوهشی آغاز شد. با گذشت حدود دو دهه فعالیت پژوهشی، با عنوان «مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی» سرانجام در سال ۱۳۸۳ «پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی» از سوی شورای عالی گسترش به تصویب رسید. هم اکنون سامانه پژوهشی دفتر و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ۸۲ عضو هیئت علمی و ۵۵۰ نفر محقق از پژوهشگران حوزه فعالیت می‌کند. این مجموعه دارای ۵ پژوهشکده «فلسفه و کلام اسلامی»، «فقه و حقوق»، «علوم و اندیشه‌سیاسی»، «تاریخ و سیره اهل بیت» و «انتظار نور» و ۶ مرکز علمی پژوهشی «ملی پاسخگویی به سؤالات دینی»، «فرهنگ و معارف قرآن»، «احیای آثار اسلامی»، «اطلاعات و مدارک اسلامی»، «مطالعات فرهنگی و اجتماعی» و «همکاری‌های علمی و پژوهشی» و ۶ گروه مستقل پژوهشی در قم، مشهد، و اصفهان «اخلاق و تربیت اسلامی»، «غرب‌شناسی»، «ادیان»، «مذاهب و فرق اسلامی»، «علوم اقتصادی» و «علوم اجتماعی» و ستاد ساماندهی مراکز پاسخگویی دینی می‌باشد.

انتشار ۳۴۷عنوان کتاب، ۱۱۲ اثر در حال نشر و بیش از ۳۰۰ طرح در دست تحقیق و ترجمه، ۸ عنوان نشریه تخصصی «نقد و نظر، آیینه پژوهش، حوزه، فقه، پژوهش‌نامه جامعه، اخلاق، پژوهش‌های قرآنی و پگاه حوزه»، انتخاب بیش از ۱۰۰ اثر برگزیده در جشنواره‌های مختلف و کسب عناوین کتاب سال کشوری، حوزوی، دانشجویی و دین پژوهی و ...، و برگزاری ده‌ها کنگره بین‌المللی، همایش ملی، کرسی نظریه پردازی، مناظره علمی، کرسی آزاداندیشی و جلسات نقد کتاب و ایجاد ۱۴ سایت فعال و ارائه ۷ نرم‌افزار علمی و پژوهشی، از فعالیت‌های این بخش است.

فعالیت های فرهنگی و تبلیغی

دفتر تبلیغات اسلامی در بدو شکل‌گیری در ماه‌های پس از پیروزی انقلاب در نخستین گام نسبت به جذب و اعزام مبلغ به مناسبت‌های مختلف همت گمارد اعزام مبلغ به جبهه‌ها در دوران دفاع مقدس از فعالیت‌های این بخش است.این مجموعه با ۳۰ هزار مبلغ از طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه قم، مشهد و اصفهان مرتبط است و سامان دهی تبلیغی آنان را انجام می‌دهد. برگزاری صدها همایش و نشست علمی و کاربردی برای مبلغان، برگزاری جشنواره سالیانه برترین‌های تبلیغ در قم، مشهد و اصفهان انجام پروژه‌های مطالعاتی در راستای فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی، حمایت از ایده‌های نو و ابتکاری مبلغین، جمع‌آوری اطلاعات جامع مبلغان، تهیه و انتشار ۶ نشریه فرهنگی ترویجی «پیام زن»، «پاسدار اسلام»، «معارف اسلامی»، «سنجاقک»، «پوپک»، «سلام بچه‌ها» و تدوین و نشر محتوای تبلیغی در قالب کتاب و جزوات «ره‌توشه راهیان نور» در مناسبت‌های تبلیغی بخشی از خدمات دفتر در امور فرهنگی و تبلیغی است. این بخش هم‌اکنون با استفاده از ابزارها و شیوه‌های نوین، توجه به فرهنگ‌سازی، مقابله با جریان‌های انحرافی و ارتقاء اثربخشی و هوشمندسازی فعالیت‌های تبلیغی را مورد اهتمام قرار داده و با تمرکز بر نقش تأمین مبلّغ توانمند و محتوای پیام در چرخه فعالیت‌های تبلیغی، حرکت به سوی تبلیغ تخصصی در ابعاد «موضوع، مخاطب و روش» و گسترش عرصه‌های تبلیغ را در برنامه‌های خود قرار داده است.

مراکز وابسته

مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤال‌های دینی

به گفته سایت دفتر تبلیغات اسلامی، این مرکز بزرگ‌ترین مرکز پاسخ گویی در جهان اسلام است که با هدف پاسخ گویی تخصصی به سؤالات و شبهات درکم‌ترین زمان ممکن تأسیس و ساماندهی گردیده و با همکاری بیش از ۳۰۰ نفر از اساتید و فضلای حوزه علمیه قم در گروه‌های تخصصی علوم قرآن، حدیث، کلام و اعتقادات، ادیان و مذاهب، اخلاق، تاریخ اسلام، فقه و احکام شرعی و مشاوره در سه بخش پاسخ‌گویی مکتوب، واحد پاسخ‌گویی، پاسخگویی اینترنتی فعالیت می کند.

مؤسسه بوستان کتاب

این مؤسسه در سال ۱۳۶۱ کار خود را آغاز کرد. بوستان کتاب با داشتن ۱۷۸ عنوان اثر برگزیده در جشنواره‌های مختلف جمعاً ۲۴ نوبت به‌عنوان ناشر برگزیده سال از جمله «یک نوبت ناشر برگزیده سال قرآن کریم»، «۶ نوبت ناشر سال کشوری»، «۸ نوبت ناشر سال حوزه»، «۴ نوبت ناشر سال دانشجویی»، «یک نوبت ناشر سال جشنواره کتاب خانواده»، «۲ نوبت ناشر برگزیده نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران»، «یک نوبت ناشر جشنواره کتاب آسان» و «یک نوبت ناشر سال استان قم» انتخاب و با کسب ۲۴۴ امتیاز به‌عنوان «پرافتخارترین ناشر برگزیده کشور» می‌باشد. این مؤسسه تاکنون بیش از ۳۸۰۰ عنوان کتاب در شمارگان ۱۳/۱۰۰/۰۰۰ نسخه منتشر نموده است و در حال حاضر هر هفته بیش از ۱۲ عنوان کتاب جدید در حوزه دین و معارف اسلامی منتشر می‌نماید. همچنین در این مؤسسه چاپخانه‌ای با امکانات کامل لیتوگرافی، چاپ و بسته بندی با دستگاه‌های مدرن به‌صورت شبانه روزی (۲۴ ساعت) فعالیت می‌کند.

صندوق قرض‌الحسنه

صندوق قرض‌الحسنه دفتر تبليغات اسلامی با در اختيار داشتن بيش از پنجاه ‌هزار حساب پس‌انداز، قرض‌الحسنه و جاری، با ميانگين سرويس‌دهی روزانه به بيش از ۱۰۰۰ نفر و پرداخت وام قرض الحسنه بدون دريافت بهره و كارمزد از مراجعه‏ كنندگان، جهت برطرف کردن بخشی از نيازمنديی های مبلغان، طلاب و فضلای حوزه، با سرمايه اوليه اهدايی، امام خمينی راه اندازی شده‏ است. هم‌اكنون اين صندوق با سرمايه‌ای قريب به۵۰/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال سالانه به بيش از ۱۵/۰۰۰ نفر از طلاب و فضلای حوزه وام پرداخت می کند.

شعب و نمایندگی‌ها

دفتر تبلیغات اسلامی در خراسان و اصفهان و در استان سیستان و بلوچستان اقدام به راه‌اندازی شعبه‌های مستقلی نموده است، این شعب به‌گونه‌ایی ارائه کننده خدمات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در این مناطق است. همچنین این دفتر دارای نمایندگی در استان‌های تهران و خوزستان می‌باشد.

مطبوعات

عنوان	موضوع	مخاطب	پایگاه اینترنتی
فصلنامه علوم سیاسی	سیاسی و اجتماعی	علمی-پژوهشی	آرشیو فصلنامه علوم سیاسی
فصلنامه تاریخ اسلام	تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی	علمی-پژوهشی	آرشیو فصلنامه تاریخ اسلام
فصلنامه آیین حکمت	الهیات و فلسفه	تخصصی	سایت فصلنامه آیین حکمت
فصلنامه فرهنگ پژوهش	مطالعات علوم انسانی	دانشجویی	آرشیو فصلنامه پژوهش
فصلنامه فقه	فقهی	تخصصی	آرشیو مجله فقه
نقد و نظر	فلسفه و الهیات	تخصصی	مجله نقد و نظر
دوماهنامه حوزه	ویژه حوزه‌های علمیه	تخصصی	آرشیو فصلنامه حوزه
آینه پژوهش	نقد کتاب، کتاب‌شناسی	تخصصی	آینه پژوهش
پگاه حوزه	بررسی و تحلیل مسائل روز	عمومی	آرشیو پگاه حوزه
پیام زن	ویژه دختران، زنان	زنان	آرشیو مجله پیام زن
فصلنامه معارف اسلامی	عقیدتی	نوجوانان و جوانان	آرشیو مجله معارف اسلامی
پاسدار اسلام	عقیدتی و اجتماعی	جوانان
سلام بچه‌ها	فرهنگی	ویژه نوجوانان
ماهنامه پوپک	فرهنگی	کودکان
ماهنامه سنجاقک	فرهنگی	خردسالان
فصلنامه اخلاق	اخلاق	تخصصی
پژوهش‌های قرآنی	علوم و معارف قرآنی	تخصصی
مطالعات اجتماعی دین	علوم اجتماعی	تخصصی
فصلنامه جستار	علمی، فرهنگی	تخصصی
آیینه اندیشه	مراکز پاسخگویی دینی	مهارتی
ماهنامه پیام	فرهنگی، آموزشی	سازمانی

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ۲۱ نشریه ا به صورت دوهفته‌نامه، ماهنامه، دوماهنامه و فصلنامه را منتشر می کند این مجلات در سطوح مختلف منتشر می شود که برخی از این نشریات در طول فعالیت های دفتر تبلیغات حاشیه ساز بوده اند از جمله این نشریات می توان به روزنامه انتخاب و مجله نقد و نظر اشاره کرد.به نوشته مجله مهرنامه، انتشار فصلنامه «نقد و نظر» در دهه هفتاد توسط دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم نشانه‌هایی از تحول نگاه حوزویان به مباحث علوم انسانی جدید بود؛ مجله‌ای که هم در فرم و هم در محتوا و موضوعات توانست طرحی نو را پیش برد و پژواک صدای بخشی از روشنفکری و نواندیشی دینی باشد. اگر «کیان» انعکاس‌دهنده نظرات روشنفکران دینی متمایل به فلسفه تحلیلی بود، «نقد و نظر» هم تریبون نواندیشان دینی متمایل به فلسفه قاره‌ای بود. در کیان عبدالکریم سروش محوریت داشت و در نقد و نظر محوریت با مصطفی ملکیان بود. برخی از نوشته های این مجله مورد انتقاد قرار گرفت از جمله آیت الله جعفر سبحانی به یکی از مطالب این مجله اعتراض کرد.

روزنامه انتخاب در فروردین ۱۳۷۸ با مدیریت مسوول طه هاشمی که نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی و عضو هیات مدیره دفتر تبلیغات اسلامی بود و به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی راه‌اندازی شد. محمد مهدی فقیهی که وی نیز عضو هیات مدیره دفتر تبلیغات بود سمت سردبیری این روزنامه را بعهده داشت. نیت اصلی گردانندگان دفتر تبلیغات در آغاز این بود که روزنامه انتخاب ارگان حوزه علمیه قم خواهد شد. اما جدا از مدیر مسئول و سردبیر این روزنامه که روحانی بودند، هیأت تحریریه آن از روزنامه‌نگاران حرفه‌ای تشکیل شده بود که یک‌سره بیگانه با حوزه به نظر می‌آمدند.

پس از انتشار چند پیش‌شماره در بهمن سال هفتاد و هفت، انتشار انتخاب متوقف شد، چون از نگاه برخی انتخاب روزنامه‌ای در شأن حوزه علمیه نبود. مدیران روزنامه اطمینان دادند که روزنامه انتخاب، ارگان حوزه علمیه نخواهد بود، ولی به نشر اندیشه‌های آیت الله خمینی و مبانی جمهوری اسلامی خواهد پرداخت.

اما زیر فشار برخی از نیروهای حوزه علمیه، روزنامه اندک اندک، کارگزاران اولیه خود را از دست داد و سرانجام در سال هشتاد و سه، این تنها روزنامه برآمده از حوزه علمیه، تعطیل شد.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• روزنامه جمهوری اسلامی ۱۳۶۱/۲/۱.
• صحیفه امام خمینی، جلد ۱۹. ۲۹ اسفند سال ۱۳۶۱.
• سایت دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
• سایت خبری پارسینه.
• سایت جماران.
• سایت مرکز پاسخگویی به سوالات دینی.
• سایت دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم شعبه اصفهان.
• سایت دفتر تبلیغات اسلامی شعبه جنوب شرق کشور.
• سایت صندوق قرض الحسنه دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
• سایت بوستان کتاب.
• سایت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نمایندگی تهران.
• سایت خبرآنلاین.