ماه‌های حج: تفاوت میان نسخه‌ها

ماه‌های حج (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۲۵

۶٬۲۵۵ بایت حذف‌شده ، ‏۳ اوت ۲۰۲۱

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Rezapour

Automoderated users، confirmed، movedable، protected، مدیران، templateeditor

۶٬۷۸۵

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''متعه الحج''' فاصله میان دو احرام عمره تمتع و حج تمتع است که شخص پس از انجام عمره، از احرام خارج شده و اجازه استفاده از لذت‌هایی که به‌جهت احرام، حرام شده بود را دارد و سپس با رسیدن زمان حج تمتع، در مکه احرام بسته و اعمال تمتع را انجام دهد. این دوره زمانی میان دو احرام، به جهت اجازه حلال بودن استفاده از لذت‌های، متعه که به معنای لذت‌بردن است، نامیده شد.
+{{احکام}}
+{{مقاله توصیفی فقهی}}
-آیات قرآن، روایت‌های شیعه و اهل‌سنت بر حلال بودن متعه حج دلالت دارند. خلیفه دوم با وجود اذعان به سنت پیامبر در مورد حج، متعه حج را منع کرده و فرد انجام دهنده آن‌را مواخذه می‌کرد. او در دلیل تصمیم خود می‌گفت دوست ندارد زائران خانه خدا، بعد از عمل عمره با همسران خود درآمیزند، سپس در حالی که آب غسل از سرهاشان می‌ریزد، به حج بروند.
+'''ماه‌های حج''' ([[شوال]]، [[ذی‌القعده]] و [[ذی‌الحجه]]) ماه‌های به‌جا آوردن [[حج|اعمال حج]] هستند. [[حج تمتع]]، [[عمره تمتع]]، [[حج قران|حج قِران]] و [[حج افراد|حج اِفْراد]] فقط باید در این ماه‌ها به جا آورده شوند؛ اما [[عمره مفرده]] در غیر ماه‌های [[حج]] نیز صحیح است.
-منع متعه حج توسط عمر بن خطاب را از مطاعن بر او دانسته‌اند. روایات شیعه و روایات اهل‌سنت در عمل پیامبر، برخلاف نظر خلیفه دوم بوده است. بسیاری از صحابه از جمله امام علی(ع) با عمل عمر مخالفت کرده‌اند. اهل‌سنت نظر خلیفه دوم را به معنای کراهت دانسته‌اند.
 ==مفهوم‌شناسی==
-متعه در لغت به معنای نفع بردن و لذت بردن از چیزی است.<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۸.</ref> فردی که در ماه‌های حج به قصد انجام حج تمتّع از میقات، لباس احرام بپوشد، سپس به مکه آمده، عمره تمتع انجام دهد، (طواف کند و پس از سعی بین صفا و مروه، تقصیر نماید) با تقصیر از احرام بیرون می‌آید.<ref>معرفت، «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، ص۱۳۲.</ref> سپس با شروع اعمال حج تمتع، در شهر مکه (بدون نیاز به بازگشت به میقات)، احرام می‌بندد و اعمال حج تمتع را آغاز کند.<ref>فضل الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۹۶.</ref> این دوره زمانی میان دو احرام که فرد از احرام خارج  شده و هنوز برای اعمال تمتع، احرام نبسته، متعه حج نامیده می‌شود.<ref>[http://al-milani.com/farsi/library/lib-pg.php?booid=30&mid=154&pgid=1440 «متعه حج چیست؟»] سایت آیت الله سید علی حسینی میلانی.</ref> به جهت اینکه فرد در میان دو احرام، اجاره استفاده از برخی لذت‌ها را دارد، به آن متعه حج گفته شده است.<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۴۶۸.</ref>
+ماه‌هاى [[حج]]، ماه‌هایی به جا آوردن [[حج|اعمال حج]] هستند.<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه، ص۳۲۲.</ref> این ماه‌ها عبارتند از [[شوال]]، [[ذی‌القعده]] و [[ذی‌الحجه]].<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹ و ۳۰۳؛ نجفی، جواهرالكلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۲؛ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱،‌ ص۱۸۶.</ref> از آنجا که [[عمره تمتع]] و حج فقط باید در این ماه‌ها انجام شود، به آنها ماه‌های حج گفته‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۳.</ref>
-در این دوره، این شخص می‌تواند از لذت‌هایی که بر شخص احرام بسته، حرام است، استفاده کند و مانند فرد عادی در مکه است.<ref>معرفت، «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، ص۱۳۲.</ref>
+میان [[فقها]] درباره ماه ذی‌الحجه اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی کل ماه را جزو ماه‌های حج محسوب کرده‌اند.<ref>شهید ثانی، مسالك الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۹۴ و ۱۹۵؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۲.</ref> عده‌ای دهه نخست آن،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴،  ص ۲۹۰؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳.</ref> گروهی نُه روز نخست و بعضی تا [[طلوع فجر]] روز [[عید قربان]] را جزو ماه‌های حج به شمار آورده‌اند.<ref>ر.ک: نجفی، جواهرالكلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۲ و ۱۳؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۴، ص۳۵۴؛ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱،‌ ص۱۸۶.</ref>
-==حکم شرعی و دلايل آن==
-آیه «فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ ...؛ كسانى كه بعد از عمره حج را آغاز كنند»<ref>سوره بقره، آیه۱۹۶.</ref> را در تشریع متعه حج دانسته‌اند<ref>میلانی، شرح منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، ۱۳۸۶ش، ج‏۱، ص35.</ref> برخی معتقدند اختلافی در میان مسلمانان نیست که این آیه در مورد متعه حج نازل شده است.<ref>شرف الدین، الفصول المهمة فی تألیف الأمة، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۱.</ref> همچنین سنت پیامبر اسلام نیز بر حلال بودن متعه حج بوده است.<ref>شیخ حر عاملی، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۵۶.</ref> روایات متواتر<ref>کاظمی، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۰۲.</ref> و صحیح <ref>سبحانی، سلسلة المسائل الفقهیة، قم، ج۱۰، ص۲۹.</ref> بر متعه حج دلالت دارند و همچنین شیعیان اتفاق نظر دارند که این حکم نسخ نشده است.<ref>کاظمی، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۰۲.</ref>
-همچنین در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده که تقیه کردن در متعه حج را نیز جایز ندانسته است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۱۵.</ref>
-==ممنوع کردن متعه حج توسط خلیفه دوم==
-اولین شخصی که متعه حج را ممنوع اعلام کرد، عمربن خطاب خلیفه دوم دانسته شده است.<ref>کاظمی، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۰۲.</ref>
-عمر در زمان پیامبر نیز در این مسئله با پیامبر مخالفت کرد.<ref>شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۴.</ref>
-مسلم در صحیح خود که یکی از صحاح شش‌گانه اهل‌سنت است نقل کرده که خلیفه دوم گفت می‌داند پیامبر اسلام و صحابه ایشان چنین می‌کردند اما دوست ندارد زائران خانه خدا، بعد از عمل عمره با همسران خود درآمیزند، سپس در حالی که آب غسل از سرهاشان می‌ریزد، به حج بروند.<ref>مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۶.</ref>
-همچنین جمله دیگری نیز از خلیفه دوم نقل شده که دو متعه وجود دارد که در زمان پیامبر اسلام بوده است ولی او از آن‌ها نهی کرده و انجام دهنده آن‌ها را مجازات می‌کرد. این دو، متعه حج و ازدواج موقت بود.<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۳۹۲.</ref>
+==جایگاه==
-منابع اهل‌سنت و شیعه گفتارهای مختلفی از خلیفه دوم نقل کرده‌اند که به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم اشاره به نهی از متعه حج دارد.<ref>رجوع کنید به: امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۲۷۸-۲۸۹.</ref>
+در [[قرآن]] نام ماه‌های حج نیامده است و تنها در [[آیه]] «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ؛ حجّ در ماه‌های معینی است»،<ref>سوره بقره، آیه۱۹۷.</ref> بدان اشاره شده است. دلیل عدم تصریح قرآن این دانسته شده که این ماه‌ها براى همه شناخته شده بود؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۳، قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۴۰۵.</ref> چراکه پیش از [[اسلام]] (از زمان [[حضرت ابراهیم(ع)]]) نیز حج در این ماه‌ها انجام می‌شد.<ref>ابن‌‌عربی، احکام القرآن،‌ ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۸۶ و ۱۸۷.</ref> [[مفسران]] در تفسیر «أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ»  ماه‌های حج را نام برده‌اند<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲،‌ ص۷۸؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۴۰۵.</ref> و در [[روایات]] نیز نام این ماه‌ها و [[احکام]] آن ذکر شده است.<ref>کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref> از جمله در روایتی از [[امام باقر(ع)]] نقل شده که شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه، ماه‌های حج هستند و حج باید در آنها انجام شود.<ref>کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹.</ref>
-بخاری در صحیح خود در این موضوع تنها چنین نقل کرده متعه حج در قرآن نقل شده، پیامبر بدان عمل کرده و این حکم نسخ نیز نگشته است. و قالَ: رَجُلٌ بِرَأْیِهِ مَا شَاءَ<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۷.</ref> این روایت در منابع دیگر نیز نقل شده است.<ref>مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۹.</ref> و مفسران به این مردی که نامش در این روایات نقل نشده را عمربن خطاب دانسته‌اند.<ref>النووی، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، ۱۳۹۲ق، ج۸، ص۲۰۵.</ref>
+==احکام فقهی==
+انجام دادن حج و [[عمره تمتع]] در این ماه‌ها و تبدیل [[عمره مفرده]] به تمتع احکام خاص ماه‌های حج به شمار می‌آیند.
+=== حج و عمره===
+{{اصلی|حج|عمره}}
+به گفته [[صاحب جواهر]]، فقیهان [[شیعه]]، [[اجماع]] دارند بر اینکه عمره تمتع و [[حج تمتع]]، باید در ماه‌هاى حج انجام شود و انجام هر یک از آنها در غیر این ماه‌ها صحیح نیست؛<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۲.</ref> البته اگر کسی عمره تمتع را در ماه [[شوال]] یا [[ذی‌القعده]] و حج تمتع را در [[ذی‌الحجه]] انجام دهد، صحیح است.<ref>محمودی،‌ مناسک حج(محشی)، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۷.</ref> به گفته [[فقیهان]]، [[احرام]] حج و عمره تمتع پس از [[۱۰ ذی‌الحجه]] نیز صحیح نیست؛ حتی بنابر نظر کسانی که تمام ماه ذی‌حجه را جزو ماه‌های حج می‌دانند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۳.</ref> حج تمتع فقط در ایام خاصی از ذی‌الحجه(روز هشتم تا سیزدهم)‌انجام می‌شود. همچنین [[حج افراد|حج اِفْراد]] و [[حج قران|حج قِران]] باید در ماه‌های حج به جا آورده شوند؛<ref>علامه حلی،‌ قواعد الاحکام،‌ ۱۴۱۳ق، ج ۱،‌ ص۴۰۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۴۹ و ۵۰.</ref> اما به جا آوردن عمره مفرده در همه سال صحیح است؛ هرچند انجام آن در [[ماه رجب]] فضیلت بیشتری دارد.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۶.</ref>
-علاوه بر عمر بن خطاب، عثمان خلیفه سوم نیز از این متعه منع کرد که امام علی(ع) با او مخالفت کرد و گاه به مشاجره کشیده شد.<ref>مسلم، صحیح مسلم، ج۲، ص۸۹۶.</ref> صحابه‌های دیگری نیز مشاجره‌هایی در این موضوع با یکدیگر داشته‌اند.<ref>ابن کثیر‏، البداية و النهاية، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۲۷.</ref>
+===تبدیل عمره مفرده به عمره تمتع===
+کسی که در ماه‌های حج با احرام [[عمره مفرده]] وارد [[مکه]] شده، می‌تواند [[نیت]] عمره تمتع کند و حج تمتع به جا آورد؛<ref>نجفی،‌ جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۴۵۹ و ۴۶۰؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی‌(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۰ و ۶۱۱.</ref> و اگر تا اول ذی‌حجه در مکه بماند، تبدیل عمره مفرده به تمتع [[مستحب]] است و اگر تا [[روز ترویه]] ([[۸ ذی‌الحجه|هشتم ذی‌حجه]]) در مکه بماند، مستحب مؤکد است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۰،‌ ص۴۶۰؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۰ و ۶۱۱؛ محمودی،‌ مناسک حج(محشی)،‌ ۱۴۲۹ق، ص ۱۰۵.</ref> برخی این مسئله را منحصر به [[حج استحبابی]] کرده و در [[حج واجب]] و [[حج نیابتی]] نپذیرفته‌اند.<ref>محمودی،‌ مناسک حج(محشی)،‌ ۱۴۲۹ق، ص۱۰۵ و ۱۸۰.</ref>
-فخررازی نهی خلیفه دوم را نه به معنای حرمت بلکه به معنای کراهت دانسته و مورد آن را برای زمانی دانسته که المراد من هذه المتعة أن یجمع بین الإحرامین ثم یفسخ الحج إلی العمرة و یتمتع بها إلی الحج<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۰۷.</ref> برخی عالمان اهل‌سنت نیز نهی عمر را برای کراهت داشتن تمتع و ترغیب مردم به انجام حج إفراد دانسته‌اند که البته پس از عمر اجماع بر سکیان بودن حج‌های إفراد، قِران و تمتع، شکل گرفته است.<ref>النووی، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، ۱۳۹۲ق، ج۸، ص۱۶۹.</ref>
+== جستار وابسته==
-سید مرتضی از عالمان شیعی قرن پنجم نقل کرده که فقیهان اهل‌سنت، نهی عمر در متعه حج را به معنای کراهت دانسته‌اند.<ref>سید مرتضی، الانتصار في انفرادات الإمامية‌، ۱۴۱۵ق، ص۲۴۰.</ref>
+* [[ماه‌های حرام]]
-==مخالفان خلیفه دوم==
-منع متعه حج توسط عمر بن خطاب را از مطاعن بر او دانسته‌اند.<ref>علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۷۸.</ref>
-روایات شیعه<ref name=":0">سبحانی، سلسلة المسائل الفقهیة، قم، ج۱۰، ص۲۹.</ref> و روایات اهل‌سنت در عمل پیامبر،<ref>مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۹۱۴.</ref> برخلاف نظر خلیفه دوم بوده است.
-بسیاری از صحابه<ref>سبحانی، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۴۵۵.</ref> از جمله امام علی(ع)<ref>مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۶.</ref> با عمل عمر مخالفت کرده‌اند. شخص عمر نیز اذعان داشته که این عمل، سنت پیامبر بوده ولی او چنین چیزی را نمی‌پسندیده است.<ref>مسلم، صحیح مسلم، بیروت، ج۲، ص۸۹۶.</ref>
-عبدالله بن عمر فرزند خلیفه دوم نیز متعه را جایز دانست و زمانی که به او اعتراض می‌شود که پدرت آن‌را منع کرده، می‌گوید اگر پدرم از کاری منع کرده و پیامبر خدا آن‌را انجام داده باشد، شما از کدام یک تبعیت می‌کنید.<ref>ابن‌قیم جوزیه، زاد المعاد في هدي خير العباد، ۱۹۹۴م،‌ ج۲، ص۱۳۱.</ref>
-این نظر خلیفه به جهت این‌که برخلاف قرآن و سنت پیامبر بوده، مورد مذمت قرار گرفته و آن‌را اجتهاد در مقابل نض دانسته‌اند<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۲ - ۹۳.</ref>
 ==پانویس==
 {{پانویس۲}}
 ==منابع==
 {{منابع}}
-*ابن‌قيم الجوزيه، محمد بن أبي‌بكر، زاد المعاد في هدي خير العباد، بیروت، مؤسسة الرسالة، ١٩٩٤م.
+* ابن‌عربی، محمد بن عبدالله،‌ احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۳ق-۲۰۰۳م.
-*ابن‌کثیر‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
+* بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحكام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
-*امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب‏، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه‏، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
+* شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
-*بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری (الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله(ص) و سننه و أیامه)، محقق: محمد زهیر بن ناصر، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
+* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی‏، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
-*[http://lib.eshia.ir/11138/1/148 خارج فقه مقارن، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۸.]، سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ درج مطلب: ۳۰ دی ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۱۱مرداد ۱۴۰۰ش.
+* طباطبایى یزدى، سید محمدكاظم، العروة الوثقى (المحشّى)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
-*سبحانی، جعفر، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۳۸۱ش.
+* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل الله یزدی طباطبایی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
-*سبحانی، جعفر، سلسلة المسائل الفقهیة، قم، بی‌نا، بی‌تا.
+* علامه حلى، حسن بن یوسف، قواعد الأحكام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
-*سعدی، ابوجیب، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
+* قرطبی، شمس الدین،‌ محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن(تفسیر القرطبی)،‌ تحقیق احمد البردونی و ابراهیم أطفیش،‌ قاهره،‌ دارالکتب المصریة، ۱۳۸۴ق-۱۹۶۴م.
-*سید مرتضى، على بن حسين، الانتصار في انفرادات الإمامية‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۱۵ق.
+* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق على‌اكبر غفاری و محمد آخوندى، تهران، دارالكتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
-*شرف الدین، عبدالحسین، الفصول المهمة فی تألیف الأمة، تهران،  المجمع العالمي للتقريب‏، ۱۴۲۳ق.
+* محقق حلى، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
-*شیخ حرّ عاملی، هدایة الامة إلی أحکام الأئمة (منتخب المسائل)، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
+* محمودی، محمدرضا، مناسک حج (محشی)، تهران، نشر مشعر، ویرایش جدید، ۱۴۲۹ق.
-*شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیر عاملی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
+* مشكینى، میرزا على، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
-*شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
+* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
-*طباطبائی، سید محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، ۱۴۱۷ق.
+* نجفى، محمدحسن، جواهر الكلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
-*علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تعلیقه: حسن حسن زاده آملی، قم، ‏نشر اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
-*فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
-*فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
-*قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
-*کاظمی، جواد بن سعید، مسالک الأفهام الی آیات الأحکام، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
-*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
-*[http://al-milani.com/farsi/library/lib-pg.php?booid=30&mid=154&pgid=1440 «متعه حج چیست؟»] سایت آیت الله سید علی حسینی میلانی، تاریخ بازدید: ۱۱مرداد ۱۴۰۰ش.
-*مسلم بن حجاج، صحیح مسلم (المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلی رسول الله(ص))، محقق:‌ محمد فؤاد عبدالباقی، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
-*مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۹ق.
-*معرفت، محمد هادی، «شبهة ورد: الزواج الموقت (متعة النساء و متعة الحج)»، رسالة الثقلین، شماره۱۳، ذی‌الحجه ۱۴۱۵ق.
-*میلانی، سید علی، شرح منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، قم، مركز الحقائق الإسلامية، ۱۳۸۶ش.
-*النووی، یحیی بن شرف، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ١٣٩٢ق.
 {{پایان}}
 {{حج و عمره}}
+[[ur:حج کے مہینے]]
 [[رده:اصطلاحات باب حج]]
 [[رده:ماه‌های حج]]
 [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ج]]