۱۶٬۹۷۹
ویرایش
اصلاح ذات البین: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش ۲|ماه=[[مهر]]|روز=[[۱۴]]|سال=[[۱۴۰۰]]|کاربر=Shamsoddin }} | |||
{{اخلاق-عمودی}} | {{اخلاق-عمودی}} | ||
'''اِصلاحُ ذاتِ البَین''' | '''اِصلاحُ ذاتِ البَین''' آشتی دادن مردم، نیکو کردن رابطه بد میان اشخاص و گروه‌ها و استوارسازی پیوندهای اجتماعی و فردی است. اصلاح ذات البین از [[اخلاق|فضائل اخلاقی]] است که در مقابل بدگویی، سخن‌چینی و ایجاد دوگانگی و دشمنی قرار دارد. | ||
آیات متعددی در [[قرآن]] ذیل واژه‌هایی مانند [[صلح]]، [[ | |||
آیات متعددی در [[قرآن]] ذیل واژه‌هایی مانند [[صلح]]، [[تألیف قلوب]]، [[آیه سلم|سلم]] و [[توفیق]] به بیان اهمیت و ضرورت اصلاح ذات بین پرداخته است. اهمیت اصلاح ذات بین باعث [[اباحه]] برخی از امور [[حرام]] مانند [[دروغ]] در صورت داشتن مصلحت بالاتری از راست‌گویی، [[نجوا]] و شکستن [[سوگند]] شده است.<br /> | |||
برای ایجاد اصلاح میان مردم و برقرار کردن آشتی و پیوند میان افراد در متون دینی راهکارها و مصادیقی از جمله رفع اختلافات خانوادگی، پیش‌گیری از وقوع اختلاف با اصلاح در وصیت، دعوت به عقلانیت، میانجی‌گری در رفع اختلاف، نصحیت، موعظه و در نهایت جنگ با یاغیان ارائه شده است.<br /> | برای ایجاد اصلاح میان مردم و برقرار کردن آشتی و پیوند میان افراد در متون دینی راهکارها و مصادیقی از جمله رفع اختلافات خانوادگی، پیش‌گیری از وقوع اختلاف با اصلاح در وصیت، دعوت به عقلانیت، میانجی‌گری در رفع اختلاف، نصحیت، موعظه و در نهایت جنگ با یاغیان ارائه شده است.<br /> | ||
موانعی برای اصلاح ذات بین از جمله کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی، بخل، پیروی از گام‌های شیطان و دنیاطلبی معرفی شده است. | موانعی برای اصلاح ذات بین از جمله کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی، بخل، پیروی از گام‌های شیطان و دنیاطلبی معرفی شده است. | ||
== مفهوم‌شناسی == | == مفهوم‌شناسی == | ||
اصلاح ذات البین به معنای اصلاح رابطه بد بین اشخاص یا گروه‌ها و نیز برطرف کردن تیرگی روابط میان آنها.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰، ج۹، ص۶.</ref> این واژه از نخستین آیه [[سوره انفال]] گرفته شده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه اصلاح ذات بین.</ref> اصلاح ذات بین در لغت به معنای اصلاح بین مردم<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ذیل واژه صلح.</ref> و استوارسازی پیوندهای اجتماعی و فردی و دوری از منازعه و خصومت<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۷۹۸.</ref> است. | |||
اصلاح ذات بین را از [[اخلاق|فضائل اخلاقی]] شمرده‌اند که در مقابل [[سعایت]] و [[سخن‌چینی]] قرار دارد.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۱۴.</ref> | |||
== اهمیت و جایگاه == | == اهمیت و جایگاه == | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
قرآن کسانی را که در پی اصلاح میان مردم هستند، سزاوار دریافت پاداش عظیم دانسته<ref>سوره نساء، آیه ۸۵ و آیه ۱۱۴.</ref> که از رحمت و مغفرت خدا بهره‌مندند<ref>سوره نساء، آیه ۱۲۹.</ref> قرطبی این پاداش‌ها را نشان از اهمیت، نیکو و مقرب بودن این عمل نزد خداوند می‌داند.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۲۹۵.</ref> | قرآن کسانی را که در پی اصلاح میان مردم هستند، سزاوار دریافت پاداش عظیم دانسته<ref>سوره نساء، آیه ۸۵ و آیه ۱۱۴.</ref> که از رحمت و مغفرت خدا بهره‌مندند<ref>سوره نساء، آیه ۱۲۹.</ref> قرطبی این پاداش‌ها را نشان از اهمیت، نیکو و مقرب بودن این عمل نزد خداوند می‌داند.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۲۹۵.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
برخی از مفسران در تفسیر آیه ۱۱۴ [[سوره نساء]] با استناد به روایتی از [[امام صادق(ع)]]<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۴۱.</ref> ایجاد خوش‌بینی و الفت میان مردم را با گفتن سخن [[دروغ]] در صورتی که مصلحت اصلاح بیش از منفعت راست‌گویی باشد، جایز می‌دانند.<ref>حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۵۰؛ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۴، ۳۴-۳۵.</ref> همچنین قرآن نجوا را برای اصلاح میان مردم نیکو دانسته است؛<ref>سوره نساء، آیه ۱۱۴.</ref> در حالی که در جای دیگر آن را عملی [[شیطان|شیطانی]]<ref>سوره مجادله، آیه ۱۰.</ref> معرفی کرده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۲۷.</ref> [[سوگند|سوگندی]] که برای ترک اصلاح میان مردم خورده باشند را معتبر نمی‌داند.<ref>سوره بقره، آیه ۲۲۴.</ref> | |||
روایات | |||
در برخی از روایات اصلاح ذات بین از [[نماز]] و [[روزه]]<ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۴۸.</ref> و [[صدقه]]<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۸، ص۴۴۱.</ref> برتر دانسته شده و در روایتی زشتی گفتن [[دورغ]] برای اصلاح ذات البین برداشته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۹، ص۲۶۳.</ref> در روایتی نیز کسی را که در طریق اصلاح میان دو نفر گام بردارد مشمول درود [[فرشتگان]] دانسته و برای او [[ثواب]] درک [[شب قدر]] قرار داده است.<ref>دیلمی، اعلام الدین، ۱۴۰۸ق، ص۴۱۹.</ref> | |||
==مصادیق و راهکارها== | ==مصادیق و راهکارها== | ||
برای ایجاد اصلاح میان مردم | برای ایجاد اصلاح میان مردم در متون دینی راهکارها و مصادیقی بیان شده است: | ||
* '''پیش‌گیری از وقوع اختلاف:''' بر اساس نظر [[مفسران]] پیش‌گیری از بروز اختلاف و درگیری میان وارثان مضمون آیه ۱۸۲ [[سوره بقره]] است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۵.</ref> که بر [[وصی]] یا هر کسی که وظیفه [[امر به معروف و نهی از منکر]] دارد، لازم است [[موصی]] را به رعایت [[عدالت]] و عمل به وظیفه سفارش کنند و از [[وصیت|وصیتی]] که باعث ایجاد اختلاف می‌شود، جلوگیری کرده و هیچ [[گناه|گناهی]] بر آنان نیست.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۳۶-۲۳۹.</ref> بعضی نیز معتقدند وظیفه [[حکومت اسلامی]] اصلاح وصیتی است که زمینه بروز اختلاف را فراهم می‌کند.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۷۲.</ref> | * '''پیش‌گیری از وقوع اختلاف:''' بر اساس نظر [[مفسران]] پیش‌گیری از بروز اختلاف و درگیری میان وارثان مضمون آیه ۱۸۲ [[سوره بقره]] است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۵.</ref> که بر [[وصی]] یا هر کسی که وظیفه [[امر به معروف و نهی از منکر]] دارد، لازم است [[موصی]] را به رعایت [[عدالت]] و عمل به وظیفه سفارش کنند و از [[وصیت|وصیتی]] که باعث ایجاد اختلاف می‌شود، جلوگیری کرده و هیچ [[گناه|گناهی]] بر آنان نیست.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۲۳۶-۲۳۹.</ref> بعضی نیز معتقدند وظیفه [[حکومت اسلامی]] اصلاح وصیتی است که زمینه بروز اختلاف را فراهم می‌کند.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۷۲.</ref> | ||
* '''دعوت به عقلانیت:''' منشا بسیاری از اختلافات و | * '''دعوت به عقلانیت:''' برخی منشا بسیاری از اختلافات و درگیری‌های میان انسان‌ها را به خاموش کردن چراغ [[عقل]] و تبعیت از جهل و [[تعصب|تعصبات جاهلی]] بازگردانده‌اند. [[امام علی(ع)]] تبعیت مردم [[بصره]] از سران [[جنگ جمل]] که به خون‌ریزی و اختلاف میان امت منجر شد را به دلیل کم‌خردی و سفاهت آنان دانسته است.<ref> نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۴، ص۵۶.</ref> | ||
* '''رفع اختلافات خانوادگی:''' برای حل اختلافات خانوادگی و هنگام ترس از جدایی دو همسر پیشنهاد انتخاب دو داور از سوی زن و مرد برای ایجاد آشتی و دوستی شده است.<ref>طوسی، التبیان، ج۳، ص۱۹۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۰.</ref> اصلاح روابط میان زن و شوهر مفاد چندین آیه از قرآن است.<ref>سوره بقره، آیه ۲۲۸؛ذسوره نساء، آیه ۳۵؛ آیه ۱۲۸ -۱۲۹.</ref> | * '''رفع اختلافات خانوادگی:''' برای حل اختلافات خانوادگی و هنگام ترس از جدایی دو همسر پیشنهاد انتخاب دو داور از سوی زن و مرد برای ایجاد آشتی و دوستی شده است.<ref>طوسی، التبیان، ج۳، ص۱۹۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۰.</ref> اصلاح روابط میان زن و شوهر مفاد چندین آیه از قرآن است.<ref>سوره بقره، آیه ۲۲۸؛ذسوره نساء، آیه ۳۵؛ آیه ۱۲۸ -۱۲۹.</ref> | ||
* '''نصیحت، موعظه و جنگ با یاغیان:''' طبق آیه ۹ [[سوره حجرات]] زمانی که میان دو گروه از مومنان درگیری واقع شد، باید ابتدا از طریق نصیحت و موعظه و دعوت به قرآن و حکم خدا میانشان آشتی برقرار کرد و اگر گروهی سرکشی کرد و پیشنهاد آشتی را نپذیرفت، باید با آنان جنگید | * '''نصیحت، موعظه و جنگ با یاغیان:''' طبق آیه ۹ [[سوره حجرات]] زمانی که میان دو گروه از مومنان درگیری واقع شد، باید ابتدا از طریق نصیحت و موعظه و دعوت به قرآن و حکم خدا میانشان آشتی برقرار کرد و اگر گروهی سرکشی کرد و پیشنهاد آشتی را نپذیرفت، باید با آنان جنگید تا به امر خداوند سر نهند و آنگاه میان آنان به عدل رفتار شود.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۶، ص۸۰-۸۱؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۵۰.</ref> | ||
* '''میانجی‌گری در رفع اختلافات:''' رفع اختلاف میان مردم وظیفه حکومت و [[مؤمنان]] معرفی شده است به صورتی که در موارد اصلاح از طریق گفتگو نیازی به اجازه از [[حاکم شرع]] نیست؛ ولی زمانی که شدت عمل برای اصلاح ذات البین نیاز است، باید اجازه حاکم شرع گرفته شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۱۷۰.</ref> | * '''میانجی‌گری در رفع اختلافات:''' رفع اختلاف میان مردم وظیفه حکومت و [[مؤمنان]] معرفی شده است به صورتی که در موارد اصلاح از طریق گفتگو نیازی به اجازه از [[حاکم شرع]] نیست؛ ولی زمانی که شدت عمل برای اصلاح ذات البین نیاز است، باید اجازه حاکم شرع گرفته شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۱۷۰.</ref> | ||
<br /> | <br /> | ||
پیدا کردن ریشه | پیدا کردن ریشه اختلاف، استفاده از مسائل عاطفی، داشتن [[صبر]] و اجتناب از جانبداری جهت ایجاد اصلاح میان مردم و آشتی دادن آنها از دیگر راهکارهای اصلاح ذات بین معرفی شده است.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۱۷-۳۱۸.</ref> | ||
==موانع== | ==موانع== | ||
در کتاب های تفسیری پیروی از شیطان<ref>مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۱۱.</ref> دنیاطلبی،<ref>هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۳۰۲.</ref> و بخل<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۵۱.</ref> از موانع اصلاح ذات بین معرفی شده است. امام علی(ع) یکی از انگیزه‌های اختلاف یاران خود بعد از [[جنگ صفین]] را کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی و باطن‌های ناپاک و نیت‌های آلوده معرفی کرده است.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۱۳، ص۱۶۸.</ref> | |||
== احکام فقهی == | == احکام فقهی == | ||
| خط ۶۲: | خط ۵۹: | ||
* حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مصحح مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق. | * حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مصحح مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق. | ||
* حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، مصحح هاشم رسولی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق. | * حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، مصحح هاشم رسولی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق. | ||
* دهخدا، | * دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش. | ||
* دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، مصحح مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق. | * دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، مصحح مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق. | ||
* شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات براساس تفسیر نمونه، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷ش. | * شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات براساس تفسیر نمونه، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷ش. | ||
| خط ۸۰: | خط ۷۷: | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(علیه‌السلام)، ۱۳۷۷ش. | * مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(علیه‌السلام)، ۱۳۷۷ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب العلمیة، ۱۳۷۱ش. | * مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب العلمیة، ۱۳۷۱ش. | ||
* میرسپاه، | * میرسپاه، علی‌اکبر، «اصلاح»، در دائره المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش. | ||
* نجفی، کاشف الغطاء، محمد حسین، وجیزة الاحکام، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، ۱۳۶۶ق. | * نجفی، کاشف الغطاء، محمد حسین، وجیزة الاحکام، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، ۱۳۶۶ق. | ||
* نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۰۴ق. | * نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۰۴ق. | ||
| خط ۹۲: | خط ۸۹: | ||
{{فضائل اخلاقی}} | {{فضائل اخلاقی}} | ||
{{آداب اسلامی}} | {{آداب اسلامی}} | ||
<onlyinclude>{{درجه‌بندی | <onlyinclude>{{درجه‌بندی | ||
| پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل | | پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل | ||