مسجدالنبی: تفاوت میان نسخه‌ها

زمانی که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] وارد [[یثرب]] شد، شتر خود را رها کرد و قرار را بر این گزارد که هر جا شتر او متوقف شود، همانجا محل سکونتش باشد. شتر در محل فعلی مسجد زانو زد و مسجد و [[خانه پیامبر]] همانجا ساخته شد، دیگر مسلمانان نیز در کنار مسجد خانه‌هایی ساختند که دربِ آن‌ها به داخل مسجد باز می‌شد.<ref>ابن زباله، اخبار المدینه، ۲۰۰۳م، ص۷۴؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۲.</ref> نخستین بنای مسجد حدود ۱۰۵۰ متر مربع و از جنس خشت و گل بود. بخش شمالی آن که محل اقامت [[اصحاب صفه]] بود با شاخه‌های درخت نخل مسقف شده بود.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۳-۲۰۴.</ref> تغییر [[قبله]] از [[مسجد الاقصی|مسجدالاقصی]] به [[مسجدالحرام]] و به عبارتی از شمال به جنوب باعث بسته شدن درِ جنوبی و انتقال آن به دیوار شمالی و همچنین انتقال بخش مسقف از شمال به جنوب مسجد شد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۴.</ref>در [[سال ۷ هجری قمری|سال هفتم هجری]]، گسترش اسلام بر اثر افزایش مسلمانان، مساحت مسجد به ۲۴۷۵ متر مربع رسید و شکل مسجد به صورت مربع درآمد.<ref>نجفی، مدینه‌شناسی، ۱۳۶۴ش، ص۳۵؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۴.</ref>

در سال [[سال ۱۷ هجری قمری|هفدهم هجری]] خانه‌های اطراف ضمیمه مسجد شد و مسجد، از سمت قبله حدود ۵ متر و از سمت غرب ۱۰ متر و از سمت شمال ۱۵ متر گسترش یافت.<ref>سمهودی، وفاءالوفاء، ۲۰۰۶م، ج ۲، ص ۶۷-۶۸؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۵، ۲۰۶.</ref> در سال [[سال ۲۹ هجری قمری|۲۹ هجری]] نیز با وجود مخالفت برخی از همسایگان مسجد که افزایش مساحت مسجد باعث تخریب خانه‌‌هایشان می‌شد، [[عثمان بن عفان|خلیفه سوم]] ۴۹۶ متر بر مساحت مسجد افزود. او همچنین در این توسعه از سنگ‌های حجّاری شده و منقّش استفاده کرد و سقف را با چوب ساج ترمیم نمود. به علاوه، در قسمت جلوی مسجد؛ یعنی محل ایستادن امام، مقصوره، یا غرفه کوچکی برای ایستادن امام جماعت ساخت.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص ۲۰۶.</ref>

[[عمر بن عبدالعزیز]] والی مدینه در سال ۸۸ تا ۹۱ هجری توسعه زیادی به مساحت مسجد و بنای آن داد و مساحت مسجد را بنا به قولی تا۶۴۰۰ متر مربع و بنا به قول دیگر تا ۷۵۰۰ متر مربع افزایش داد. <ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۷.</ref>او از طرف خلیفه وقت [[ولید بن عبدالملک]] دستور داشت تا دور مرقد پیامبر دیواری بکشد و حجره‌های پیامبر را نیز به مسجد اضافه کند. او همچنین دستور داشت خانه [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] که در آن زمان در اختیار [[فاطمه دختر امام حسین (ع)|فاطمه صغری]] دختر [[امام حسین]](ع) و همسر [[حسن بن حسن بن علی]] قرار داشت، به مسجد اضافه کند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۷.</ref> برخی معتقدند که هدف اصلی ولید در توسعه مسجد، به ویژه در سمت شرق، گرفتن این خانه از دست حسن بن حسن و دور کردن او از مسجد با انگیزه سیاسی بود، به همین دلیل تا سال‌ها مردم از نماز خواندن در آن محدوده پرهیز می‌کردند و آن را غصبی می‌دانستند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۷.</ref> اتفاق خاصی که در بنای این دوره افتاد استحکام بنای مسجد و افزودن تزیینات فراوان به مسجد توسط کارگران ماهر رومی بود.<ref name=":0">جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۸.</ref> ولید برای بنای مسجد از قیصر روم کمک گرفت و او علاوه بر کمک صد هزار مثقال طلایی، صد کارگر ماهر برای ولید فرستاد.<ref name=":0">جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۸.</ref>

در سال ۸۸۶ قمری نیز مسجد بر اثر صاعقه آتش گرفت که باز هم ممالیک مصر کار بازسازی را انجام دادند و رباط، مدرسه و آشپزخانه‌هایی نیز برای آن بنا کردند. مساحت مسجد در این تجدید بنا تا ۹۰۱۰ متر مربع رسید.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص ۲۱۰.</ref>

سلطان عبدالحمید اول طی سیزده سال از سال [[سال ۱۲۶۵ هجری قمری|۱۲۶۵ق]]، مسجد را به شکلی استوار و در عین حال زیبا بازسازی کرد. برخی مدعی شده‌اند؛ ساختمانی که در این بازسازی ساخته شد، قوی‌ترین و محکمترین ساختمان نسبت به گذشته بود.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۰.</ref>

در سال ۱۳۷۳ق [[عبدالعزیز آل سعود|عبد العزیز آل سعود]] مجموع مساحت مسجد را به ۱۶۳۲۷ متر مربع رساند. این افزایش در قسمت های شمالی، غربی و شرقی صورت گرفت. علاوه بر ۶۰۲۵ متری که ضمیمه مسجد شد، حدود ۱۶۹۳۱ متر نیز به عنوان میدان‌ها و خیابان‌های اطراف مسجد، از خانه‌های اطراف تخریب شد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱.</ref>

آخرین مرحله توسعه مسجد را [[ملک فهد]] بن عبد العزیز سال ۱۴۰۵ق با افزایش مساحت مسجد به ۸۲۰۰۰ متر مربع انجام داد. افزون بر مساحت کف مسجد که ظرفیت ۱۳۷۰۰۰ نمازگزار را دارا شد، پشت بام نیز برای نماز آماده شد، به طوری که در آنجا نیز ۹۰۰۰۰ نفر می‌توانستند اقامه نماز کنند و به این ترتیب تعداد گنجایش نمازگزار در مسجد در طبقه پایین و بالا به ۲۵۷۰۰۰ نفر رسید.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱-۲۱۳.</ref> در توسعه ملک فهد، مکان‌های متعددی برای وضو ساخته شد و نورافکن‌های فراوانی برای تأمین روشنایی آن بر فراز ستون های سنگی نصب گردید. به علاوه، در برخی از صحن‌های مسجد، چترهای خودکاری گذاشته شد که برای جلوگیری از آفتاب، باز و بسته می‌شود. همچنین شش مناره بر مسجد افزوده شد که ارتفاع هر یک از آنها تا ۱۰۴ متر می‌رسد. بدین ترتیب مسجد در حال حاضر ده [[مناره]] دارد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۳، ۲۱۴.</ref>

[[پرونده:نام امامان شیعه بر دیوار مسجد النبی.jpg|بندانگشتی|350px|نام [[امامان شیعه]] بر دیوار مسجد النبی. ]]

*ماجرای [[سد الابواب]] که در آن پیامبر از طرف خداوند مأمور شد همه درهایی که به داخل مسجد باز می‌شد به جز در خانه [[امام علی علیه السلام|حضرت علی(ع)]] را ببندد.{{مدرک}}

*مسجد النبی از [[اماکن تخییر]] است. [[مسافر]] مخیّر است که در مسجد النبی نمازش را کامل یا [[نماز شکسته|شکسته]] بخواند.<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۶۴.</ref>

*ورود [[جنب]]، [[عادت ماهیانه|حائض]] و [[نفاس|نُفَساء]] به مسجد النبی [[حرام]] است، اگر چه از یک در وارد و از در دیگر خارج شوند.<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۲۸۵.</ref>

[[پرونده:نقشه هوایی مسجد النبی.jpg|بندانگشتی|350px|نقشه هوایی مسجد النبی.]]

خانه [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه (س)]] دختر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]]، پشت خانه [[عایشه (همسر پیامبر)|عایشه]] بود. درِ خانه فاطمه(س) در انتهای دیواره غربی حجره و مقصوره کنونی پیامبر قرار داشت. امروز از آن خانه اثری نیست و محدوده آن داخل ضریح و حجره پیامبر(ص) قرار دارد.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۲۵۵.</ref> اهل سنت غالبا محل دفن حضرت فاطمه(س) را [[بقیع]] می‌دانند؛<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۹.</ref> اما بنابر بیشتر [[حدیث|روایات]] [[شیعه جعفری|شیعه]]، محل دفن، خانه او است که اکنون جزء مسجدالنبی است. <ref>ابن شبّه، تاریخ المدینة المنورة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۱۰۷. </ref>علمای شیعه نیز هرچند به گونه یقینی در این باره اظهار نظر نکرده‌اند، اما احتمال قوی داده‌اند که مدفن حضرت فاطمه(س) جایی در مسجدالنبی کنونی است.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۷۲.</ref>

#درِ سمت غربی مسجد معروف به «باب عاتکة»، که اکنون به «باب الرحمة» مشهور است.<ref>حافظ، فصول من تاریخ المدینة المنورة، ۱۴۱۷ق، ص۶۶.</ref> وجه نامگذاری این در به «عاتکه» به این جهت است که این در، رو به روی خانه عاتکه دختر عبدالله بن یزید بن معاویه باز می شد.<ref>عبد الغنی، تاریخ المسجد النبوی الشریف، ۱۴۱۶ق، ص۱۴۱.</ref> علت نامگذاری به «رحمت» بر پایه حدیثی از رسول خدا(ص) است که شخصی از این در وارد شد و از خداوند طلب نزول باران کرد و پس از هفت روز، به خواسته همان شخص تقاضای قطع باران شد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۶.</ref>

#درِ سمت شرق معروف به باب عثمان، باب النبی و باب جبرئیل است.<ref>حافظ، فصول من تاریخ المدینة المنورة، ۱۴۱۷ق، ص۶۶.</ref> از آنجا که این در، رو به روی خانه عثمان بن عفان بوده است و پیامبر از این در وارد مسجد می شدند و جبرئیل در این مکان در روز جنگ [[بنی قریظه]] بر پیامبر نازل شد، این اسامی به این باب اطلاق شده است.<ref>عبد الغنی، تاریخ المسجد النبوی الشریف، ۱۴۱۶ق، ص۱۳۸-۱۴۱.</ref>

از دیرباز، ستون‌های مسجد النبی یکی از موضوعات منابع مدینه‌شناسی بوده است. طبق گزارش [[رسول جعفریان]] در کتاب آثار اسلامی مکه و مدینه، نزدیک به ۲۱۰۴ ستون در مسجد وجود دارد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۲۳.</ref> می‌توان از [[ستون حنانه|ستون حَنّانه]]، [[ستون توبه]] و [[ستون حَرَس]] بعنوان مشهورترین ستون‌ها نام برد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۲۳، ۲۲۵، ۲۲۶.</ref>

*محراب فاطمه(س)؛ این محراب در جنوب محراب تهجّد، داخل مقصوره، یا خانه حضرت فاطمه(س) قرار دارد که به مسجد ملحق شده است. در روایات از این محراب یاد شده است؛ از جمله [[امام حسن مجتبی علیه السلام|امام حسن مجتبی(ع)]] فرموده است: «مادرم فاطمه را شب جمعه‌ای در محرابش دیدم که تا صبح ایستاد و نام مردان و زنان مؤمن را به زبان آورد و برایشان دعا کرد. گفتم: مادر! چرا برای خود دعا نکردی؟ فرمود: پسرم! اوّل همسایه و سپس اهل خانه.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۶، ص۳۱۳.</ref>

 

* ''اخبار المدینة'' نوشته ابن زَباله(م.حدود۲۰۰ق.)، به ظاهر، نخستین کتابی است که در بخش هایی به معرفی مسجدالنبی پرداخته است. ابن زباله در این کتاب، گزارش‌هایی را از تاریخ مسجد و ساخت و ساز آن نقل کرده است. او همچنین مساحت مسجد و شرحی از وضعیت بناها و خانه‌های پیرامونی آن را نوشته است.

* ''تاریخ المدینة المنورة'' نوشته ابن شبّه(م ۲۶۲ق). مؤلف در این کتاب به معرفی شهر مدینه در سه دوره حیات پیامبر(ص) ، خلیفه دوم و خلیفه سوم پرداخته است.<ref>ابن شبّه، تاریخ مدینه منوره، ۱۳۸۰ش، ص۲.</ref> ابن شبه در ذیل مباحث مربوط به شهر مدینه، به معرفی مسجد النبی و آداب مربوط به آن نیز پرداخته است.

*ابن شبّه، تاریخ المدینة المنورة، تحقیق فهیم محمد شلتوت، جدّة، بی نا، ۱۳۹۹ق.

*ابن شهر آشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، موسسه انتشارات علامه، بی تا.

*پور حسین، مهدی، «قانون مندی در حکومت علوی»، در مجله حکومت اسلامی، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، زمستان ۱۳۸۵-شماره۴۲.

*حافظ، علی، فصول من تاريخ المدينة المنورة، المدينة النورة، شرکة للطباعة والنشر، الطبعة الثالثة، ۱۴۱۷ق.

*سمهودی، نور الدین علی، وفاء الوفا باخبار‌دار المصطفی،‌ تحقیق خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.

*طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، دارالتراث، الطبعة الثانية، ۱۳۸۷ق.

*مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار،بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.