Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۳۷
ویرایش
برهان نظم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
(ویرایش شناسه) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اعتقادات شیعه}} | {{اعتقادات شیعه}} | ||
'''برهان نظم ''' | '''برهان نظم''' ساده‌ترین و عمومی‌ترین برهانی است که برای [[برهان‌های اثبات خدا|اثبات وجود خداوند]] ارائه شده است. [[قرآن]] از موجودات جهان به عنوان «آیات» یعنی علائم و نشانه‌هایی از [[خداوند]] یاد می‌کند. در این برهان به‌طور خلاصه، نظم و نِظام اشیاء را دلیل و نشانه‌ای بر وجود نیروی نظم‌دهنده‌ای دانسته‌اند. | ||
این برهان از عالم طبیعت برای رسیدن به وجود خداوند استفاده می‌کند و از آنجا که عالم طبیعت، نظم و ساختار موجود در آن برای همگان قابل فهم است و نیاز به دانستنی‌های تخصصی و فلسفی ندارد، از دیگر براهین اثبات خدا، برای عموم قابل استفاده‌تر است. این برهان، در متون کلامی و دینی، طرفداران و مؤیدهای بیشتری نسبت به سایر براهین دارد. این برهان مخالفانی نیز به‌خصوص در چند قرن اخیر داشته است. | این برهان از عالم طبیعت برای رسیدن به وجود خداوند استفاده می‌کند و از آنجا که عالم طبیعت، نظم و ساختار موجود در آن برای همگان قابل فهم است و نیاز به دانستنی‌های تخصصی و فلسفی ندارد، از دیگر براهین اثبات خدا، برای عموم قابل استفاده‌تر است. این برهان، در متون کلامی و دینی، طرفداران و مؤیدهای بیشتری نسبت به سایر براهین دارد. این برهان مخالفانی نیز به‌خصوص در چند قرن اخیر داشته است. | ||
در جهان غرب، بیشترین نقدها بر این برهان توسط دیوید هیوم، فیلسوف تجربی‌گرای [[انگلیس|انگلیسی]] وارد شده است و در مقابل، | در جهان غرب، بیشترین نقدها بر این برهان توسط دیوید هیوم، فیلسوف تجربی‌گرای [[انگلیس|انگلیسی]] وارد شده است و در مقابل، پاسخهایی نیز از سوی دین‌داران و [[فلسفه دین|فلاسفه دین]] به این ایرادها داده شده است. | ||
==محتوای کلی برهان== | ==محتوای کلی برهان== | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
بر اساس این برهان، نظم و سامان خاصی که بر کل جهان به صورت کلی حاکم است، انسانها را به وجود خداوند رهنمون می‌کند. خدایی که آفریننده و تدبیر کننده جهان است. | بر اساس این برهان، نظم و سامان خاصی که بر کل جهان به صورت کلی حاکم است، انسانها را به وجود خداوند رهنمون می‌کند. خدایی که آفریننده و تدبیر کننده جهان است. | ||
ویژگی خاصی که این برهان نسبت به سایر براهین اثبات خدا دارد، این است که نسبت به بقیه | ویژگی خاصی که این برهان نسبت به سایر براهین اثبات خدا دارد، این است که نسبت به بقیه استدلال‌ها، فهم آن برای عموم مردم راحت‌تر است. سادگی استدلال و دور بودن از مناقشات عقلی، ویژگی مشترک در بیان‌های مختلف آن است، چنان‌که اختلاف مبانی اعتقادی تأثیری در نوع تقریر این برهان ندارد. | ||
سادگی استدلال و دور بودن از مناقشات عقلی، ویژگی مشترک در بیان‌های مختلف آن است، | |||
==مایه‌های اصلی برهان نظم در سنت اسلامی== | ==مایه‌های اصلی برهان نظم در سنت اسلامی== | ||
مایه‌های اصلی برهان نظم را می‌توان در آیات | مایه‌های اصلی برهان نظم را می‌توان در آیات فراوانی از [[قرآن]] کریم مشاهده کرد. | ||
قرآن کریم، در چندین | قرآن کریم، در چندین آیه، نشانه‌های خلقت و [[حکمت الهی]] را در چند نمونه از نظامهای طبیعت بیان کرده و انسانها را دعوت می‌کند که در این امور که سابقه‌ای نیز نداشته است بیندیشند.<ref>برای نمونه، نگاه کنید: بقره(۲):۱۶۴؛ نبأ(۷۸):۶ -۱۶</ref> | ||
<blockquote>{{متن قرآن| انَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّیلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا ینْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللّهُ مِنَ السَّماءِ مِن مَاءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَینَ السَّماءِ وَالْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یعْقِلُونَ﴿۱۶۴﴾|ترجمه=قطعاً در آفرینش آسمان‌ها و زمین و پی در پی آمدن شب و روز و کشتی‌هایی که در دریا روانند، با آنچه به مردم سود می‌رساند و آبی که خدا از آسمان فرو فرستاده و با آن، زمین را پس از مردنش زنده نموده و از هرگونه جنبده‌ای در آن پراکنده کرده و (هم چنین در) دگرگونی بادها و ابرهایی که میان آسمان و زمین مسخّر است، نشانه‌هایی هست برای گروهی که خردورزی می‌کنند.|سوره=[[سوره بقره|بقره]]|آیه=۱۶۴}}</blockquote> | <blockquote>{{متن قرآن| انَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّیلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا ینْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللّهُ مِنَ السَّماءِ مِن مَاءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَینَ السَّماءِ وَالْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یعْقِلُونَ﴿۱۶۴﴾|ترجمه=قطعاً در آفرینش آسمان‌ها و زمین و پی در پی آمدن شب و روز و کشتی‌هایی که در دریا روانند، با آنچه به مردم سود می‌رساند و آبی که خدا از آسمان فرو فرستاده و با آن، زمین را پس از مردنش زنده نموده و از هرگونه جنبده‌ای در آن پراکنده کرده و (هم چنین در) دگرگونی بادها و ابرهایی که میان آسمان و زمین مسخّر است، نشانه‌هایی هست برای گروهی که خردورزی می‌کنند.|سوره=[[سوره بقره|بقره]]|آیه=۱۶۴}}</blockquote> | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۵: | ||
==صورت مشترک تقریرهای برهان نظم== | ==صورت مشترک تقریرهای برهان نظم== | ||
مقدمه۱. جهان طبیعت در بردارنده پدیده‌های منظم | مقدمه۱. جهان طبیعت در بردارنده پدیده‌های منظم است؛<br> | ||
این مقدمه از راه شناخت ساز و کارها و قوانین طبیعت حاصل میشود. از همین رو، یافته‌های علمی جدید به گسترش دامنه بحث درباره برهان نظم مدد رسانده است. | این مقدمه از راه شناخت ساز و کارها و قوانین طبیعت حاصل میشود. از همین رو، یافته‌های علمی جدید به گسترش دامنه بحث درباره برهان نظم مدد رسانده است. | ||
مقدمه۲. هر نظمی نیازمند تدبیر فاعلی نظم آفرین است. | مقدمه۲. هر نظمی نیازمند تدبیر فاعلی نظم آفرین است.<br> | ||
برای اثبات این مقدمه، چند روش ارائه شده است: | برای اثبات این مقدمه، چند روش ارائه شده است: | ||
'''روش اول:''' مقایسه جهان و انسان: | '''روش اول:''' مقایسه جهان و انسان:<br> | ||
بر اساس این روش، همانطور که هر نظمی در ساخته‌های دست انسان، نشان‌دهنده این است که این نظم، اثر یک تدبیرکننده هدفمندی بوده است، می‌فهمیم که نظم جاری و جهان‌شمول در جهان طبیعت در اثر تدبیر و هدفمندی کامل موجودی هوشمند و هدفمند است.<ref>نگاه کنید: غزالی، احیاء العلوم، ج۱، ص۱۲۹؛ مانکدیم، ص۴۰۸-۴۰۹؛ تفتازانی، ج۴، ص۱۱۰.</ref> | |||
بر اساس این روش، | '''روش دوم:''' بر اساس قاعده حساب احتمالات:<br> | ||
بر اساس این روش، احتمال پیدایش اتفاقی یک ساختار منظم، چندان اندک است که نزدیک به صفر درصد است و چنین احتمالی در پیش عقلا قابل اعتنا نیست.<ref>نگاه کنید: هیک، ص۹۱ -۸۱ ؛ صدر، ص۲۳-۳۴.</ref> | |||
'''روش | '''روش سوم:''' براساس اصل '''الاتفاقی لا یکون دائمیا و لا اکثریا''':<br> | ||
بر اساس این اصل، هرگز امور اتفاقی نمی‌تواند به صورت همیشگی یا غالب موارد روی بدهد. یعنی اموری که اتفاقی هستند و دلیلی ندارند، به ندرت اتفاق می‌افتند و به‌صورت تکراری، آن هم همیشگی یا در بیشتر موارد، هرگز روی نمی‌دهند.<ref>نک: ابن سینا، الشفاء، برهان، ص۹۵-۹۷؛ صدرالدین، المبدأ، ص۲۳؛ نیز نگاه کنید: تفتازانی، ج۴، ص۱۱۱.</ref> | |||
روش چهارم: بر اساس سنخیت میان علت ومعلول:<br> | |||
در این روش، برخی از فلاسفه معاصر تلاش کرده‌اند تا این مسئله را به صورت برهانی اثبات کنند. بر اساس این روش، نظم همانند هر پدیده‌ای از علتی سرچشمه می‌گیرد. این علت و معلول باید از یک نوع باشند و به اصطلاح با هم سنخیت داشته باشند. و وقتی نظم امری هوشمند و همراه با هدف است، فاعل و علت آن نیز باید شعور و هدف باشد<ref>هیک، ۳۹-۴۳.</ref> | |||
روش چهارم: بر اساس سنخیت میان علت ومعلول: | |||
در این روش، برخی از فلاسفه معاصر تلاش کرده‌اند تا این مسئله را به صورت برهانی اثبات کنند. | |||
بر اساس این روش، نظم همانند هر پدیده‌ای از علتی سرچشمه می‌گیرد. | |||
این علت و معلول باید از یک نوع باشند و به اصطلاح با هم سنخیت داشته باشند. | |||
و وقتی نظم امری هوشمند و همراه با هدف است، فاعل و علت آن نیز باید شعور و هدف باشد<ref>هیک، ۳۹-۴۳</ref> | |||
نتیجه‌ای که از این دو مقدمه به دست می‌آید و در تمام تقریرهای برهان نظم اثبات میشود، این است که نیرویی نظم دهنده و هدف‌دار برای جهان ضروری است. | نتیجه‌ای که از این دو مقدمه به دست می‌آید و در تمام تقریرهای برهان نظم اثبات میشود، این است که نیرویی نظم دهنده و هدف‌دار برای جهان ضروری است. | ||
| خط ۶۱: | خط ۴۷: | ||
==تقریرهای برهان نظم== | ==تقریرهای برهان نظم== | ||
برهان نظم به صورت‌های مختلفی بیان شده است که به چهار نمونه از آنها اشاره میشود: | برهان نظم به صورت‌های مختلفی بیان شده است که به چهار نمونه از آنها اشاره میشود: | ||
===تقریر بر اساس علیت=== | ===تقریر بر اساس علیت=== | ||
در این تقریر از نظم موجود در عالم هستی، دو نتیجه می‌توان گرفت: اثبات وجود نظم دهنده‌ای برای عالم، و اثبات ویژگی‌هایی برای او مثل علم، عقل و شعور. | در این تقریر از نظم موجود در عالم هستی، دو نتیجه می‌توان گرفت: اثبات وجود نظم دهنده‌ای برای عالم، و اثبات ویژگی‌هایی برای او مثل علم، عقل و شعور. | ||
برای اثبات وجود وجود ناظم میگوییم: «در عالم طبیعت, نظم برقرار است و هر نظمی به دست ناظمی است، پس باید ناظمی این نظم را در طبیعت قرار داده باشد» | برای اثبات وجود وجود ناظم میگوییم: «در عالم طبیعت, نظم برقرار است و هر نظمی به دست ناظمی است، پس باید ناظمی این نظم را در طبیعت قرار داده باشد» | ||
و برای اثبات | و برای اثبات ویژگیهای ناظم میگوییم: «در طبیعت نظم وجود دارد و هر نظمی برخاسته از شعور و آگاهی است، پس بایستی ناظم جهان طبیعت دارای شعور و آگاهی باشد» | ||
اساس این تقریر بر [[علیت|اصل علیت]] استوار است و اینکه «هر پدیده‌ای محتاج پدیدآورنده است»و چون «نظم» پدیده است پس محتاج پدیدآورنده‌ای یعنی ناظمی است و چون نظم و سامان دادن به یک مجموعه نیازمند آگاهی و شعور است پس این ناظم دارای این | اساس این تقریر بر [[علیت|اصل علیت]] استوار است و اینکه «هر پدیده‌ای محتاج پدیدآورنده است»و چون «نظم» پدیده است پس محتاج پدیدآورنده‌ای یعنی ناظمی است و چون نظم و سامان دادن به یک مجموعه نیازمند آگاهی و شعور است پس این ناظم دارای این ویژگیها است.<ref>سبحانی، ج۱، ص۳۳-۳۵.</ref> | ||
===تقریر بر اساس انسجام و پیوستگی اجزای عالم=== | ===تقریر بر اساس انسجام و پیوستگی اجزای عالم=== | ||
مجموعه‌های عالم طبیعت، دارای انسجام و اتصال | مجموعه‌های عالم طبیعت، دارای انسجام و اتصال شگفت‌آوری هستند، به‌گونه‌ای که گاهی یک جزء کوچک در کل عالم طبیعت تأثیر می‌گذارد.اکتشافات علمی همچون اثبات تأثیر نجوم در حیات موجودات روی زمین و دیگر دستاوردهای علمی، این اتصال و انسجام را آشکارتر می‌سازد. این ارتباط و تنیدگی مجموعه‌ها در همدیگر، دلالت بر وجود شعور و دخالت عقلی بزرگ در ساختار جهان می‌کند.<ref>همان، ص۴۳</ref> | ||
===تقریر بر اساس هدفمندی=== | ===تقریر بر اساس هدفمندی=== | ||
با دقت در مجموعه نظامهای عالم هستی متوجه می‌شویم که برخی از این | با دقت در مجموعه نظامهای عالم هستی متوجه می‌شویم که برخی از این نظامها در خدمت نظامی دیگر قرار دارد به‌طوری که در صورت نبودن نظام اول، نظام دوم از بین خواهد رفت. به عبارت دیگر نظام اول هدف و غایتی دارد که آن تامین احتیاجات نظام دوم است و بدین ترتیب، ارتباط تنگاتنگی بین نظامهای عالم هستی وجود دارد. مثلا ساختار فیزیولوژی وجودی مادر برای تامین احتیاجات غذایی نوزاد است. مشخص است که این هدفمندی و ارتباط در عالم، نشان‌دهنده موجود عالِم و باشعوری است که چنین ارتباط و هدفمندی را در عالَم به وجود آورده است.<ref>همان، ص۴۷.</ref> | ||
===تقریر بر اساس حساب احتمالات=== | ===تقریر بر اساس حساب احتمالات=== | ||
| خط ۱۹۴: | خط ۱۷۸: | ||
{{خداشناسی}} | {{خداشناسی}} | ||
<onlyinclude>{{درجه‌بندی | <onlyinclude>{{درجه‌بندی | ||